Temat: Tradycje i obyczaje świąt Bożego Narodzenia
Cele:
- bogacenie wiedzy o polskich tradycjach związanych z Bożym Narodzeniem,
- kształtowanie szacunku dla kultury i obyczaju rodzinnego,
- wdrażanie do samokształcenia i samooceny.
Metody pracy: praca w grupach i indywidualna.
Materiały dydaktyczne: informacje pomocnicze, zadania do pracy w grupach, instrukcja "Jak pracować?", kartony, pisaki,
Przebieg lekcji
1. Powitanie, przedstawienie celu zajęć.
2. Podział klasy na pięć grup, rozdanie instrukcji "Jak pracować?" i zadań do pracy w grupach.
3. Uczniowie zapoznają się z przydzielonymi zadaniami.
4. Prezentacja - przedstawienie wyników pracy
5. Podsumowanie:
§ czego nowego nauczyłeś się na dzisiejszej lekcji?.
§ czego nowego dowiedziałeś się od kolegów pracujących w innych grupach?
Tradycja dzielenia się opłatkiem
Dzielenie się opłatkiem to dla nas, Polaków, jedna z najważniejszych tradycji świąt Bożego Narodzenia. Zwyczaj ten zapoczątkowali pierwsi chrześcijanie. Tym, którzy nie mogli przybyć na mszę, zanosili oni poświęcony chleb. Tradycję tę, przyjętą najpierw przez pałace i dwory, później przez domy mieszczańskie, datuje się na wiek XVIII. Dopiero w XIX stuleciu zwyczaj ten dotarł do mieszkańców wsi.
Opłatek to rodzaj ciasta przaśnego, wypiekanego z mąki pszennej i wody w specjalnie do tego przygotowanych żelaznych foremkach. Opłatki zdobione były motywami chrześcijańskimi. Produkcją opłatków dla parafii zajmowali się dawniej kościelni słudzy, organiści, wikariusze. W okresie adwentu rozwoził je organista, dając je mieszkańcom w podarku. W zamian otrzymywał od gospodarzy jajka, kiełbasę, słoninę, chleb lub pieniądze.
W dawnych czasach wypiekano kolorowe opłatki, którymi gospodarz dzielił się ze zwierzętami w noc wigilijną. Miało to zapewnić zwierzętom "dobre chowanie" i chronić je od chorób i uroków.
W pierwszej połowie XIX wieku pojawiły się znane tylko w Polsce ozdoby wykonane z opłatka. Zawieszano je pod sufitem, nad wigilijnym stołem. Miały one nie tylko chronić ludzi i ich dobytek od wszelkiego zła, lecz również zapewnić szczęście i dobrobyt w nadchodzącym roku.
*Przaśny - taki, który nie uległ fermentacji, niekwaśny (przaśny chleb, miód).
Śpiewanie kolęd
Kolęda - pieśń religijna o tematyce związanej z narodzeniem Chrystusa, śpiewana w okresie świąt Bożego Narodzenia.
W dawnych czasach kolęda była pieśnią ludową związaną z obrzędami Nowego Roku i z obyczajem składania życzeń pomyślności w gospodarstwie i w domu, za co należały się podarki. Później miejsce tych pieśni zajęły inne, związane tematycznie z Bożym Narodzeniem. Przywędrowały one do Polski z franciszkanami i zwyczajem tworzenia szopki betlejemskiej, a było to już w II połowie XIII wieku. Pieśni te śpiewano w języku łacińskim.
Zachowany fragment najstarszej kolędy polskiej pochodzi z XV w. Rozkwit kolęd przypada na wiek XVII i XVIII. Z tamtych czasów pochodzą m.in. takie kolędy, jak: Przybieżeli do Betlejem, Bóg się rodzi, Mizerna, cicha stajenka licha.
Dziś tradycją jest śpiewanie kolęd przy choince, po uroczystej wieczerzy wigilijnej.
Słowo kolęda majeszcze inne znaczenia:
- chodzenie po kolędzie, kolędowanie - zwyczaj obchodzenia domów przez kolędników ze śpiewaniem kolęd i pastorałek, z przedstawieniami o narodzeniu Pańskim, często (zależnie od regionu) z kozą, gwiazdą, z turoniem;
- duszpasterskie odwiedziny księży u parafian po świętach Bożego Narodzenia, zwykle połączone ze zbieraniem datków.
Strojenie (ubieranie) choinki
Choinka to najczęściej dziś spotykana, choć historycznie najmłodsza, ozdoba domów w czasie świąt Bożego Narodzenia. Przywędrowała do Polski na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z rodzinami urzędników i żołnierzy pruskich. Zwyczaj ustawiania ustrojonego drzewka wigilijnego znano w Niemczech już w XV w. W Polsce choinka przyjęła się początkowo w miastach, I "pod strzechy" trafiła dopiero w latach 20 XX w., ale i tak nie była tam I częstym gościem, na wsi zadomowiła się na dobre dopiero po drugiej wojnie światowej.
Wcześniej wiejskie izby podczas Bożego Narodzenia ozdabiane były podłaźnikami (inaczej zwanymi podłaźniczkami, bożymi drzewkami, jutkami, sadem). Wieszano je pod sufitem, nad stołem wigilijnym, nad drzwiami czy futrynami okien. Podłaźnik był zrobiony z gałęzi świerku, sosny lub jodły, przystrojony orzechami, jabłkami, kolorowymi wstążkami. Miał przynieść ludziom dobrobyt; szczęście, urodzaj i zdrowie, chronić przed złem i urokami.
Choinkę przyozdabiano najpierw elementami wykonanymi z wydmuszek, piórek, słomy i kolorowego papieru, jabłkami, orzechami, piernikami, cukierkami. Zawieszano na niej połyskliwe kolorowe łańcuchy, "anielskie włosy", gałązki obkładano kępkami waty. Choinkę w dzień Wigilii przystrajały dzieci, ale - jak nakazywał zwyczaj - czubek w postaci gwiazdy czy aniołka zakładał najstarszy mężczyzna w domu.
Współczesne ozdoby choinkowe to przede wszystkim kolorowe bombki o różnych kształtach, błyszczące łańcuchy i elektryczne lampki.
Zwyczaj składania prezentów pod choinką znany był dawniej tylko w najbogatszych domach szlacheckich i mieszczańskich. Dziś staje się coraz bardziej popularny.
Wieczerza wigilijna
Wigilia Bożego Narodzenia była wielką uroczystością, dlatego przywiązywano dużą wagę do przystrojenia pomieszczenia, w którym się ona odbywała. Pod wybielony lniany obrus kładziono cienką warstwą sianko i kolorowe opłatki dla zwierząt. W niektórych regionach Polski nadal żywy jest zwyczaj obdzielania zwierząt gospodarskich resztkami jedzenia z kolacji wigilijnej i kolorowymi opłatkami - ma to je uchronić przed chorobami.
Sianko pod obrusem i słoma na podłodze miały przypominać stajenkę, ale nie tylko. Przy końcu wieczerzy po słomie baraszkowały dzieci, co miało im zapewnić zdrowie, a panny i kawalerowie wyciągali spod obrusa źdźbła siana, wróżąc sobie przyszłość. Jeżeli ktoś wyciągnął źdźbło zielone, wierzono, że niebawem znajdzie przeznaczonego sobie oblubieńca, jeśli było lekko uschnięte, oznaczało czekanie, a jeśli było całkiem suche - wróżyło starokawalerstwo lub staropanieństwo.
W czterech kątach izby jadalnej stawiano cztery snopy niemłóconego zboża: żyta, owsa, jęczmienia, pszenicy. Ze słomy wyciągniętej z tych snopów gospodarze wiązali powrósła i obwiązywali nimi drzewa owocowe, by nie marzły i lepiej rodziły. Wigilię rozpoczynano wraz z ukazaniem się pierwszej gwiazdy. Działo się tak na pamiątkę Gwiazdy Betlejemskiej prowadzącej pasterzy do Betlejem. W niektórych regionach Polski do kolacji wigilijnej zasiadała parzysta liczba biesiadników (wierzono, że nieparzysta wróży śmierć jednego z gości). Domownicy pozostawiali wolne miejsce przy stole. Uważano, że jest ono dla przybysza z zaświatów. Dziś puste miejsce zostawiamy dla niespodziewanych gości.
Potrawy wigilijne I
Od niepamiętnych czasów wieczerza wigilijna w Polsce składała się z postnych dań. Duża liczba dań wróżyła dobrobyt w nadchodzącym roku, dlatego przygotowywano ich sporo. Dziś popularnym zwyczajem jest sporządzanie 12 potraw, po jednej na każdy miesiąc.
Do przygotowania potraw na wieczerzę używano płodów pól, lasów, sadów, rzek i stawów - to miało uchronić w przyszłości od klęsk głodu. Na stół podawano ryby, potrawy z ziaren zbóż, maku, miodu, orzechów, grzybów, grochu, fasoli, warzyw, jabłek, suszonych owoców. Najpopularniejsze potrawy wigilijne w dawnych czasach to: zupa migdałowa, karp na szaro, szczupak z szafranem, groch z kapustą, kluski z makiem i miodem i tradycyjna kutia, przyrządzana z kaszy pszennej, z miodu i maku oraz kompot z suszonych owoców.
W niektórych regionach Polski wierzono też, że aby nie zaznać głodu w przyszłości, nie należy zjadać potraw wigilijnych do końca. Pozostawione po wieczerzy resztki potraw zbierano starannie i zanoszono zwierzętom.
Wszystkim daniom wigilijnym przypisywano symboliczne znaczenie, np. opłatek symbolizował zgodę i jedność, chleb - dobrobyt i początek nowego życia, wypieki z mąki zapewniały pomyślność w nadchodzącym roku, ziarna zbóż były źródłem życiodajnej mocy, ryba przypominała o chrzcie, zmartwychwstaniu, odradzaniu życia oraz nieśmiertelności, groch - chronił przed chorobami, mak był symbolem płodności, jabłko miało chronić przed bólem gardła, a orzech przed bólem zębów.
Grupa I
Zadanie 1. Przedstawcie krótką informację o zwyczaju dzielenia się opłatkiem.
Pytania pomocnicze: Skąd wziął się zwyczaj dzielenia opłatkiem? Kiedy dzielimy się opłatkiem?
Zadanie 2. Jakich nowych informacji dostarczył wam tekst pomocniczy o opłatku?
- Od kiedy w Polsce ludzie dzielą się opłatkiem?
- Z czego zrobiony jest opłatek?
- Dla kogo były kolorowe opłatki?
- Kto kiedyś dostarczał parafianom opłatki?
- Czy opłatek służył tylko do dzielenia się nim podczas wieczerzy?
Zadanie 3. Ułóżcie życzenia, które chcielibyście złożyć kolegom z klasy podczas dzielenia się z nimi opłatkiem.
Grupa II
Zadanie 1. Co wiecie o pieśniach zwanych kolędami?
Pytania pomocnicze: Kiedy śpiewamy kolędy? O czym są kolędy?
Zadanie 2. Jakich nowych informacji dostarczył wam tekst pomocniczy o kolędach?
- Od kiedy kolędy funkcjonują w naszej kulturze?
- Z jakiego wieku pochodzą kolędy, o których mowa w informacji pomocniczej?
- Co jeszcze znaczy słowo kolęda?
Zadanie 3. Wypiszcie tytuły znanych wam kolęd.
Grupa III
Zadanie 1. Przedstawcie krótką informację o zwyczaju strojenia choinki.
Pytania pomocnicze: Jakie gatunki drzew wybieramy na choinkę? Jakimi ozdobami stroimy choinkę?
Zadanie 2. Jakich nowych informacji dostarczył wam tekst pomocniczy o choince?
- Skąd pochodzi zwyczaj ubierania drzewka świątecznego?
- Od kiedy stroimy choinkę w naszych domach?
- W co w dawnych czasach ubierano choinkę?
- Co to były podłaźniki (podłaźniczki)?
Zadanie 3. Narysujcie choinkę i "ubierzcie" ją w ozdoby używane w dawnych "czasach.
Grupa IV
Zadanie 1. Podzielcie się wiadomościami na temat wieczerzy wigilijnej.
Pytania pomocnicze: Jak dekorujemy pokój, stół? Kiedy rozpoczynamy wieczerzę wigilijną?
Zadanie 2. Jakich nowych informacji dostarczył wam tekst o wieczerzy wigilijnej?
- Co kładziono pod obrus?
- Co ustawiano w kątach pokoju?
- Ilu biesiadników zasiadało do wieczerzy? - Dla kogo zostawiano wolne nakrycie?
Zadanie 3. Ułóżcie zaproszenie na klasową wigilię dla kolegów i koleżanek z klasy.
Grupa V
Zadanie 1. Jakie znacie potrawy wigilijne i zwyczaje związane z ich przygotowaniem?
Pytania pomocnicze: Ile powinno być potraw na wigilijnym stole? Z jakich produktów są przygotowywane potrawy wigilijne?
Zadanie 2. Jakich nowych informacji dostarczył wam tekst pomocniczy o potrawach wigilijnych?
- Jakiego rodzaju dania w dawnych czasach przygotowywano na Wigilię?
- Z ilu potrwa składała się w dawnych czasach wieczerza wigilijna?
- Z czego przygotowywano dania wigilijne?
- Dlaczego nie zjadano potraw do końca? Co robiono z resztkami?
Zadanie 3. Wymieńcie potrawy wigilijne, które w czasie wieczerzy znajdują się na waszych stołach. Podajcie przepis na jedną z nich.
"Jak pracować?"
1. Wybierzcie lidera grupy, osobę kierującą pracą zespołu.
2. Wybierzcie sekretarza, czyli osobę zapisującą istotne informacje służące rozwiązaniu problemu.
mamawojtusia2