1. HISTORYCZNA I KULTUROWA ZMIENNOŚĆ FORM MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
Socjologia rodziny powstała na przełomie XIX i XX w. , ale refleksja na temat życia rodzinnego towarzyszy człowiekowi od zawsze.
Interpretowanie pojęcia RODZINA – 2 stanowiska
1) rodzina to para małżeńska i dzieci
2) rodzina to proces w którym małżeństwo jest fazą wstępną
MAŁŻEŃSTWO to społ. zaaprobowany związek seksualny między dwojgiem lub więcej jednostek mający znamiona trwałości.
MAŁŻEŃSTWO To bardzo ważna instytucja społ.
SPOŁECZNY CHARAKTER MAŁŻEŃSTWA:
☼ pojawienie się małżeństwa to nie tylko stosunek między małżonkami ale także między grupami społ. w których uczestniczą. Wybierając partnera wybieramy osoby które tworzą społ. krąg
☼ małżeństwo jest zawierane przez publiczną formę – ceremonia, świadkowie, przedstawiciel który potwierdza ten fakt
☼ w każdym społeczeństwie ma miejsce społ. kontrola wyboru partnera ( prawnie – np. ktoś kto jest niepełnoletni, ktoś kto pozostaje w związku małżeńskim, bliski krewny, osoby ubezwłasnowolnione; system normatywny – osoby nieporządne to homoseksualiści, różna rasa, ze wzgl. na wiek, wykształcenie, majątek)
☼ w małżeństwie ma miejsce dziedziczenie
☼ współżycie seksualne uzyskuje akceptacje społ. przez zawarcie małżeństwa
☼ tylko małżeństwo rodziców daje dziecku prawne pochodzenie
Cecha wspólna wszystkich koncepcji małżeństwa jest wskazanie na podstawową cechę, zadanie małżeństwa – prokreacja, małżeństwo ma tez znamiona trwałości – ze wzgl. na znaczenie społ. powinno być zawarte na całe życie, gdy się rozpada następuje dezorganizacja społeczna
3 FORMY MAŁŻEŃSTWA: ( różne kultury prowokują rożne małżeństwa)
1. MONOGAMICZNE – są najbardziej popularne, występują między osobami heteroseksualnymi, małżeństwa homoseksualne tylko w kilku krajach – znane są z przeszłości, wiązały się z tym że chłopcy nie przechodzili przez moment inicjacji, nie potwierdzano ich męskości – jedynym wyjściem było oddanie się jako żona prawdziwemu mężczyźnie
2. POLIGAMICZNE – więcej niż 2 jednostki w małżeństwie, ma dwie postaci:
a) poliginia – wielożeństwo – 1 mąż wiele żon, wiąże się ze statusem majątkowym mężczyzny, oznacza równe traktowanie kobiet, wszystkie żony są dobre; dopuszczalne w krajach gdzie obowiązuje prawo koraniczne (Koran – max 4 żony)
b) poliandria – wielomęstwo, 1 żona, wielu mężów – pojawia się gdy brakuje kobiet na rynku małżeńskim ( w pewnych społeczeństwach eliminuje się potomstwo żeńskie w efekcie czego brakuje w przeszłości kobiet – żona najstarszego brata jest żoną reszty braci)
3. GRUPOWE – 2 lub > mężów i 2 lub > żon, związane z funkcjonowaniem sekt religijnych
RODZINA – jest kategoria którą można nazwać powszechnikiem kulturowym, zmienia się ale towarzyszy człowiekowi od wieków. Zmienia się ale towarzyszy człowiekowi od wieków
Sposoby definiowania rodziny:
· Podstawowa mała grupa społ.
· Grupa pierwotna (Cooley)
· Instytucja społ. – zaspakaja potrzeby osób tworzących rodzinę, ale także społeczeństwa – prokreacja)
· Wspólnota – posiada cechy zrzeszenie – strukturę prawną gwarantującą trwałość, organizację wewnętrzną – prawa i obowiązki
· GRUPA MAŁA (nie ma podgrup, dwupokoleniowa) i DUŻA (odróżnia ilość pokoleń, wielopokoleniowa, ma podgrupy)
· Ze wzgl. na zmiany cywilizacyjne RODZINA WSPÓŁCZESNA (współczesna dla badacza) I TRADYCYJNA (dot. społeczeństw które wygasło)
Rodzina mała to efekt pojawienia się przemian społ. – industrialnych i urbanizacji; przemysł oddzielił instytucje rodziny od pracy
-
Cechy
Rodziny
Małej
- łatwiejsza zdolność mobilizacji
- mobilność
- osłabienie więzi rodzinnej
- znika zróżnicowanie członków rodziny ze wzgl. na płeć (zadania typowo kobiece przejmują mężczyźni)
- zmiesza się liczba małżeństwa zawieranych na podstawie ekonomicznej, paradygmatem zawierania małżeństwa stała się miłość romantyczna
- zmniejszenie autorytetu męża i ojca
- mniej osób w gospodarstwie rodzinnym
- przestała być trwała – więcej rozwodów
- wzrosło znaczenie więzów emocjonalnych, a osłabiło się instytucjonalnych
Rodzina NUKLEARNA – to pewna postać rodziny małej, pojawiła się w drugiej połowie XX w., jest to rodzina zamknięta która ogranicza swoje kontakty ze środowiskiem zewnętrznym
· wg miejsca w cyklu biograficznym jednostki RODZINA POCHODZENIA (rodzina w której człowiek się urodził – rodzice i rodzeństwo) I PROKREACJI ( rodzina którą zakładamy w celu posiadania dzieci, małżonek i dzieci)
· ze wzgl. na dziedziczenie – możemy dziedziczyć majątek, nazwisko, pozycje, strukturę społ.
- RODZINY PATRYLINEARNE – po linii ojca - nazwisko
- RODZINY MATRYLINEARNE – po linii matki – wiedza historyczna, relacje społ.
- RODZINY BILINEARNE – dziedziczenie po obu liniach pokrewieństwa - majątek
· Ze wzgl. na zamieszkanie
- R. PATRYLOKACYJNE - zamieszkują z rodziną męża
- R. MATRYLOKACYJNE – zamieszkują z rodziną żony
- R. NEOLOKACYJNE – mają nowe miejsce zamieszkania
· Ze wzgl. na władzę
- PATRYJARCHAT – najstarszy mężczyzna, mąż
- MATRYJARCHAT – niekoniecznie kobieta ale np. jej ojciec
- PARTNERSTWO – podział władzy
Na przełomie XIX i XX w. zaszły największe przemiany w rodzinie:
· pojawiło się zjawisko określane „wyjściem kobiety z domu” – rozpoczęło się podejmowanie pracy zawodowej przez kobietę
· rodzina mała składa się z małej liczby członków - małodzietność to cecha charakterystyczna współczesności
· współczesna rodzina główny nacisk kładzie na funkcje emocjonalno – ekspresyjną
· rodzina przestaje być jedynym środowiskiem
· rodzina przestaje być stabilna
2. PRZEOBRAZENIA STRUKTURY WSPÓŁCZESNYCH RODZIN POLSKICH. POSTAWY RODZICIELSKIE
Elementy Rodziny:
1 formy instytucjonalne, które tworzą małżeństwo i rządzą tym małżeństwem (formy zawarci związku, wybór partnera)
2 wzory regulujące współżycie wewnętrzne – ustalają hierarchie władzy i autorytetu
3 na strukturę rodziny patrzy się jak na układ wzajemnie powiązanych ról i pozycji
4 struktury dziedziczenia (majątek i władza)
5 ontogeneza rodziny – cykl rozwoju rodziny
Aspekty rodziny:
- psychologiczny
- społeczny
- kulturowy
ZMIANY W SKŁADZIE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY
RODZINA SKURCZYŁA SIĘ PONIEWAŻ:
· modelem docelowym jest pozostawanie w rodzinie małej
· kwestie dzietności – upowszechniony pogląd że małżonkowie mają prawo do kontrolowania dzietności
· coraz mniej dzieci bo:
- coraz mniej jesteśmy zainteresowani małżeństwem – w 2002 r 3000 więcej rozwodów niż małżeństw
- podniósł się wiek w którym zawiera się małżeństwa (Polka –24, Polak –27)
- dziecko jako wartość przegrywa z innymi wartościami (wykształcenie wyższe kobiet)
EKONOMICZNA TEORIA RODZINY:
· rodzinę należy potraktować jako sferę racjonalnego wyboru ponieważ;
- wszyscy ludzie kierują się indywidualizmem, dlatego jednostką zjawisk powinien być człowiek
- rodzina formułuje się w sposób strategiczny – skutek decyzji podejmowanych przez różnych aktorów społ.
· rodzinna działalność powinna wiązać się za kosztami i zyskami
· wybory człowieka – czyni je w warunkach konkurencji – to co człowiek robi ma konsekwencje dla innych )konkurencja jest wszechobecnym zjawiskiem )
· zjawiska które dzieją się w życiu rodzinnym mają swoje konsekwencje w mikro i mikroskali
Decyzje dot. prokreacji są podejmowane pod wpływem specyficznych warunków. Każdy z partnerów podejmując decyzje musi rozwiązać 3 główne dylematy:
1) dylematy ekonomiczne – odpowiedzi na pytania:
- w co należy inwestować – w siebie czy dziecko
- kto może mnie wesprzeć ( czy rodzina czy dzialaność służb społecznych)
- w warunkach kryzysu ekon. Decyzje o prokreacji są odrzucane
2) dylematy społeczne - odnoszą się do str. społecznej
- czy chce się samemu wziąć na siebie dziecko czy chce się mieć do tego partnera
- czy w działaniach chce się oprzeć na sieci krewniaczej czy na sobie
3) dylematy demograficzne
- ile dzieci
- kiedy mają się urodzić
- w jakich odstępach czasu
2 GŁÓWNE STRATEGIE REPRODUKCYJNE – charakteryzują typy społeczeństw i okresy w rozwoju społ.
1. strategia rozwiązywania dylematów reprodukcji przez badanie poszerzonej i samowystarczalnej sieci krewniaczej. Jest to charakterystyczne dla rodziny tradycyjnej. Rodzina jest tu jednostką stabilizującą proces reprodukcji – może liczyć na wsparcie krewnych
2. pojawiła się w XX w. – strategia rozwiązywania dylematu reprodukcji przez instrumentalne wykorzystanie sfery publicznej – czynnikiem stabilizującym proces reprodukcji jest sfera publiczna: zarobki, szkoły ...
Członkowie rodziny uwolnieni od krewnych wykorzystują instytucje – charakterystyczne dla rodziny nowoczesnej i dla społeczeństw w których kobiety są aktywne zawodowo
Są to podejścia modelowe.
Co charakteryzuje reprodukcje w Polsce?
Do lat 90-tych występowała strategia mieszana ponieważ;
- istniało socjalistyczne państwo dobrobytu – kobiety weszły na rynek pracy, ale istniały instytucje, które miały kobietom pomagać – tej pomocy nie wystarczało jednak dla wszystkich, świadczenia nie były wysokiej jakości.
Społeczność polską można określić jako społeczność familijną (poszczególne osoby były powiązane silnymi więzami – pojawił się najdłuższy okres uzależnienia od rodziców) Polacy odrzucali sferę publiczną – dom skrywał prywatność i dlatego Polacy inwestowali rodzinę gdy ona już trwała, dla niektórych osób pojawienie się dziecka może być tylko przy wsparciu rodziny
3 ASPEKTY STRUKTURY RODZINY:
1. PSYCHOLOGICZNY – kiedy badamy i interesują nas więzi emocjonalne
2. SPOŁECZNY – interesuje nas układ pozycji, struktury władzy i autorytetu
3. KULTUROWY – interesują nas wzory które regulują życie rodzinne – określone wzory pełnienia ról
Dokonujący się proces przeobrażeń obejmuje te 3 aspekty
WSPÓŁCZESNĄ RODZINĘ CHARAKTERYZUJE:
· zmiana pozycji i ról małżonków w strukturze, a także zmiana pozycji dziecka – kobieta przeszła w centrum życia rodziny, to ona kontroluje wszystkie aspekty życia rodzinnego, wyznacza jej to nową pozycje w stosunku do męża:
- kobiety są mniej zależne od męża
- kobiety nabrały poczucia pewności siebie i poczucia równości
- zmiana relacji miedzy kobietą a mężczyzną ze wzgl. na rozwój środków antykoncepcyjnych
te zmiany maja wiele pozytywnych cech np. rodzina przestaje być instytucją , ale ma tez swoje negatywne skutki Im bardziej kobieta jest znacząca tym więcej jest rozwodów, rośnie poligamia sukcesyjna a także obniża się ranga mężczyzny – szczególnie jego struktura władzy , mężczyźni nie są w stanie kontrolować członków rodziny, dziecko stało się wartością z wyboru a nie obowiązkiem i ciężarem, zwiększa się także czas zależności dziecka od rodziców
· proces indywidualizacji rodziny i autonomizacji jednostki w rodzinie Indywidualizacja rodziny cechuje się tym, że rodzina zaczyna selektywnie wybierać relacje które łączą ją ze społeczeństwem (duża rodzina traci kontrole nad małymi); autonomizacja jednostki polega na tym, że nie tak jak w tradycyjnej rodzinie wszystko było podporządkowane celowi rodziny tak teraz najważniejsze są cele jednostek 9indywidualne są też gr. przyjaciół)
· zanik tradycyjnych i instytucjonalnych form małżeństwa i rodziny na rzecz związku opartego o partnerstwo – partnerstwo jest osiągane w kwestii podejmowania decyzji, jeżeli chodzi o działania to główny ciężar zadań spada na kobietę
3. CYKL ROZWOJOWY - ontogeneza RODZINY MAŁEJ
Fazy rodziny są podporządkowane i idą równocześnie z cyklami życiowymi. Podstawowe fazy życia człowieka i one odpowiadają momentom w historii rodziny (fazy życia – są fazami biologicznymi wyznaczonymi przez zegar biologiczny i na to nakładają się role społ. jednostki) Współcześnie dochodzi do zakłócenia tego zegara
TYPOLOGIA Z PSYCHOLOGII (FAZY W ŻYCIU):
1. DZIECINSTWO – czas wyjątkowy, znamy prawa dziecka i je respektujemy
2. MŁODOŚĆ – dorastanie, związana z podejmowaniem ról, ogromna dynamika zmian biologicznych, systematyczne wchodzenie w dorosłość
3. MŁODA DOROSŁOŚĆ – przedłużony okres nauki, faza często trwająca do 30 r. życia, kończy się opuszczeniem domu
4. ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ – stabilizacja rodzinna, zawodowa, konfrontacja celów życiowych z rzeczywistością
5. PÓŹNA DOROSŁOŚĆ – kiedyś był to okres stosunkowo krótki, wydłuża się okres aktywności w tym okresie, okres w którym trzeba nauczyć się być kimś innym np.: emerytem
W cyklach rodziny małej zwraca się uwagę na to co dzieje się z dzieckiem – pajdocentryczność
Model ten powinien ulec zmianie, dlatego, że wydłuża się długość życia i przyjmujemy równocześnie w życiu coraz więcej ról
Te poszczególne okresy teraz zmieniają swoją kolejność np.: najpierw dzieci, później rodzina, ze wzgl. na rozwody można być ciągle w tej samej fazie
MODELE CYKLÓW RODZINY MAŁEJ
1 A. Dodziuk – Lityńska, D. Morkowska – 3 fazy;
1) przed pojawieniem się pierwszego dziecka
2) rodzina – para małżeńska + niesamodzielne dzieci
3) okres po usamodzielnieniu się dzieci
2 F. Adamski – 9 Faz;
1)...
sisi88