MORFOLOGIA I ANATOMIA DRZEW I KRZEWÓW.
Drzewa i krzewy zbudowane są z części podziemnej (korzeni) i nadziemnej (pnia, korony). Strefę przejściową miedzy systemem korzeniowym a pniem stanowi szyjka korzeniowa, a w niektórych przypadkach część pnia (u róż).
Ze względu na sposób powstawania rozróżnia się korzenie:
• pierwotne – rozwijające się z korzenia zarodkowego,
• przybyszowe – powstają z części pędowej rośliny (na łodydze, kłączach i liściach) → sumak octowiec, robinia akacjowa (sadzonka korzeniowa).
Dzięki korzeniom przybyszowym występuje możliwość rozmnażania roślin z różnych części np. liści, pędów, kawałków liści.
Typy korzeni:
• palowy – jeden dominujący korzeń główny rozwijający się z korzenia zarodkowego (u nagozalążkowych i dwuliściennych),
• wiązkowy – utworzony przez wiele korzeni równorzędnych, zwykle przybyszowych, po ustaniu wzrostu korzenia pierwotnego (głównie u jednoliściennych).
Wielkość systemu korzeniowego uzależniona jest od gatunku i warunków glebowych:
- na żyznych – system korzeniowy jest uboższy,
- na piaszczystych – system korzeniowy jest bardziej rozbudowany.
Funkcje systemu korzeniowego:
• mechaniczna – polega na zakotwiczeniu rośliny w podłożu (korzenie szkieletowe) a w przypadku drzew i krzewów umożliwia utrzymanie pionowej postawy przez nadziemny system pędów,
• fizjologiczna – podstawowym zadaniem korzeni jest dostarczenie ulistnionemu pędowi wody i zawartych w niej substancji mineralnych (pobieranie przez korzenie włosowate),
• służy do wegetatywnego rozmnażania:
→ odrośla korzeniowe np. osika, robinia akacjowa,
→ bulwy korzeniowe np. dalia,
→ rozmnóżki np. ziarnopłon.
Przykłady innych form korzeni:
• czepne: bluszcz,
• spichrzowe: dalia,
• oddechowe: cyprysik błotny,
• ssawki: jemioła,
• asymilacyjne: storczykowate,
• powietrzne: figowce.
Części nadziemne:
• pień – wyrasta z ziemi, występuje u drzew i niektórych krzewów, od ziemi do pierwszego pędu bocznego,
• korona – składa się z gałęzi (pędów), zakończonych liśćmi, konary główne, pędy boczne.
Pokrój drzewa:
- stożkowy, kolumnowy, naturalny, parasolowaty,
- drzewa łatwe do formowania: lipy, buki, graby, dęby, metasekwoje, cisy, żywotniki.
Pędy:
- w skład pędu wchodzą: łodyga, liście, pąki, kwiaty i owoce,
- liście wyrastają z tzw. węzłów, które dzielą pęd na odcinki – międzywęźla,
- nadziemne: rola odżywcza, rozmnożenie,
- podziemne: przetrwanie, magazynowanie, rozmnażanie.
Pędy nadziemne dzielimy na:
• długopędy – wydłużone pędy o silnym wzroście wegetatywnym (w szkółkarstwie wykorzystuje się je do rozmnażania wegetatywnego przez różnego rodzaju sadzonki pędowe),
• krótkopędy – skrócony wzrost, często tzw. pędy owoconośne.
Modyfikacje pędów:
• ciernie – wyrostki o szydłowatym kształcie ostro zakończone, chroniące rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne, będące przekształconymi liśćmi lub pędami (tarnina, robinia),
• wąsy – mogą być pochodzenia pędowego lub liściowego, są to organy czepne, nierozgałęzione lub rozgałęzione, cienkie, wrażliwe na dotyk, pod wpływem bodźca mechanicznego owijające się dookoła podpory, występują u winorośli i męczennicy.
Rodzaje pędów podziemnych:
- bulwy, kłącze, rozłogi, cebule,
- wszystkie te organy służą i są wykorzystywane przy rozmnażaniu wegetatywnym roślin,
- do rozmnażania z nasion niezbędne są kwiaty i owoce.
Rodzaje kwiatów:
• rozdzielnopłciowe (kwiaty męskie i żeńskie),
→ topola, leszczyna, orzech włoski,
• wiatropylne, owadopylne, wodopylne,
• atrakcyjne lub nie.
Rodzaje pąków:
- kwiatowe,
- liściowe,
- mieszane,
- przybyszowe,
- szczytowe,
- śpiące.
Częste zabiegi ciecia i formowania powodują zagęszczenie roślin.
ROZMNAŻANIE GENERATYWNE.
Generatywnie rozmnaża się:
• gatunki, które biernie przekazują swoje cechy,
• nieliczne odmiany powtarzające cechy odmianowe w wysokim procencie:
→ Berberis Tunbergii „Atropurpurea” 80 – 95 %,
→ Acer palmatum „Dissectum” 80 %,
→ Berberis vulgaris ”Atropurpurea” 70 – 80 %,
• plantacje nasienne prowadzi się w praktyce do produkcji;
- podkładek:
→ Rosa, Malus, Prunus, Prus,
- roślin żywopłotowych:
→ Thuja, Chamaeoncyparis, Cornus, Caprius, Crataegus, Berberis,
- roślin do sadów matecznych, nasiennych otrzymuje się głównie metodą wegetatywnego rozmnażania.
Zbiór nasion:
- w okresie oddzielania się owoców od rośliny matecznej,
- większość nasion zbiera się w dni słoneczne i suche,
- strąki (Caragana) zbieramy wilgotne.
Kiedy zbieramy?
• zależy od mikroklimatu i przebiegu pogody,
• w zależności od sposobu rozsiewania się nasion, zbieramy je w 3 okresach:
- przed całkowitym dojrzeniem:
→ Betula, Ulmus, Bies, Populus,
- przed odpadnieciem:
→ Acer, Fraximus, Robinia, Prunus, Larix,
- po odpadnieciu:
→ Quercus, Fagus, Juglans, Malus, Aesculus.
Warunki pogodowe w okresie kwitnienia:
- niskie temperatury, poniżej zera powoduje np. przemarzanie kwiatów,
- zbyt wysokie temperatury – rośliny kwitną bardzo obficie, ale nie zawiązują owoców,
- obfite opady,
- niskie temperatury w okresie zimy – przemarzanie całych roślin.
Kwitnienie:
• maj-czerwiec:
→ Acer saccharinum, Populus, Salix,
• lipiec:
→ Betula pubescens, Caragana aborescens,
• sierpień-wrzesień:
→ Hippophae rharnnoides, Calluna vulgaris,
• październik-listopad:
→ Fraxinus, Carpinus, Picea, Pinus, Larix,
• grudzień-luty:
→ Gleditsia, Pinus silvestris, Picea omornica.
Co zbieramy?
• nasiona: kasztanowiec, dęby, orzechy,
• nasiona otoczone puchem wierzby, topole,
• nasiona otoczone osnówka (nibyjagoda): cis,
• szyszki: sosna, świerk,
• szyszko-jagody: jałowiec,
• owoce mięsiste: kalina, jarzębina,
• strąki: caragana, katalpa,
• skrzydlaci: jesion, klon,
• jagody: porzeczka.
Sposoby zbioru:
• z ziemi po odpadnięciu:
- ręcznie lub przy pomocy aspiratorów,
→ dąb, buk, kasztanowiec, jabłoń, orzech,
• z drzew lub krzewów stojących:
- zrywany ręcznie lub przez otrząsanie,
→ jesion, klon, modrzew, wiąz,
• z korony drzew ściętych za zrębie:
- spotykany w nadleśnictwie,
→ sosna, świerk, jodła.
Kategoria nasion:
• orthodox
- nasiona drobne (buk, brzoza, cis, świerk,), całkowicie odwodnione lub znoszące podsuszanie do poziomu wilgotności 8 – 10 %,
- przechowywane w szczelnie zamkniętych pojemnikach,
- okres przechowywania
→ iglaste: do 30 lat w temp. – 3 oC do – 20 oC,
→ liściaste od 5 do 10 lat w temp. do – 3 oC,
• recalcitrant:
- gatunki od dużych nasionach (dąb, jawor, kasztan jadalny, klon srebrzysty),
- nasiona nieznoszące odwodnienia lub tolerujące tylko częściowe odwodnienie, wilgotność po zbiorze 40 – 50 %,
- przechowywane krótko, w obniżonej temp.,
→ od 2 do 3 lat w temp. od 1 do 3 oC,
Wymagania jakościowe:
• zdolność kiełkowania – procentowa ilość nasion zdrowych i całych, która skiełkuje w ciągu czasu kiełkowania dla danego gatunku na kiełkowniku,
• masa tysiąca nasion (MTN),
- wyrażana w gramach,
• czystość nasion – procentowy stosunek optycznie zdrowych i całych nasion do zanieczyszczeń (nasion innych gatunków i puste, szczątki roślinne, piasek),
• energia kiełkowania – procent ilości nasion czystych, która skiełkuje na kiełkowniku w określonym dla danego gatunku czasie.
Zdolność kiełkowania zależy od:
- stopnia dojrzałości → nasiona dojrzałe lepiej kiełkują,
- sposobu wydobywania nasion z owoców → nie wolno dopuszczać do fermentacji owocu,
- stopnia przesuszenia nasion → szkodliwa jest zbyt wysoka wilgotność nasion i temp. ich przechowywania.
Okres zdolności kiełkowania:
- kasztanowiec 6 miesięcy,
- jesion 3 – 7 lat,
- karagana 5 lat,
- szczodrzeniec 10 – 20 lat,
- glediczia 30 lat.
Przechowywanie nasion:
• na sucho i luzem:
- temp. od – 15 oC do 5 oC,
- niska wilgotność 4 – 9 %,
- odcięty dopływ tlenu (pojemniki hermetyczne),
→ iglaste: modrzew, żywotnik, sosna, świerk,
→ liściaste: wiąz, morwa, akacja, brzoza,
• na mokro (dołowanie):
- temp. od 2 oC do 8 oC,
- umiarkowana wilgotność,
- dostęp tlenu,
- okres przechowywania od 0,5 roku do 2 lat,
→ iglaste: sosna limba,
→ liściaste: berberys, bez, klon, leszczyna.
Sposoby przechowywania na mokro:
- dołowanie w ziemi,
- dołowanie w piasku,
- pod drzewostanem na powierzchni gruntu,
- pod drzewostanem w ściółce,
- w bieżącej wodzie,
- szopy Lemana.
Zalety przechowywania na mokro:
- tani,
- duża ilość przechowywanych nasion.
Wady przechowywania na mokro:
- zbyt wczesne kiełkowanie nasion,
- gnicie nasion,
- brak stałego nadzoru,
- uszkodzenia przez gryzonie lub inne zwierzęta.
Nasiona spoczynkowe:
- wysiane po zbiorze nie kiełkują od razu,
→ liściaste: grab, dereń, leszczyna, irga, jesion, jabłoń, śliwa, grusza, wiśnia, lipa,
→ iglaste: miłorząb, cis, jałowiec,
- wymagają okresu spoczynku w czasie, którego zachodzi proces stratyfikacji.
Przysposabianie nasion do siewu:
- u nasion spoczynkowych wykonać stratyfikację,
- u nasion z twardą łupiną wykonać skaryfikację,
→ chemiczna (stężonym H2SO4 2 godz.),
→ fizyczną (zalanie wrzątkiem),
→ mechaniczną (uszkadzanie łupin),
- zaprawianie nasion,
- moczenie nasion w wodzie (przechowywanych na sucho),
...
rotheden