Metody_oceny_ryzyka_zawodowego_związanego_z_praca_powtarzalną.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2007

Metoda oceny ryzyka

zwi¹zanego z prac¹ powtarzaln¹

dr hab. in¿. DANUTA ROMAN-LIU

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

wed³ug EN 1005-5

W artykule opisano metodê oceny ryzyka miêśniowo-szkieletowych dolegliwości koñczyn górnych

bêd¹cych wynikiem pracy powtarzalnej. Metoda OCRA ( Occupational Repetitive Action ) jest zawarta

w normie EN 1005-5 zatwierdzonej w 2007 roku.

A method of assessing risk caused by repetitive handling in EN 1005-5

This article describes a method of assessing musculoskeletal disorders of the upper limb resulting from repetitive handling.

It is called OCRA ( Occupational Repetitive Action ) and it comes from standard EN 10005-5, accepted in 2007.

Pi¹ta norma EN 1005-5: Safety of machnery,

Human physical performance, Risk assess-

ment for repetitive handling at high frequency

(Maszyny. Bezpieczeñstwo. Mo¿liwości fizyczne

cz³owieka. Ocena ryzyka podczas prac wykony-

wanych z du¿¹ czêstości¹ powtórzeñ) dotyczy

oceny ryzyka podczas wykonywania czynności

powtarzalnych za pomoc¹ koñczyn górnych

z wykorzystaniem metody OCRA ( Occupational

Repetitive Action ).

W praktyce metoda ta s³u¿y do określenia

ca³kowitej, zalecanej liczby powtórzeñ czynności

podstawowych w pracy powtarzalnej podczas

zmiany roboczej. Uwzglêdniane s¹ takie czynniki

ryzyka, jak si³a (im wiêksza si³a, tym mniejsza

liczba powtórzeñ), pozycja cia³a (im wiêksze

k¹ty w stawach, tym d³u¿szy czas potrzebny

do wykonania czynności) i czas odpoczynku

(je¿eli jest w³aściwie roz³o¿ony w czasie zmiany

roboczej, zwiêksza regeneracjê miêśni). Niektóre

czynniki dodatkowe mog¹ zwiêkszaæ wyma-

gania odnośnie do si³y (niewygodne narzêdzia

lub rêkawice) b¹dź powodowaæ uszkodzenia

miêśni i ściêgien (wibracja, kompresja, zimne

powierzchnie).

Wstêp

Wiele badañ wskazuje na to, ¿e schorzenia

uk³adu miêśniowo-szkieletowego s¹ w znacz-

nym stopniu wynikiem obci¹¿eñ mechanicznych

powstaj¹cych podczas wykonywania czynności

roboczych. Przyczyn¹ tych schorzeñ jest praca

fizyczna zwi¹zana z dźwiganiem, pchaniem,

ci¹gniêciem, operowaniem ciê¿kimi narzêdziami,

ale równie¿ praca o du¿ym obci¹¿eniu statycz-

nym, wynikaj¹cym z utrzymywania pozycji cia³a

i wykonywania czynności pracy, czêsto powta-

rzalnych.

Wśród czynników decyduj¹cych o powsta-

waniu dysfunkcji i urazów uk³adu miêśniowo-

-szkieletowego znacz¹c¹ rolê odgrywaj¹ czynniki

biomechaniczne. Czynniki te zwi¹zane s¹ z po³o-

¿eniem poszczególnych cz³onów cia³a wzglêdem

siebie oraz dzia³aj¹c¹ na nie si³¹ zewnêtrzn¹ (typ,

kierunek dzia³ania i wartośæ si³y). Bardzo du¿e

znaczenie ma tak¿e czas utrzymywania b¹dź

zmiany pozycji cia³a i/lub si³y. Oddzia³ywanie tych

czynników mo¿e byæ przyczyn¹ powstawania

u pracowników dolegliwości uk³adu miêśniowo-

-szkieletowego na skutek nadmiernego obci¹¿e-

nia fizycznego.

Ocena ryzyka zwi¹zanego z powstawaniem

dolegliwości uk³adu miêśniowo-szkieletowego

wymaga zastosowania odpowiednich metod

oceny. Mog¹ to byæ metody oceny obci¹¿enia

zewnêtrznego, określaj¹ce ryzyko w funkcji

parametrów opisuj¹cych po³o¿enie cia³a oraz

wywieran¹ si³ê i sekwencje czasowe zmian w za-

kresie tych czynników. Mo¿e te¿ byæ oceniane

obci¹¿enie wewnêtrzne, czyli reakcja organizmu

na zadawane obci¹¿enie zewnêtrzne.

Pomimo ¿e w literaturze dostêpnych jest wiele

metod oceny zarówno obci¹¿enia zewnêtrznego

jak i wewnêtrznego, brak jest stosownych, ugrun-

towanych naukowo kryteriów umo¿liwiaj¹cych

ocenê poziomu ryzyka.

Zagadnieñ zwi¹zanych z ryzykiem wyni-

kaj¹cym z nadmiernego obci¹¿enia uk³adu

miêśniowo-szkieletowego dotycz¹ normy serii

EN 1005 Maszyny. Bezpieczeñstwo. Mo¿liwości

fizyczne cz³owieka . ( Safety of machinery. Human

physical performance ).

Seria EN 1005 sk³ada siê z piêciu norm określa-

j¹cych metody wyznaczania zalecanych zakresów

wartości podstawowych czynników biomecha-

nicznych wp³ywaj¹cych na obci¹¿enie uk³adu

miêśniowo-szkieletowego pracownika na sta-

nowisku pracy [1, 2, 3, 4, 5]. W pierwszej normie

zdefiniowano pojêcia podstawowe odnosz¹ce

siê do pozycji cia³a pracownika podczas pracy, si³y

z jak¹ pracownik oddzia³uje na elementy stanowi-

ska pracy oraz czêstości powtarzania określonych

czynności podczas pracy. Uwzglêdniono w niej

zale¿ności wystêpuj¹ce miêdzy tymi czynnikami

oraz ocenê ryzyka w zale¿ności od wartości

parametrów charakteryzuj¹cych te wp³ywaj¹ce

na obci¹¿enie uk³adu miêśniowo-szkieletowego

czynniki. Poszczególne normy koncentruj¹ siê

wokó³ jednego z trzech wymienionych wcześniej

czynników (pozycja cia³a, wywierana si³a i czas).

Rzeczywista wartośæ określonego czynnika

ustalana jest przez mno¿enie wartości bazowej

przez wartości poszczególnych wspó³czynników

wyra¿aj¹cych rzeczywiste oddzia³ywanie wp³y-

waj¹cych na ten czynnik elementów, znacz¹cych

dla oceny ryzyka.

OCRA – metoda oceny ryzyka

wynikaj¹cego z wykonywania

czynności powtarzalnych

koñczynami górnymi

Indeks OCRA określa wskaźnik zagro¿enia,

bêd¹cy stosunkiem liczby czynności podstawowych

podczas wykonywania pracy (FF) odniesionej do za-

lecanej dla danych czynności liczby ich powtórzeñ

(RF). Ryzyko wynikaj¹ce z wykonywania czynności

podczas pracy zale¿y bezpośrednio od wartości

OCRA i oceniane jest zgodnie z tabel¹ 1.

Tabela 1

OCENA RYZYKA W ZALE¯NOŚCI OD WARTOŚCI INDEKSU OCRA

Risk assessment depending on the OCRA Index

OCRA

Strefa

Ryzyko

≤

2,2

zielona

akceptowalne

2,3 do 3,5

¿ó³ta

akceptowalne warunkowo

> 3,5

czerwona

nieakceptowalne

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2007

Wskaźnik ryzyka (OCRA) mo¿e zostaæ wy-

znaczony zgodnie z zale¿ności¹ (1).

OCRA = FF/RF

(1)

Pozycja siedz¹ca ogranicza ruchy cia³a,

szczególnie koñczyn dolnych i tu³owia. Mo¿e

to spowodowaæ zwiêkszone obci¹¿enie ple-

ców i koñczyn górnych. Pozycja stoj¹ca nato-

miast czêsto skutkuje poczuciem dyskomfortu

oraz dolegliwościami bólowymi w nogach i czêści

lêdźwiowej krêgos³upa. Mo¿e tak¿e prowadziæ

do dolegliwości ¿ylnych w nogach. Zaleca siê

stosowanie takich rozwi¹zañ, które daj¹ pra-

cownikowi mo¿liwośæ zmian pomiêdzy stoj¹c¹

i siedz¹c¹ pozycj¹ cia³a.

Po³o¿enie koñczyn górnych podczas kolejnych

czynności podstawowych pracy powtarzalnej ma

zasadnicze znaczenie w powstawaniu dolegliwo-

ści uk³adu miêśniowo-szkieletowego. Wartośæ

wspó³czynnika pozycji cia³a (Po M ) uzale¿niona

jest od po³o¿enia koñczyn górnych podczas ko-

lejnych czynności podstawowych w cyklu, a tak¿e

od czasu utrzymywania tego po³o¿enia.

W metodzie OCRA analiza po³o¿enia i zmian

po³o¿enia (ruch) koñczyn górnych skoncen-

trowana jest na ka¿dej czêści koñczyny (rêka,

nadgarstek, ³okieæ, ramiê) i jest ukierunkowana

na określenie czasu utrzymywania poszczegól-

nych po³o¿eñ i/lub ruchów podczas czynności

podstawowych jednego cyklu. Opis po³o¿enia

koñczyny górnej podczas wykonywania czynności

podstawowych zawiera analizy:

– czynności podstawowych wymagaj¹cych

po³o¿enia lub ruchu pojedynczej czêści koñczyny

poza krytyczn¹ wartośæ k¹ta

– czynności podstawowych wymagaj¹cych

po³o¿eñ i ruchów w zakresie dopuszczalnych war-

tości k¹ta, ale utrzymywanych lub powtarzanych

w ten sam sposób

– czasu wyra¿onego jako czêśæ cyklu dla

ka¿dego z powy¿szych warunków.

Dla potrzeb metody OCRA wyró¿niono g³ówne

typy czynności podstawowych. Nale¿¹ do nich

przeniesienie, czyli przemieszczenie przedmiotu

do określonego po³o¿enia za pomoc¹ koñczyn

górnych. O przeniesieniu przedmiotu mówi siê

wówczas, gdy przedmiot ten ma masê powy¿ej

2 kg (wówczas, gdy wystêpuje chwyt rêk¹) lub

1 kg (wówczas, gdy wystêpuje chwyt palcami),

natomiast koñczyna górna pokonuje odleg³ośæ

powy¿ej 1 m. Siêgniêcie oznacza przesuniêcie

rêki w kierunku określonego, zdefiniowanego

punktu przeznaczenia. Siêgniêcie do obiektu

wystêpuje tylko wówczas, gdy obiekt znajduje

siê poza zasiêgiem wyci¹gniêtej koñczyny górnej.

Wymaga to przemieszczenia tu³owia i ramienia

w celu siêgniêcia do obiektu. Pochwycenie

jest chwytem obiektu rêk¹ lub palcami. Czynno-

ści¹ podstawow¹ jest równie¿ pozycjonowanie

przedmiotu lub narzêdzia (pozycjonowaæ, k³aśæ,

odk³adaæ). Wk³adanie i wyjmowanie traktowane

s¹ jako takie wówczas, gdy wystêpuje wywieranie

si³y. Ci¹gniêcie i pchanie równie¿ wymagaj¹

wywierania si³y. Natomiast w³¹czenie jest trak-

towane jako czynnośæ podstawowa wówczas,

gdy nastêpuje w³¹czenie przycisku/dźwigni rêk¹,

jednym b¹dź kilkoma palcami. Innymi czynno-

ściami podstawowymi s¹ pochylenie cia³a b¹dź

z³o¿enie , ścisk , obrót , obni¿enie , uderzenie ,

szczotkowanie , wyg³adzanie, szlifowanie ,

czyszczenie , uderzanie m³otkiem , rzucanie .

Przez liczbê czynności podstawowych rozumie

siê ka¿de powtórzenie czynności.

Kombinacja takich czynników, jak po³o¿enie

koñczyny górnej i czas utrzymywania tego

po³o¿enia podczas zmiany roboczej dostarcza

klasyfikacji wysi³ku ka¿dej z rozwa¿anych czêści

gdzie

RF – zalecana liczba czynności podstawowych

liczona w czasie minuty, wyznaczona z zastoso-

waniem zale¿ności (2)

FF – liczba czynności podstawowych opisywana

jako czêstośæ odniesienia, określana zgodnie

z zale¿ności¹ (3)

RF = CF x Po M x Re M x Ad M x Fo M x (Rc M x Du M )

(2)

gdzie

CF – wartośæ odniesienia wynosz¹ca 30 razy/min

jest to sta³a wyra¿aj¹ca liczbê czynności podsta-

wowych wykonywanych w czasie 1 min

Po M – wspó³czynnik pozycji cia³a

Re M – wspó³czynnik powtarzalności

Ad M – wspó³czynnik wyra¿aj¹cy czynniki do-

datkowe

Fo M – wspó³czynnik si³y

Rc M – wspó³czynnik wyra¿aj¹cy okres odpo-

czynku

Du M – wspó³czynnik czasu trwania ka¿dej z czyn-

ności powtarzalnej

FF = (NTC x 60)/FCT

Rys.1. Pronacja i supinacja przedramienia

Fig. 1. Elbow pronation and suppination

(3)

gdzie

FCT – przewidywany czas trwania cyklu w se-

kundach

NTC – liczba czynności podstawowych (dla ka¿dej

koñczyny górnej) potrzebnych do wykonania

jednego cyklu pracy.

Wartości wspó³czynników oddaj¹ natê¿enie od-

dzia³ywania poszczególnych czynników zagro¿eñ.

Zalecana liczba czynności podstawowych obliczana

jest z przyjêciem zasady, ¿e w warunkach idealnych,

czyli wówczas, gdy wartości wszystkich wspó³czyn-

ników wynosz¹ 1, wówczas wartośæ RF równa siê

czêstości odniesienia CF, czyli 30 razy/minutê.

Im mniejsze s¹ wartości poszczególnych wspó³czyn-

ników, tym mniejsza jest wartośæ RF.

Indeks OCRA obliczany jest niezale¿nie dla

koñczyny górnej lewej i prawej.

Rys. 2. Zginanie ³okcia

Fig. 2. Elbow flexion and extension

Obliczanie wartości wspó³czynników

wp³ywaj¹cych na zalecan¹

liczbê czynności podstawowych

Wspó³czynnik pozycji cia³a (Po M )

Czynności zwi¹zane z prac¹ powinny byæ

zró¿nicowane w odniesieniu do pozycji, zarówno

ca³ego cia³a jak i koñczyn. Nale¿y unikaæ ekstre-

malnych wartości k¹tów w stawach, jak równie¿

unikaæ d³ugotrwa³ych pozycji statycznych. Z³o-

¿one pozycje cia³a wykonywane jednocześnie,

np. zgiêcie ze skrêceniem powoduje zwiêkszenie

ryzyka. Czynności wykonywane koñczynami

górnymi wystêpuj¹ zarówno podczas pracy wy-

konywanej w pozycji stoj¹cej, jak i siedz¹cej.

Rys. 3. Po³o¿enie i ruch w nadgarstku: a) zginanie/pro-

stowanie; b) odwodzenie/przywodzenie

Fig. 3. Wrist postures and movements: a) palmar fle-

xion/dorsal extension; b) ulnar/radial deviation

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2007

koñczyny górnej. Opis po³o¿enia lub ruchu prze-

prowadzany jest na podstawie reprezentacyjnego

cyklu pracy zawieraj¹cego badane czynności

podstawowe.

Po³o¿enie koñczyny górnej opisywane

jest z uwzglêdnieniem pronacji i supinacji ³okcia

(rys. 1., str. 29), zginania/prostowania ³okcia (rys. 2.,

str. 29), zginania/prostowania oraz przywodze-

nia/odwodzenia nadgarstka (rys. 3., str. 29).

Wspó³czynnik pozycji cia³a (Po M ) wyznaczany

jest w piêciu etapach.

Etap I. Opis pozycji cia³a i/lub zmian tej pozycji

oddzielnie dla lewej i prawej koñczyny górnej

z uwzglêdnieniem:

– po³o¿enia lub ruchu ramienia w stosunku

do stawu barkowego (zginanie, prostowanie,

odwodzenie)

– ruchu ³okcia (zginanie/prostowanie, prona-

cja/supinacja przedramienia)

– po³o¿enia i ruchu nadgarstka (zginanie/pro-

stowanie, odwodzenie/przywodzenie)

– po³o¿enia i ruch rêki (g³ównie typy chwytu)

Etap II. Ustalenie, czy wystêpuje po³o¿enie

stawu w strefie zagro¿enia (niewygodne po-

zycje i lub ruchy wyszczególnione w tabeli 2.)

i określenie czasu wystêpowania tego po³o¿enia

w cyklu:

– od 10 do 24% czasu cyklu pracy, przyjêto

1/10 czasu cyklu

– od 25 do 50% czasu cyklu pracy, przyjêto

1/3 czasu cyklu

– od 51 do 80% czasu cyklu pracy, przyjêto

2/3 czasu cyklu

– powy¿ej 80% cyklu pracy, przyjêto 3/3 cza-

su cyklu, czyli ca³y cykl.

Etap III. Odczytanie z tabeli 2. odpowiedniej

wartości wspó³czynnika pozycji cia³a (P OM ).

Etap IV. Ustalenie na podstawie obserwacji

poszczególnych czynności podstawowych,

czy wystêpuje powtarzanie pewnych ruchów,

b¹dź sekwencji czynności podstawowych po-

dobnych do siebie przez co najmniej 50% czasu

cyklu, b¹dź te¿ bardzo krótki okres trwania cyklu

(mniej ni¿ 15 sekund).

Etap V. Uwzglêdnienie wskaźnika powta-

rzalności (Re M ).

jego wystêpowania w ograniczonym zakresie (do

24% czasu trwania cyklu). W takim przypadku

wspó³czynnik czynników dodatkowych (Ad M )

wynosi 1. Wraz ze wzrostem czasu oddzia³ywania

czynnika b¹dź czynników, maleje wartośæ wspó³-

czynnika Ad M i wynosi:

• 0,95 – je¿eli jeden lub wiêcej czynników do-

datkowych wystêpuje przez 1/3 (od 25 do 60%)

czasu trwania cyklu

• 0,90 – je¿eli wystêpuje jeden lub wiêcej czyn-

ników dodatkowych przez 2/3 (od 61 do 80%)

czasu trwania cyklu

• 0,80 – je¿eli wystêpuje jeden lub wiêcej

czynników dodatkowych przez 3/3 (wiêcej ni¿

80%) czasu trwania cyklu.

Wspó³czynnik powtarzalności (Re M )

Wówczas, gdy zadanie wymaga wykonywa-

nia koñczynami górnymi tych samych czynności

podstawowych przez przynajmniej 50% czasu

cyklu, lub gdy czas cyklu jest krótszy ni¿ 15 s,

wartośæ wspó³czynnika powtarzalności wynosi

0,7. W innym przypadku Re M wynosi 1.

Wspó³czynnik czynników

dodatkowych (Ad M )

Oprócz g³ównych czynników ryzyka (czêstośæ

i powtarzalnośæ czynności podstawowych,

u¿ywanie si³y, niewygodna pozycja cia³a i ruchy

w maksymalnym zakresie w stawach, brak

odpoczynku, czas trwania czynności powtarzal-

nych podczas zmiany roboczej) wystêpuj¹ tak¿e

inne czynniki, które powinny byæ uwzglêdnione

w ocenie ryzyka. Czynniki te mog¹, ale nie zawsze

wystêpuj¹ podczas wykonywania pracy powta-

rzalnej. Do czynników dodatkowych nale¿¹:

• u¿ywanie narzêdzi wibracyjnych (nawet

tylko podczas ograniczonego czasu)

• wymaganie du¿ej precyzji (z tolerancj¹

1-2 mm podczas pozycjonowania obiektu)

• zlokalizowany nacisk na struktury anato-

miczne rêki lub przedramienia przez narzêdzia,

przedmioty b¹dź elementy stanowiska pracy

• wystêpowanie zimna lub mrozu

• u¿ywanie rêkawiczek, które wp³ywaj¹

na wygodê wykonywania czynności podczas

pracy

• śliska powierzchnia obiektów

• wymagania nag³ych i szybkich ruchów

z u¿yciem si³y

• sytuacje, w których czynności podstawowe

wymagaj¹ uderzeñ (np. uderzania m³otkiem lub

rêk¹ w tward¹ powierzchniê).

Ocena czynników dodatkowych rozpoczyna

siê od zdefiniowania warunków optymalnych,

takich jakie wystêpuj¹ przy braku czynnika, b¹dź

Wspó³czynnik si³y (Fo M )

Si³a reprezentuje zaanga¿owanie konieczne

do wykonania określonej czynności lub ci¹gu

czynności. Si³a mo¿e byæ rozpatrywana jako

zewnêtrzna, wywierana na narzêdzia b¹dź

jako wewnêtrzna, czyli napiêcie w miêśniach,

ściêgnach i wi¹zad³ach w stawach. Si³a mo¿e byæ

powi¹zana z ruchem b¹dź nieruchomym utrzy-

mywaniem narzêdzia lub innego przedmiotu,

ale mo¿e tak¿e byæ zwi¹zana z utrzymywaniem

cia³a w określonej pozycji. Oszacowanie si³y

w rzeczywistych warunkach pracy nastrêcza

wiele trudności. Stosowane jest szacowanie si³y

zewnêtrznej, b¹dź te¿ pomiar si³y za pomoc¹ dy-

namometrów. Do oceny si³y wewnêtrznej miêśni

stosowana jest elektromiografia [6].

Do oceny wywieranej si³y mo¿e byæ tak¿e

stosowana subiektywna metoda oceny, tzn.

skala Borga (skala oceny odczuwania obci¹¿enia

– CR-10). Za pomoc¹ skali Borga mo¿na oceniæ

wysi³ek miêśniowy odczuwany w ró¿nych czê-

ściach cia³a.

Wspó³czynnik si³y mo¿e zostaæ określony za po-

moc¹ skali Borga wówczas, gdy jest znana populacja

u¿ytkowników. W przypadku nieznanej, zak³adanej

populacji pracowników wspó³czynnik si³y mo¿e

zostaæ tak¿e określony przez odniesienie si³y wywie-

ranej do si³y określonej jako maksymalna dla ogólnej

populacji pracowników. Ocena si³y powinna dotyczyæ

ka¿dej czynności sk³adaj¹cej siê na cykl pracy.

Ocena z zastosowaniem skali Borga wymaga

rozmowy z pracownikiem i uwzglêdnienia oceny

pracownika odnosz¹cej siê do si³y podczas ka¿dej

czynności cyklu. Pracownik ocenia subiektywne

odczucie tej si³y w skali od 1 do 10 dla ka¿dej

z wyszczególnionych czynności wymagaj¹cych

u¿ycia si³y. Osoba oceniaj¹ca (obserwator) określa

czas trwania czynności wywierania si³y na okre-

ślonym poziomie (w sekundach, a nastêpnie

jako procent czasu cyklu). Ze wzglêdu na to,

¿e procedury oceny z za³o¿enia s³u¿¹ równie¿

prewencji, wa¿ne jest, aby obserwator uzyska³

od pracownika wyjaśnienie przyczyn u¿ywania

si³y. Taka informacja ma znaczenie praktyczne

ze wzglêdu na to, ¿e wystêpowanie si³y podczas

określonej czynności mo¿e wynikaæ z technicz-

nego uszkodzenia narzêdzia b¹dź z b³êdu w spo-

sobie wykonywania czynności. Takie problemy

najczêściej mog¹ byæ rozwi¹zane, przyczyniaj¹c

Tabela 2

WARTOŚCI WSPÓ£CZYNNIKA POZYCJI (POM) W ZALE¯NOŚCI OD CZASU UTRZYMYWANIA NIEWYGODNYCH

POZYCJI I RUCHÓW KOÑCZYN GÓRNYCH

Multiplier for awkward postures (POM) in relation to the duration of posture and movements of upper limbs

Udzia³ w cyklu pracy

Pozycje i ruchy koñczyn dolnych

mniej ni¿ 1/3

do 24%

1/3

od 25%

do 50%

2/3

od 51%

do 80%

3/3

wiêcej

ni¿ 80%

Supinacja ³okcia (

≥

60°)

Prostowanie nadgarstka (

≥

45°)

0,7

0,6

0,5

45°)

Chwyt rêk¹ lub palcami szerokiego przedmiotu

Pronacja ³okcia

≥

(

≥

60°)

Odwodzenie/przywodzenie nadgarstka (

(≥

0,7

0,6

20°)

Chwyt rêk¹ lub palcami w¹skiego przedmiotu (≤ 2 cm)

≥

Zginanie nadgarstka (

Zginanie prostowanie ³okcia

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 7-8/2007

Tabela 3

PRZYK£AD OBLICZANIA ŚREDNIEJ WA¯ONEJ ODCZUWANEGO WYSI£KU DLA WSZYSTKICH CZYNNOŚCI

PODSTAWOWYCH W CYKLU Z ZASTOSOWANIEM SKALI BORGA

Sample calculation of the average score of perceived effort considering all technical actions using the Borg scale

Wspó³czynnik czasu pracy

powtarzalnej (Du M )

Podczas zmiany roboczej ca³kowity czas

trwania pracy powtarzalnej jest wa¿nym czyn-

nikiem ca³kowitego ryzyka powstawania do-

legliwości koñczyn górnych. Wówczas, gdy

czynności powtarzalne wykonywane s¹ przez

okres od 240 do 480 minut, Du M wynosi 1.

W przypadkach, gdy podczas zmiany roboczej

czynności powtarzalne wykonywane s¹ d³u¿ej,

wspó³czynnik czasu pracy powtarzalnej określany

jest na podstawie tabeli 6.

Podzia³ w czasie

60-sekundowego

cyklu pracy

Podzia³ wywierania

si³y w czasie

(A)

Skala Borga

(B)

A x B

Średni wa¿ony

wysi³ek

40 s

67%

0,5

0,335 = x

15 s

25%

0,5 = y

x+y+z = 1,475

5 s

0,64 = z

Tabela 4

WARTOŚÆ WSPÓ£CZYNNIKA SI£Y (Fo M ) DLA RÓ¯NYCH POZIOMÓW SI£ PODCZAS CYKLU PRACY

Multiplier relative to the different uses of force (Fo M )

Podsumowanie

Norma EN 1005-5 nie ma statusu normy zhar-

monizowanej z dyrektyw¹ maszynow¹. Oznacza

to s³abszy status w stosunku do innych norm serii

EN 1005. Nale¿y te¿ podkreśliæ, ¿e norma odnosi

siê do prac powtarzalnych, wykonywanych przez

koñczyny górne bez uwzglêdnienia obszaru bar-

ków, co ogranicza kompleksow¹ ocenê. Ponadto

norma stosuje podobne, uproszczone kryteria

w stosunku do ró¿nych czynności. Zastrze¿enia

budzi równie¿ stopieñ z³o¿oności metody.

Powszechnie uznano jednak koniecznośæ

dokonywania oceny ryzyka zwi¹zanego z czynno-

ściami podczas pracy o wysokiej powtarzalności.

Metoda zawarta w normie ma pewne s³abe

strony, jednak obecnie jest jedn¹ z niewielu me-

tod s³u¿¹cych do oceny obci¹¿enia podczas prac

powtarzalnych. Korzystaj¹c z tej metody mo¿na

przeprowadziæ ocenê ryzyka wynikaj¹cego z wy-

konywania tego typu prac.

Poziom si³y wyra¿ony

jako % maksymalnej si³y

izometrycznej

≥ 50

CR-10 Borg

0,5

≥ 5

Wynik odzwierciedlaj¹cy

subiektywn¹ ocenê odczucia

wywieranej si³y

bardzo,

bardzo

s³abo

bardzo

s³abo

średnio

mocno

bardzo

mocno

Fo M

0,85

0,65

0,35

0,2

0,01

Tabela 5

WSPÓ£CZYNNIK ODPOCZYNKU (Rc M ) OKREŚLANY NA PODSTAWIE LICZBY GODZIN PRACY BEZ

ODPOCZYNKU

Multiplier of the recovery period (Rc M ) determined on the basis of the number of hours without recovery.

Liczba godzin bez odpoczynku

Wspó³czynnik Rc M

0,9

0,8

0,7

0,6

0,45

0,25

0,1

Tabela 6

WSPÓ£CZYNNIK CZASU PRACY POWTARZALNEJ (Du M ) W ZALE¯NOŚCI OD CZASU WYKONYWANIA PRACY

POWTARZALNEJ PODCZAS ZMIANY ROBOCZEJ

Duration multiplier of the total duration of repetitive tasks (Du M ) during shift

PIŚMIENNICTWO

[1] PN-EN 1005-1 Maszyny. Bezpieczeñstwo – Mo¿liwości

fizyczne cz³owieka – Czêśæ 1:Terminy i definicje

(Grudzieñ, 2005)

[2] PN-EN 1005-2 Maszyny. Bezpieczeñstwo –

Mo¿liwości fizyczne cz³owieka – Czêśæ 2: Rêczne prze-

mieszczanie maszyn i ich czêści (Grudzieñ, 2003)

[3] EN 1005-3 Safety of Machinery – Human Physical

Performance: Recommended Force Limits for Machinery

Operation (January, 2002)

[4] EN 1005-4 Safety of Machinery – Human Physical

Performance – Evaluation of Working Postures in

Rrelation to Mmachinery (May, 2005)

[5] EN 1005-5 Safety of Machinery – Human Physical

Performance – Risk assessment for repetitive handling

at high frequency (February, 2007)

[6] P. Bartuzi, D. Roman-Liu Ocena obci¹¿enia i zmêcze-

nia uk³adu miêśniowo-szkieletowego z zastosowaniem

elektromiografii . „Bezpieczeñstwo Pracy” 4(427) 2007,

s. 7-10

Czas trwania czynności powtarzalnych

(w minutach)

< 120

120-239

240-480

>480

Wspó³czynnik czasu Du M

1,5

0,5

siê do zmniejszenia obci¹¿enia. Kiedy czynności

podstawowe wymagaj¹ce u¿ycia si³y zosta³y

ju¿ wyszczególnione i oznaczone zgodnie ze skal¹

Borga poprzez określenie czasu ich trwania

w cyklu, wówczas obliczana jest wartośæ średnia

odnosz¹ca siê do ca³ego cyklu.

Przyk³ad obliczania średniej wa¿onej odczu-

wanego wysi³ku dla wszystkich czynności podsta-

wowych w cyklu przedstawiono w tabeli 3.

Określenie wspó³czynnika si³y (Fo M ) dla ogól-

nej populacji u¿ytkowników, czyli wówczas gdy

u¿ytkownik nie jest znany, przebiega z zastoso-

waniem nastepuj¹cej procedury:

– analiza określonego cyklu pracy w celu

wyszczególnienia g³ównych obci¹¿eñ

– uzyskanie maksymalnej wartości si³y (100%

MVC) rozk³adu funkcji odniesienia dla ka¿dego

obci¹¿enia

– odniesienie si³y ka¿dej z czynności podsta-

wowych do maksymalnych mo¿liwości populacji

z uwzglêdnieniem wieku i p³ci, z zastosowaniem

normy EN 1005-3

– określenie dla ka¿dej czynności podsta-

wowej 100% MVC dla 15. centyla populacji,

co uwzglêdnia 85% populacji pracowników

– odniesienie si³y wywieranej do si³y odpowia-

daj¹cej MVC, uzyskuj¹c %MVC

– obliczenie średniej %MVC ze wszystkich

czynności podstawowych cyklu

– określenie, na podstawie wykresu, wspó³-

czynnika si³y (Fo M ) dla ka¿dego cyklu pracy.

W koñcowym etapie wartośæ wspó³czynnika

si³y (Fo M ) określana jest na podstawie tabeli 4.

Wspó³czynnik odpoczynku (Rc M )

Publikacja opracowana w ramach programu

wieloletniego pn. „Dostosowywanie wa-

runków pracy w Polsce do standardów Unii

Europejskiej”, dofinansowywanego w latach

2005-2007 w zakresie badañ naukowych

i prac rozwojowych przez Ministerstwo

Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego. G³ówny ko-

ordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Wspó³czynnik odpoczynku s³u¿y do określenia

udzia³u liczby godzin podczas zmiany roboczej

bez odpowiedniego odpoczynku. Określenie

wartości tego wspó³czynnika wymaga obserwacji

ka¿dej godziny pracy sk³adaj¹cej siê na zmianê

robocz¹. Nale¿y policzyæ liczbê godzin bez

odpoczynku i na podstawie tabeli 5. określiæ

wspó³czynnik odpoczynku.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: