ETYKA PRAWNICZA
Zagadnienia
1.1. Charakterystyka językowa wypowiedzi o normach, ocenach, wartościach
Moralność – jest to zbiór norm postępowania, które to normy postępowania wyznaczone są ocenami szczególnego rodzaju. Od tak pojmowanej moralności należy odróżnić obyczajowość. Obyczajowość to zbiór norm postępowania uznawanych za obowiązujące ze względu na to iż w określonym środowisku wykształcił się nawyk postępowania zgodnie z danym obyczajem. Moralność, która obejmuje zarówno normy postępowania jak i normy obyczajowe, to moralność w szerokim znaczeniu (sensu largo).
Etyka – rodzaj refleksji nad postawami moralnymi.
3 sposoby pojmowania etyki:
◦ etyka normatywna (doktryna moralna) polega na usystematyzowanym wyłożeniu pewnych norm moralnych w połączeniu z argumentacją skłaniającą do ich przestrzegania;
◦ etyka opisowa – zespół twierdzeń o zachowaniach moralnych, postępowaniu moralnym;
W metaetyce zarysowały się dwa stanowiska:
◦ kognitywizm
▪ naturalizm – dobro moralne, wartości moralne istnieją i są poznawalne na drodze empirii
▪ intuicjonizm - wartości istnieją, ale nie są poznawalne poprzez empirię tylko poprzez intuicję
◦ akognitywizm
▪ emotywizm – wartości i dobra moralne nie istnieją, a zatem nie można ich poznać. Nie ma wartości – są tylko emocje.
Semiotyczna charakterystyka wypowiedzi o sądach etycznych
Sądy etyczne:
Wypowiedzi:
◦ wypowiedzi syntetyczne – prawdziwość bądź fałszywość oceniona jest w odniesieniu do rzeczywistości. Zdanie syntetyczne oparte jest na klasycznej teorii prawdy (teoria referencji) – zdanie jest zdaniem prawdziwym jeśli koresponduje z rzeczywistością.
◦ zdania analityczne – prawdziwość wyznaczona jest znaczeniem użytych w tym zdaniu wyrażeń bądź pojęć,
◦ zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne (zdanie analityczne fałszywe) – fałszywość wyznaczona jest znaczeniem użytych w tym zdaniu wyrażeń bądź pojęć,
Teoria prawdy koherencyjnej – zdanie jest prawdziwe jeśli jest zgodne (koherentne) ze zdaniami, które wcześniej były uznawane za prawdziwe.
Pragmatyczna teoria prawdy – zdanie jest zdaniem prawdziwym ze względu na skutki jakie niesie za sobą uznanie tego zdania za prawdziwe.
Ocena moralna – oceny, których dokonujemy towarzyszą w naszym życiu od zawsze i każdego dnia dokonujemy ocen.
Odróżniamy kategorie:
Rodzaje ocen:
◦ ocena indywidualna (kazuistyczna) – takie przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty, które dotyczą indywidualnego stanu rzeczy,
◦ ocena generalna (pryncypializm) – jej treść wyznaczona jest normą generalną,
◦ ocena samoistna (zasadnicza) – przeżywamy aprobatę lub dezaprobatę danego stanu rzeczy ze względu na ów sam stan rzeczy,
◦ ocena instrumentalna (instrumentalnie podbudowana) – takie przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty stanu rzeczy, który nie jest oceniany sam przez się, gdyż jest instrumentem do osiągnięcia innego stanu rzeczy,
◦ ocena preferencyjna – przeżycie aprobaty bądź dezaprobaty na rzecz określonego stanu rzeczy w stopniu większym bądź mniejszym wobec innego stanu rzeczy,
◦ ocena jednoaspektowa – przeżywamy aprobatę bądź dezaprobatę danego stanu rzeczy z jednego punktu widzenia;
▪ oceny hedonistyczne – takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na uzyskanie przyjemności
▪ oceny estetyczne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na poczucie piękna
▪ oceny utylitarne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na użyteczność
▪ oceny moralne - takie oceny, w których przeżywamy aprobatę/dezaprobatę określonego stanu rzeczy ze względu na pojmowanie dobra moralnego
◦ ocena wieloaspektowa (globalna) – wyrażamy aprobatę bądź dezaprobatę danego stanu rzeczy dokonywane z wielu punktów widzenia
Normy moralne – takie normy postępowania, które są wyznaczone przez szczególnego rodzaju oceny, tj. oceny moralne.
Wzajemne relacje i różnice między ocenami i normami moralnymi
1) oceny/wypowiedzi oceniające oraz normy moralne mogą pozostawać w takich relacjach, że wzajemnie uzasadniają swoją treść
a) ocena może stanowić uzasadnienie dla treści normy
b) norma może uzasadniać ocenę (źle zrobiłeś ściągając na egzaminie, bo powinieneś być uczciwy)
c) treść jednej normy moralnej może uzasadniać treść innej normy moralnej (nie powinieneś ściągać na wykładzie, bo powinieneś być uczciwy)
d) ocena może uzasadniać inną ocenę (źle zrobiłeś ściągając na egzaminie, bo źle być nieuczciwym);
2) sensownie sformułowana norma moralna powinna dotyczyć zachowań przyszłych, zaś przedmiotem oceny mogą być tak zachowania przeszłe jak i teraźniejsze jak i przyszłe;
3) oceny są wyrazem pewnych emocji, tzn. oceny odnoszą się do sfery emocjonalnej, zaś normy moralne są wyrazem woli (wolicjonalna);
4) normy pełnią funkcję sugestywną, zaś oceny pełnią funkcję ekspresyjną;
5) normom moralnym przysługuje walor obowiązywania, zaś ocenom moralnym przysługuje walor ocen słusznych;
Dobro moralne, a zatem ocena moralna i norma moralna mogą być pojmowane na 3 sposoby (M. Osowska):
1) felicytologia - dobro moralne pojmowane jako szczęście – normami moralnymi są takie wskazania, które wskazują jak to szczęście uzyskać;
2) perfekcjonistyka - dobro pojmowane jako godność ludzka – normami moralnymi są takie wskazania, które wskazują jak godnie żyć;
3) nurt zasad współżycia społecznego/solidaryzm społeczny – dobro moralne jako dobro wspólne;
Spory jak dobro wspólne dzielić:
Wartości i status wartości
1) podejście naturalistyczne – wartością jest pewna cecha określonego podmiotu (czegoś lub kogoś) ze względu na którą to cechę to coś lub ktoś jest oceniane dodatnio;
2) wartości traktuje się jako byty idealne, które istnieją niezależnie od naszych ocen, postaw, systemu wartości;
Status ontologiczny wartości (czym są wartości)
1) obiektywizm – w ramach tego stanowiska uznaje się, że wartości są pewnego rodzaju bytami, które istnieją obiektywnie, w tym sensie, że niezależnie od ocen żywionych przez poszczególne osoby
a) monizm etyczny – wartości istnieją obiektywnie, ale wśród owych wartości jest jedna wartość naczelna, a wszystkie inne są wartościami jej podporządkowanymi; (system wartości oparty na religii – wartość najwyższa Bóg),
b) pluralizm etyczny – wartości są obiektywne, ale nie tworzą żadnej hierarchii, a więc wszystkie one są wartościami równorzędnymi. W określonych sytuacjach mogą popadać w kolizje;
2) subiektywizm – odrzuca stanowisko o obiektywnym istnieniu wartości. Traktuje wartości jako pochodne wartościowań moralnych sądów etycznych poszczególnych osób.
3) relatywizm moralny
a) aksjologiczny – sąd etyczny stanowi wynik wyboru każdej osoby i jest zrelatywizowany do własnych preferencji aksjologicznych,
b) kulturowy – sąd etyczny jest pochodny kultury w jakiej została dana jednostka ukształtowana,
c) sytuacyjny – sąd etyczny danej jednostki jest zrelatywizowany (jest pochodną) sytuacji, w której dana jednostka przebywa/występuje;
4) absolutyzm moralny – sądy etyczne nie są zrelatywizowane ani co do preferencji aksjologicznych, ani kultury, ani sytuacji.
Argumentacja etyczna może być przeprowadzona na 3 poziomach/ struktura sądów etycznych
1. poziom weryfikacji - kiedy weryfikujemy to iż sąd etyczny znajduje rzeczywiście swoje uzasadnienia w racje, której przyjmujemy na rzecz sądu, którego należało by przyjąć;
2. walidacji - argumentacja odwołuje się do podstaw przesłanek racji, które ktoś przywołuje na rzecz określonego sądu, podstawność i zasadność samych racji, które sąd przyjmujemy. Chodzi o wykazania samej podstawności/ dobrze zrobiłeś, że nie spóźniłeś się na wykład, bo punktualność jest czymś dobrym- I TERAZ DLACZEGO PUNKTUALNOŚĆ JEST CZYMŚ DOBRYM.
3. windykacji- uzasadniamy zasadność danej racji odwołując się do jakiś głębokich systemów etycznych, które znajdują swoje uzasadnienie w jakiś fundamentalnych systemów etycznych np. religia. Należy to łączyć z systemem walidacyjnym.
W tym ujęciu – sąd etyczny – dobrze zrobiłeś będąc lojalnym wobec swojego klienta. Weryfikujemy: faktycznie tak jest, później – dlaczego lojalność jest czymś dobrym – i uzasadniamy daną rację na podstawie jakiegoś fundamentu.
Rodzaje argumentacji etycznej (ze względu na rodzaj racji jaki przywołuje się np. w procesie czy w czynnościach składających się na argumentację etyczną):
1. oparte na racjach logicznych: przyjmuje się, że jest możliwa do przeprowadzenia kiedy przyjmie się pewne zdroworozsądkowe 3 kanony logicznego myślenia.
· zasada niesprzeczności- nie można sobie samemu przeczyć;
· zasada konsekwentności sądów etycznych;
a) argumentacja odwołująca się do spójności logicznych poglądów:
· argumentacja z konsekwentności ocen podstawowych, polega na wykazaniu, iż sąd etyczny będący przedmiotem sporu jest pewną konsekwencją uprzednio przyjętego i zaaprobowanego sądu, a w szczególności przyjętej i zaaprobowanej oceny podstawowej; sztuka by wykazać, że lojalność wobec wymiaru sprawiedliwości jest ok, przyjmując jednocześnie, że dobrze jest być uczciwym w stosunku do innych; ocena podstawowa – nie należy oszukiwać innych → nie należy ściągać na egzaminie bo oszukuje egzaminatora.
· argumentacja AD ABSURDUM, polega na wykazaniu, że przyjęcie jakiegoś poglądu, oceny etycznej opartego na jakiś racjach przynosi absurdalne konsekwencje, a zatem należy ów sam pogląd odrzucić. Chcę wykazać, że ten sąd powinien odrzucić poprzez wskazanie absurdalnych konsekwencji np. każde pozbawienie człowieka życia jest złe – oparte na racji, że życie jest najwyższą wartością, i chcę tu wskazać absurdalne konsekwencje z przyjęcia odmiennego sądu- skoro uznajesz, że każde zabijanie człowieka jest złe, to nie możesz zabić człowieka we własnej obronie, czyli trzeba przyznać, że istnieją pewne absurdalne konsekwencje twojego stanowiska.
· argumentacja odwołująca się do niezgodności danej oceny do innej oceny wcześniejszej; życie jest wartością najwyższą, a jednocześnie uznaje, że dopuszczalna jest eutanazja. Wykazanie, że jest się niekonsekwentnym, bo najpierw mówi, że życie najważniejsze, a później eutanazja.
· argumentacja z przypadku obalającego: w dyskusji przyjmujemy jakąś zasadę, jednocześnie wskazujemy na określonej, szczególne okoliczności aby uznać należy iż ów sąd i ta zasada nie powinny mieć zastosowania, określony przypadek obalający; zasada prawdomówności - prawdomówność jest czymś dobrym. Jednak przy czym kłamstwo miałoby uratować komuś życie. Zastosowanie w szczególnych sytuacjach.
· argument teleologiczny, z celu na środek; przedmiotem sporu owej argumentacji jest pewien środek, który miałby prowadzić do osiągnięcia jakieś aprobowanego celu przez dyskutantów. Aprobując określony cel wskazujemy jednocześnie, że środek prowadzi do danego celu. Więc trza ten środek przyjąć, aby dojść do tego celu, skoro tak uznasz. > ograniczenie przestępstw na danym terenie, to ten co gada, to „zgodzisz się, że trzeba zaostrzyć kary na określone przestępstwo”- spór- czy należy zaostrzać kary.
b) argumentacja odwołująca się do tez empirycznych/ twierdzeń o rzeczywistości: odwołują się do jakiś faktów - mają wykazać zasadność jakiegoś sądu etycznego - odwołują się do skutków empirycznych przyjęcia jakiegoś sądu
2. argumentacje oparte na racjach psychologicznych: obejmują wszystkie względy, powody, które mają nakłonić drugą stronę do zmiany swoich przekonań, ale nie odnoszących się do meritum owych sądów - nie odwołuje się do spójności poglądów, empirii, konsekwencji empirycznych, a do skłonności, emocji ludzkich, które pozwalają dane stanowisko odrzucić bądź zaakceptować.
· argument z analogii: polega na zestawieniu jakiegoś sądu etycznego z innymi sądami, które wywołują skrajne emocje, reakcje moralne dobre bądź złe. np. nielojalność prawnika wobec klienta jest jak zabijanie nieradzonych dzieci. Wywołuje to pewne skrajne emocje, porównanie.
· argument zgodności z jakąś przyjmowaną doktryną etyczną: nie odwołujemy się do meritum, wskazujemy, że należy przyjąć lub odrzucić ze względu na przyjmowaną doktryną... ty jako liberał, katolik, … , powinieneś przyjąć dane stanowisko,
· argument ze zgodności z jakimś autorytetem moralnym (argument z autorytetu): dany sąd powinien być sądem przyjętym, akceptuje jakiś autorytet moralny, powinieneś tak myśleć bo tak myślał Jan Paweł II;
· argument z konsensusu środowiskowego: wykazuje się, iż przyjęcie pewnego konsensusu środowiskowego co do zasadności owej oceny przyjmujemy, że owa ocena jest do zaaprobowania; żaden prawnik nie powinien być nielojalny wobec klienta, bo tak się nie robi, ty jako lekarz nie powinieneś tego i tego... uznanie, że pewnych czynności się nie robi.
· argumentacja odwołująca się do genezy dyskutowanej oceny moralnej: wskazanie zasadności bądź bezzasadności oceny poprzez ujawnienie jej genezy owej oceny, np. rodzice powinni wymierzać karę cielesną dzieciom, bo genezą tego jest to, że ktoś tak był wychowany
· argument z własnego interesu: wykazanie, że należy przyjąć dany sąd ze względu na swój własny interes. Czy powinniśmy pomagać osobom biednym? Tak bo może kiedyś sama będę potrzebować pomocy, bo będę klepać biedę.
Na podstawie znanych Ci argumentów etycznych przeprowadź następującą argumentację:
1. z konsekwentności ocen podstawowych: lojalność prawnika wobec klienta jest czymś dobrym, godnym aprobaty: JAKO OCENA PODSTAWOWA/ BYCIE LOJANYM JEST CZYMŚ DOBRYM/ DOBRZE JEST WYKONYWAĆ KOMPETENTNIE SWOJE OBOWIĄZKI
2. ad absurdum: adwokat zawsze powinien być lojalny wobec swojego klienta: LOJANOŚĆ PRAWNIKA WOBEC KLIENTA- ABSURDALNĄ KONSEWENCJĄ BYŁBY KONFLIKT INTERESÓW Z INTERESAMI INNEGO KLIENTA LUB Z WŁASNYM INTERESEM, W ZWIĄZKU Z TYM LOJALNOŚĆ JEST CZYMŚ ZŁYM
3. niezgodność jakieś oceny z inną oceną: tolerowanie fałszywych zeznań świadka na korzyść klienta prawnika jest czymś dobrym: JEŻELI SĄ TO FAŁSZYWE ZEZNANIA A JEDNOCZEŚNIE USTALILIŚMY WCZEŚNIEJ, ŻE NIE NALEŻY TOLEROWAĆ KŁAMSTWA NO TO WTF...
ksajad