DIAGNOZA PSYCHOPEDAGOGICZNA – EGZAMIN
1. Diagnoza w pedagogice i rola wczesnego rozpoznawania w edukacji wczesnoszkolnej.
Diagnoza = rozpoznanie, ma na celu wprowadzenie do zmiany sytuacji problemowej lub też poprawy określanego stanu rzeczy.
Funkcje diagnozy:
1. destryktywna (opisowa) – opisujemy stan rzeczy
2. eksplanacyjna (wyjaśniająca) – zmierzanie do ustalania przyczyn, genezy danego zjawiska
3. predyktywna (prognostyczna)
4. korekcyjna – ustalenie odpowiedzi na pytanie „co zrobić, aby uzyskać pożądany efekt?”
W trakcie procesu diagnozowanie należy wystrzegać się błędów percepcyjnych, zniekształcających proces wnioskowania. Wg. Bogdana Wojciszka zniekształcenia percepcji wynikają z procesu filtracji zjawisk przez pryzmat własnych postaw, nastawień oczekiwań. Percepcje i wnioskowanie uzależnia się od właściwości schematu poznawczego, który jest indywidualny i specyficzny dla każdego człowieka. Schemat ten powstaje na skutek uogólnień wiedzy i doświadczeń człowieka. Nasze postępowanie zależy bardziej od tego jak swój świat rozumiemy, niż od tego jaki on jest naprawdę. Co prawda sposób rozumienia świata w dużym stopniu odzwierciedla jego naturę, ale w pewnej mierze zależy także od zawartości i stanu umysłu człowieka w skutek czego ta sama sytuacja bywa różnie odczytywana przez różnych ludzi, a nawet przez tego samego człowieka w różnych okolicznościach.
3 modele diagnozowania (wg. Anny Matczak):
· PODEJŚCIE STATYSTYCZNE – odwołujemy się do diagnozowania pojedynczych aspektów, właściwości, np. skupiamy się tylko na ocenie potrzeb, inteligencji i odnosimy te diagnozy do przyjętej standardowo normy. Wykorzystuje się to podejście do wiedzy, np. ile procent dzieci ma opóźnienie; daje nam to także wgląd w to o ile dziecko jest lepsze lub gorsze od innego.
· PODEJŚCIE MODELOWE/WZORCOWE – nie korzystamy ze znormalizowanych kryteriów. Nie bazujemy na wskaźniku liczbowym. Stwierdzamy czy dana cecha występuje u dziecka zgodnie z jakimś modelem, np. dziecko w wieku 8-9 lat – powinno przejawiać świadomość moralności dystrybutywnej (nagrody zależą od zachowania) – sprawdzamy czy zgodnie z modelem dziecko jest już na danym etapie rozwoju.
· PODEJŚCIE IPSATYWNE – sprowadza się do skonstruowania profilu osobowego dziecka, układem odniesienia jest sama osoba dziecka, pozwala np. przewidzieć trudności i niepowodzenia, ocenić czynniki ryzyka rozwojowego.
· Podejścia można stosować oddzielnie lub mogą się zazębiać,
Etapy diagnozowania:
1. Określenie przedmiotu diagnozy i celów diagnostycznych – im bardziej cele są szczegółowe tym szybciej ustala się co jest ważne, jeśli ma się szerszą świadomość, to łatwiej zrozumieć pewne elementy.
2. Formułowanie przypuszczeń i oczekiwań.
3. Zebranie materiału diagnostycznego w oparciu o wcześniej ustanowioną metodę i technikę badań – jakim sposobem dany problem rozwiązać, im więcej technik prowadzenia badań tym lepiej (łatwiej zaufać pewnym wnioskom).
4. Pomiar diagnostyczny.
5. Analiza i interpretacja – weryfikacja hipotez.
6. Sformułowanie wniosku / orzeczenia – muszą się w nim znaleźć zalecenia i wskazówki praktyczne oraz interpretacja zjawiska.
Rola wczesnego rozpoznawania w edukacji wczesnoszkolnej :
Wczesne rozpoznawanie zaburzeń w edukacji wczesnoszkolnej jest ważne ze względu na:
– występowanie wyjątkowo dużej plastyczności centralnego układu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju
– możliwość zahamowania rozwoju zaburzeń o postępującym przebiegu, a czasem nawet całkowitego zatrzymania dalszych niekorzystnych zmian
– większą podatność małych dzieci na stosowane wobec nic programy usprawniania i czynienie przez nie większych postępów
– łatwiejsze uczenie małych dzieci, gdyż wiele zaburzeń narasta z wiekiem i utrudnia terapię oraz edukację
– na to że wczesne wspomaganie jest szansą na osiągnięcie takich umiejętności, których dziecko nie osiągnęłoby bez pomocy
– na to, że zgodnie z prawem pierwszeństwa dotyczącym uczenia się, pierwsze umiejętności utrwalają się najsilniej i najtrudniej ulegają zmianie.
Jak widać rolą wczesnego diagnozowania jest głównie jak najszybsza pomoc i najskuteczniejsza redukcja problemów u dzieci, które tego potrzebują.
2. Podstawowe pojęcia i terminy; diagnoza, diagnozowanie; czynności diagnostyczne, specyfika opisu diagnostycznego.
DIAGNOZA – rozróżnienie, osadzenie (z greckiego). Z upływem czasu pojęcie to upowszechniło się w wielu dziedzinach, obejmuje wszelkie rozpoznawanie jednostkowych lub złożonych stanów rzeczy i ich tendencji rozwojowych w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości. Diagnoza oznacza zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, a następnie określenie badanego złożonego stanu rzeczy. W pedagogice polega na opisie mocnych i słabych właściwości psychopedagogicznych, mechanizmów funkcjonowania osoby, wyjaśnianiu problemów wychowawczych w funkcjonowaniu tej osobowości oraz prognozie skutków wychowania i zjawisk oraz możliwości modyfikowania tego, co problematyczne.
DIAGNOZOWANIE - pewien proces działania (prowadzenia diagnozy) i wynik tego procesu.
CZYNNOŚCI DIAGNOZTYCZNE – wszystkie działania nauczyciela zmierzające ku stworzeniu pełnej diagnozy badanego ucznia. Czynności diagnostyczne nauczyciela, pedagoga czy wychowawcy powinny przebiegać w trzech etapach: rozpoznanie stanu faktycznego, geneza, zastosowanie jakiejś prognozy (jak będziemy dalej działać, czyli prognozowanie rozwoju na przyszłość).
SPECYFIKA OPISU DIAGNOSTYCZNEGO – rejestracja stanów rzeczy w kategoriach empirycznych i w terminach stosowanych w danej dziedzinie wiedzy. Nie używamy metafor, nie formułujemy zastępczych określeń. Opis powinien być jasny, wyczerpujący, ukazujący zjawisko w sposób uporządkowany w oparciu o wcześniej ustanowione cele czy pytania. Cele nadają strukturę opisowi!
3. Rodzaje i cechy diagnozy.
Cechy diagnozy psychopedagogicznej:
· powinna być praktyczna
· decyzyjna – przekładać się na aspekt utylitarny
· kompleksowa (pozytywna i negatywna) – może się skupiać i prowadzić do rozpoznania sytuacji problemowych niepożądanych, ale jednocześnie należy szukać sytuacji wartościowych, wspierających proces korekty, kompensacji. Szukamy pozytywów, na których możemy bazować!
· permanentna – zakładająca cykliczność etapów: oceny, projektowania, działania i weryfikacji
· hipotetyczna – opiera się o stawianie hipotez i ich probabilistycznej weryfikacji
· wnikliwa
· prognostyczna
· dynamiczna – obejmująca całą biografię jednostki z uwzględnieniem współzależności różnych zjawisk
· interdyscyplinarna
· wieloaspektowa
Rodzaje diagnoz:
– poznawcza - służy poznaniu rzeczywistości
– decyzyjna - celem jej jest podjęcie odpowiedniej decyzji, dotyczy działań naprawczych
– postdiagnoza - wykonywana jest po pewnym czasie by sprawdzić czy podjęte działania przyniosły oczekiwane rezultaty
4. Aspekty pełnej diagnozy pedagogicznej.
Pełna diagnoza składa się z pięciu aspektów:
– Klasyfikacyjny (identyfikacyjny) – szukamy odpowiedzi na pytanie do jakiego typu lub gatunku należy przyporządkować dane zjawisko (określenie lub nazwanie danego stanu rzeczy lub zjawiska), np. zachowanie agresywne.
– Genetyczny – obejmuje diagnozę genetyczną zawierającą opis i wyjaśnienie uwarunkowań danego zjawiska. Chodzi zarówno o uwarunkowania wewnętrzne (endogenne), np. wrodzone właściwości i predyspozycje oraz czynniki zewnętrzne (egzogenne) czyli szeroko pojęte wpływy środowiska. Nawiązując do zachowań agresywnych czynniki psychologiczne (wewnętrzne): frustracja, deficyt potrzeb; zewnętrzne: agresywne zachowania rodziców, złe metody wychowawcze.
– Diagnoza znaczenia – określa rolę badanego stanu rzeczy dla szerszego kontekstu zjawisk lub całego układu, którego dotyczy. Prowokuje też ustalenie odpowiedzi na pytanie o to jakie konsekwencje spowodował analizowany stan rzeczy dla funkcjonowania jednostki w innych sferach, np. jak zachowania agresywne regulują relacje dziecka z innymi dziećmi.
– Diagnoza fazy – pozwala na określenie etapu rozwoju rozpoznawanego stanu rzeczy (określenie nasilenia zaburzenia, stadium ostrzegawcze, zaawansowane, krytyczne), np. czy są to pojedyncze akty agresji czy uogólnione.
– Diagnoza prognostyczna – pozwala przewidywać w jakim kierunku dane zjawisko może lub powinno się rozwijać i wymaga ustalenia wskazówek praktycznych do zmiany tego stanu rzeczy, np. agresja może przejść w utrwalenia się agresji, stereotypowe reakcje agresywne, reakcje agresywne nieadekwatne do sytuacji.
5. Błędy diagnostyczne.
Błędy w diagnozie:
1. błąd postawy dominacji u diagnosty – ignorowanie osoby badanej
2. błąd maski – osoba diagnozująca ma problem z pełnym wglądem w sytuację, ponieważ ma problem empatyczny, należy zachować dystans i harmonię, nie można też całkowicie wnikać w osobę badaną
3. błąd sędziego – natychmiastowe etykietowanie i wartościowanie danej sytuacji
4. pomijanie pozytywnych aspektów zjawiska przy akcentowaniu negatywnych zjawisk – diagnoza powinna odwoływać się do pewnych wartości – kompensować brak czegoś czymś innym
5. błąd redukcji źródeł wiedzy – skupienie wyłącznie na atrybutach wewnętrznych, brak poszukiwania informacji poza osobą i jej cechami
6. błąd skupiania się na skutkach bez odwoływania się do przyczyn zjawiska: leczenie objawowe – nie przynosi korzyści, bazowanie wyłączeni na wyeliminowaniu problemu
7. błąd subiektywizmu – bardzo osobisty odbiór sytuacji, brak obiektywnej oceny
8. błąd atrybucji – przypisywanie dziecku cech, których nie posiada; odbieranie dziecku pewnego atrybutu – cechy, którą posiada – ponieważ przysłania ją inna cecha
9. błąd orzekania – nadmierna generalizacja, ogólne sformułowania, nie wywiedzione ze szczegółowych informacji
10. błąd braku kontekstu – nieuwzględnienie przyczyn
11. błąd nadmiernej surowości, łagodności, tendencji centralnej – pojawienie się bardzo złagodzonych lub zaostrzonych opinii, bardzo jednostronnych.
6. Właściwości rozwojowe dziecka determinujące możliwości przystosowania się do warunków i wymagań szkoły.
Kiedyś mówiąc o dojrzałości szkolnej brało się pod uwagę zespół cech psychofizycznych ukształtowanych w toku rozwoju, które pomagają sprostać wymaganiom szkolnym. Brano pod uwagę dwa momenty: właściwości rozwoju dziecka i wymagania szkolne..
Ujęcie pojęcia „dojrzałość szkolna” zmieniło się, kiedy badania wykazały, że nie wiek, lecz środowisko i uwarunkowane możliwości uczenia się odpowiadają za osiągnięcie dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna to wynik interakcji między zdatnym do szkoły dzieckiem, a środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym.
We wczesnych badaniach nad szkolną dojrzałością i właściwościami dziecka brano pod uwagę takie cechy jak: spostrzegawczość, umiejętność obserwacji, zdolność rozumowania, zasób słów, zdolność wykonywania zadań arytmetycznych, umiejętność przystosowania się do warunków szkolnych, współżycia i współdziałania, wykonywania poleceń innych. Szukano odpowiedzi na pytanie: „które z tych czynników są podstawowe?” Zauważono, że dzieci niedojrzałe do szkoły mają trudność w analizie, syntezie, odtwarzaniu znaków ortograficznych, dziecko nie potrafiło widzieć obrazu jako całości a jednocześnie dostrzegać jego części (istotny proces porządkowania).
Dojrzałość szkolną dziecka bada sie testem zwanym w skrócie DSI.
Podstawę uznania dziecka za zdatne do podjęcia nauki szkolnej stanowi osiągnięcie przez niego takiego stopnia rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego, jaki umożliwi mu udział w życiu szkolnym i opanowanie umiejętności czytania, pisania i liczenia. Dziecko musi posiadać umiejętność rozumowania i wykonywania poleceń i zadań, współżycia i współdziałania w grupie, umiejętność porównywania, rozpoznawania i odtwarzania prostych znaków graficznych (nauka czytania i pisania), umiejętność ujmowania ilości w zakresie co najmniej 5, porównywania zbiorów równo- i różnolicznych, ujmowania stosunków między zbiorami wyrażanymi w określeniach: mniej, więcej, równo (arytmetyka), umiejętność rozumienia otaczającego świata, rozumowania i myślenia w kategoriach związków przyczynowo – skutkowych.
Zmiany rozwojowe w wieku szkolnym:
– fizyczne – rozwój motoryki dużej, postęp w zakresie koordynacji i precyzji, rozwój motoryki małej;
– sfera poznawcza – dowolna koncentracja uwagi, dziecko obejmuje nią coraz więcej elementów, dowolne skupianie uwagi,
– pamięć zaczyna być logiczna – uczeń stara się zrozumieć treść i zorganizować informacje tak, by łatwiej je zapamiętać; analizowanie, planowanie, przewidywanie konsekwencji działań swoich i innych
– dziecko dokonuje operacji logicznych – szeregowanie, klasyfikowanie, dziecko posługuje się pojęciami czasu, przestrzeni, prędkości – w odniesieniu do przedmiotów konkretnych,
– stadium operacji konkretnych – dziecko szereguje, klasyfikuje, rozwija zdolność pojmowania liczby; zasada zachowania stałości, odwracanie operacji umysłowych, decentracja, przełamanie egocentryzmu w mowie i myśleniu;
– rozwój pamięci i strategii zapamiętywania;
– rozwija się stałość uczuć i wartości, dziecko obejmuje refleksją swoje przeżycia i analizuje je;
– kontrola emocjonalna – wzrasta odporność na stres, wzrost odporności i zdolności do znoszenia dłuższych napięć;
– w ocenach moralnych uczniowie biorą pod uwagę intencje i motywy sprawcy czynu, wnioskowanie moralne;
– próba samodzielności i zaradności– planują działania ze względu na wyznaczony cel;
– postawa pracy – wytrwałość w działaniu i troska o wynik;
– realistyczna samoocena oraz poczucie kompetencji.
Wiek szkolny to lata gromadzenia wiedzy o świecie, samym sobie, osiągnięcie samodzielności. Wiek ten to wiek trudny, ale to również czas odkryć i fascynacji.
7. Obszary diagnostyki psychologicznej dzieci w wieku szkolnym.
1. Diagnostyka sfery fizycznej – dotyczy zdrowia fizycznego i wyglądu zewnętrznego, budowy ciał, urody, potrzeb pokarmowych, problemów z odżywianiem, odporność zdrowotnej, stanu uzębienia, zdolności utrzymywania homeostazy fizjologicznej, wydolności fizycznej, a także materialnych i socjalnych warunków życia. W diagnozie ważna jest:
· baczna obserwacja dziecka na początku kontaktu;
· obserwacja cech somatycznych, sprawności fizycznej, sensomotorycznej w celu rozpoznania wady
· obserwacja przejawów zaniedbania i maltretowania
· ocena wzrostu i wagi ciała
· sprawdzanie koordynacji typu: palec – noc, pale – kciuk; sposobu chodzenia
· decyzja czy dziecko wymaga badania specjalistycznego
2. Diagnostyka sfery ruchowej – ma charakter ilościowy , w której ocenia się indywidualne tempo rozwoju ruchowego i poziom innych sprawności motorycznych dziecka; kojarzona jest z potrzebą określenia formuły lateralizacji, czyli indywidualnego wzorca orientacyjno-ruchowego, a także z oceną osiągnięć ruchowych dziecka, aby wyróżnić dzieci uzdolnione sportowo.
Ocena sprawności motorycznej pozwala:
· Ocenić dobrostan
· Wnioskować o poziomie uspołecznienia, zakresie aktywności życiowej, poczuciu pewności siebie, ambicjach sportowych.
3. Diagnoza sfery percepcyjnej – celem ocena przyswajania przez dziecko treści; w późniejszym dzieciństwie odnosi się do oceny obszaru sensorycznego i pamięci bezpośredniej. Elementy diagnozy to ocena:
· koordynacji wzrokowo- ruchowej
· pamięci obrazów i dźwięków
· ...
amaise