ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE:
Ø w ujęciu szerokim obejmuje czynniki i bodźce o charakterze społecznym, kulturowym, przyrodniczym, czyli geograficznym (klimat, gleba, łąki, zanieczyszczenia powietrza); zamierzonym (grupy i instytucje, które są powołane świadomie) i niezamierzonym; obiektywnym i subiektywnym- z jednostkowym punktem widzenia (bezpośredni i pośredni wpływ na osobowość wychowanków)
Ø w ujęciu węższym (te elementy rzeczywistości społecznej, kulturowej, przyrodniczej, które w sposób planowy i zorganizowany oddziałują na wszystkie sfery osobowości; to wszystko co jest zaplanowane.
FUNKCJE ŚRODOWISKA: złożone i rzeczywiste funkcje
Ø kształcąca -wyposażenie w odpowiednia wiedze z zakresu społecznego, politycznego, kulturalnego, przyrodniczego, poszerzyć wiedzę, wzbogacić, motywować do nauki, rozwijać zainteresowania poznawcze, polega na wyzwalaniu chęci do nieustannego powiększania swojej wiedzy, samokształcenie, samokontrola, samodoskonalenie
Ø socjalno- wychowawcza –zapoznawanie z normami, zasadami, obyczajami, tym jak należy pełnić określone funkcje społeczne, ich internalizacje przez wychowywanie, kształtowanie postaw podmiotowych, poczucie sprawstwa w relacjach międzyludzkich człowieka staje się odpowiedzialność za to co robi i za innych ludzi, wiem, ze działam, wiem ze mam coś do powiedzenia, ale samoświadomość poczucie własnej tożsamości, indywidualności, samokontrola, kierowanie własnym postępowaniem, działaniem
Ø opiekuńcza – zaspokajanie potrzeb niższego rzędu (w rodzinie), egzystencjalnych, biologicznych, społecznych, ekonomicznych, może liczyć na pomoc i wsparcie
Ø kulturalna – zachęcanie, motywowanie do bycia aktywnym, twórcą kultury, zaspokajanie potrzeb kulturowych, nie tylko zapoznać, ale pogłębiać
TYPY ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH
a) ze względu na bodźce:
v naturalne – klimat, gleba, wszystkie przyrodnicze elementy otoczenia, które są dziełanie samej natury
v społeczne – ludzie i stosunki społeczne otaczające człowieka
v kulturowe – elementy dorobku historycznej i aktualnej działalności człowieka
b) ze względu na terytorium:
v wieś
v miasto małe, średnie, duże
c) ze względu na charakter więzi społecznych:
v naturalne – miejsce urodzenia, zamieszkania, rodzina, grupy rówieśnicze, środowisko lokalne, osiedle mieszkaniowe
v intencjonalne
d) ze względu na bezpośrednie oddziaływania wychowawcze:
v okoliczne – całokształt warunków środowiskowych właściwych otoczeniu
v lokalne – tam gdzie dziecko się wychowuje
v indywidualne – szkoła, dom
e) ze względu na genezę i rodzaj bodźców wychowawczych;
v instytucje wychowania szkolnego – placówki systematycznego kształcenia i opieki dla dzieci wykazujących różnego rodzaju upośledzenia, formy wychowania pozalekcyjnego
v instytucje wychowania równoległego – placówki wspomagające rozwój, placówki wychowania naturalnego, placówki opieki i wychowania dla dzieci i młodzieży (internaty), instytucje i środki masowego komunikowania się, organizacje, instytucje, stowarzyszenia świeckie i wyznaniowe
v instytucje i formy wychowania pozaszkolnego – kursy, placówki upowszechniania kultury, placówki pracy twórczej i rekreacji
f) ze względu na normy społeczno-przestrzenne:
mikro środowisko – jedna placówka, lokalne środowisko wychowawcze – miejsce zamieszkania, osiedle, okoliczne środowisko – gmina, kilka gmin, mezo środowisko – zlokalizowane makroregionie , makro środowisko – ogólno narodowe, środowisko globalne – ogólnoludzkie
ze względu na ramy społeczno – przestrzenne; pełnione funkcje oraz inne cechy jakościowe wyodrębnia się sześć kręgów środowiskowych, kategorii środowisk wychowawczych, a mianowicie:
1. mikrośrodowisko wychowawcze- ograniczające się w zasadzie do jednej placówki edukacyjnej, komórki społecznej (np. rodziny, szkoły, domu dziecka, świetlicy osiedlowej), kulturalno – oświatowej (np. dom kultury muzeum), społeczno – gospodarczej(np. zakładu prcy), grupy społecznej (np. koła środowiskowego TPD)
2. lokalne środowiska wychowawcze- zespół czynników społeczno – kulturowych i przyrodniczych wywierających wpływ wychowawczy i zlokalizowanych w ramach rejonu zamieszkania (osiedle mieszkaniowe, wieś, małe miasto, kilka wsi blisko siebie położonych); w skład tego środowiska wchodzą nie tylko środowiskowe instytucje, placówki i grupy społeczne, ale również kontekst geograficzny i społeczno – kulturowy, stan zieleni, tradycje kulturowe)
3. okoliczne środowisko wychowawcze- czynniki naturalne i społeczno – kulturowe rejony gminy kilku mniejszych gmin sąsiadujących , dzielnicy większego miasta lub średniego miasta
4. środowisko wychowawcze- czynniki naturalne i społeczno – kulturalne zlokalizowane w danym rejonie lub makroregionie (np. północno – wschodnim)
5. makrośrodowisko wychowawcze- (ogólnonarodowe środowisko społeczno-wychowawcze), obejmujące różne dziedziny życia społeczeństwa, całą sieć urządzeń, instytucji, placówek wraz z ogniwami sterującymi, warunki geograficzne, przyrodnicze, sieć osadniczą, strukturę demograficzna, społeczno – zawodowa, infrastrukturę, słowem wszystkie czynniki, które oddziałują lub mogą oddziaływać wychowawczo
6. globalne środowisko wychowawcze- (środowisko ogólnoludzkie) wpływy czynnik naturalnych, ekonomicznych i społeczno – kulturowych usytuowanych w innych krajach- europejskich i pozaeuropejskich; wpływy te coraz bardziej nasilają się w wyniku rozwoju techniki i środków masowej komunikacji, rozwoju turystyki, zjawiska migracji ludności.
FUNKCJE RODZINY:
· prokreacyjna – zapewnia społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków
· zarobkowa – decyduje o zaspokojeniu niezbędnych środków utrzymania rodziny
· usługowo-opiekuńcza – w stosunku do członków rodziny
· socjalizująca – jest to przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych
· psychologiczna – wymiana emocjonalna lub ekspresja uczuć, rozumienia i uznania, celem jej jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego
TYPY RODZIN (Wg Kowalskiego i Han-Ilgiwicza):
Ø rodzina pełna – składa się z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm, wartości, ideałów
Ø rodziny rozbite - wskutek trwałej nieobecności kogoś z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę
Ø rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka
Ø rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji może być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość
Ø rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między poszczególnymi członkami rodziny
Ø rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej troski o ich rozwój, w warunkach braku więzi biologicznej z nimi, oraz rodziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.
POSTAWY RODZICIELSKIE:
a) pozytywne:
v akceptacja dziecka - czyli przyjęcie go takim jakie ono jest z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, możliwościami umysłowymi i łatwością osiągnięć w jednych, a ograniczeniami i trudnościami w drugich. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Kontakt z nim jest przyjemnością i daje im zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Akceptując dziecko dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.
v współdziałanie z dzieckiem - świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. Znajdują oni przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji i zdań. Dziecko staje się ufne, samodzielne i odpowiedzialne.
v dawanie rozumnej swobody - dziecko w miarę przechodzenia przez kolejne fazy rozwoju coraz bardziej oddala się fizycznie od rodziców, ale przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna m/y rodzicami a dzieckiem i rodzice darzą je większym zaufaniem; w miarę dorastania dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na pracę lub zabawę z dala od nich.
v uznanie praw dziecka, w rodzinie jako równych bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej w jakiej ono się znajduje. Pozwalają na branie odpowiedzialności za swoje działanie, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Są gotowi do podawania wyjaśnień, uzasadnień wymagań czy kar, a więc mają tendencje do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach.
b) negatywne:
v odtrącająca (odrzucenie, odtrącenie dziecka)- dziecko czuje się niepotrzebne, pozostawione na boku. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców to: problemy w nawiązywaniu trwałych więzi emocjonalnych, problemy w dziedzinie wyrażania uczuć, niezaspokojona potrzeba miłości i akceptacji, niska samoocena, agresja, nałogi, patologie.
v unikająca (unikanie z nim kontaktu, brak okazywania uczuć); chłody rekompensata przez rzeczy materialne. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy to: oschłość emocjonalna, potrzeba zwrócenia na siebie uwagi, usłyszenia pochwały, silna potrzeba akceptacji - dla jej zdobycia potrafią wiele poświęcić dziewczęta – silnie odczuwane pragnienie miłości, które chcą zaspokoić za wszelką cenę
v nadmiernie chroniąca - zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców u dziecka to: uzależnienie od rodziców, dziecko jest egoistyczne i wymagające, brak odporności, bezradność w nowych sytuacjach, szukanie opiekuńczego partnera
v nadmiernie wymagająca - postawa ta wynika z perfekcjonizmu rodziców. Często ta postawa występuje u rodziców, którzy w dziecku widzą możliwość realizacji niespełnionych planów, marzeń, aspiracji. Powoduje ona u dzieci: nerwicę spowodowaną ciągłym niedorastaniem do stawianych wymagań; podwójną moralność u dziecka; brak wiary we własne siły i możliwości; problemy z podejmowaniem decyzji.
Ø od biologicznej do zderminowanej do planowanej
Ø od produkcyjnej do nie produkcyjnej
Ø od zintytucjalizowanej do podporządkowanej treścią humanistycznym
Ø od otwartej do zamkniętej
Rodziny, które nie potrafią wypełniać swych funkcji wystarczająco dobrze nazywamy rodzinami dysfunkcyjnymi. Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej: zamknięta, izolująca się od świata zewnętrznego i bliskich stosunków towarzyskich. Dominują w niej pozory, nie szczerość, zakłamanie, brak w takiej rodzinie wzajemności i wspólnoty. Towarzyszą jej patologie: problemy alkoholowe, ubóstwo, nieporadność życiowa, niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich (rozwiązłość, przestępczość itp.), przemoc w rodzinie (maltretowanie dzieci lub małżonków wzajemnie).
SZKOŁA – instytucja nauczająca, oświatowo wychowawcza; budynek, w którym mieści się taka instytucja
1. dydaktyczna – przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin, realizowana np. na lekcjach, wycieczkach
2. wychowawcza – kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych, czyli poglądów, charakteru, osobowości uczniów
3. opiekuńcza – zaspakajanie potrzeb nie zbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów, jest realizowana przez dożywianie, stypendia socjalne
4. adaptacyjna – przystosowanie do warunków panujących w szkole
5. kulturowa – przekazywanie wiedzy związanej z kultura, zachęcanie do czytania, uczestnictwo w przedstawieniach
GRUPA SPOŁECZNA – co najmniej 2 osoby pozostające ze sobą w bezpośrednich interakcjach, mające wspólny cel, pewne ustalone normy oraz względnie zorganizowaną strukturę. W każdej grupie społecznej wyróżniamy pewne role i pozycje
Struktura formalna – odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem są m.in. wyznaczone uczniom przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem jest m.in. wyznaczanie uczniom funkcji gospodarza klasy, jego zastępcy i dyżurnych.
Struktura nieformalna – powstaje żywiołowo niezależnie od formalnych przepisów i norm życia szkolnego i jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a zwłaszcza niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą. W strukturze takiej obowiązuje zasada przestrzegania przede wszystkim tych norm, które w przeświadczeniu uczniów zaspokajają osobiste potrzeby. Normy te mają dla uczniów dużo większą wartość niż normy narzucone przez regulamin szkolny.
Formalnym przywódcą w klasie szkolnej jest przewodniczący, ale nie jednokrotnie zdarza się tak, że w klasie istnieje również przywódca nieformalny. Przywódca powinien odznaczać takimi cechami jak: ambitność, aktywność, odwaga, gadatliwość, powinna to być osoba, która jest najbardziej lubiana przez uczniów i nauczyciela, osoba ta powinna być także zauważalna.
· formalne – wysuwane przez szkołę, nakazy, zakazy spisane w regulaminach i kodeksach. Regulują zachowanie uczniów w szkołach
· nieformalne – tworzone przez grupę, nie kontrolowane przez nauczyciela
· o charakterze ogólnym – zachowanie się dziecka również poza klasą np. ustępowanie starszym miejsca w autobusie
Współzawodnictwo – kojarzy się z rywalizacją do uzyskania lepszych od innych osiągnięć w różnych dziedzinach życia, pracy, kultury i nauki. Współzawodnictwo, zwłaszcza indywidualne, pozbawione elementarnych oznak współdziałania przyczynia się do ogólnej niechęci, a nawet zawiści u rywalizujących ze sobą osób. Nie pomagają one sobie wzajemnie, przeciwnie - przeszkadzają i jawnie okazują w stosunku do siebie uczucia wrogości. Nie przejawiają zadowolenia z racji swego uczestnictwa we współzawodnictwie ani też nie są skłonni zrozumieć, że wewnętrzna satysfakcja może być odczuwana jako najwyższe wynagrodzenie za włożony wysiłek w realizację określonego zadania. Pokonana we współzawodnictwie grupa staje się wewnętrznie zdezintegrowana, w przeciwieństwie do grupy zwycięskiej. Najbardziej nie pożądanym następstwem współzawodnictwa jest pogłębiające się u wychowanków przekonanie, iż w życiu warto kierować się jedynie własnym interesem, a więc podejmować się wykonania tylko tych zadań, za które nam płacą lub w jakiś inny sposób nas nagradzają.
Współdziałanie - w przeciwieństwie do współzawodnictwa - nie jest ubieganiem się o pierwszeństwo nad innymi, lecz podejmowaniem działań zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu bez narażania innych na utratę prestiżu bądź przyczyniania się do ich niepowodzeń lub osobistej porażki. Osoby współdziałające ze sobą nie oczekują nagrody czy wyróżnienia za udział we wspólnym działaniu. W pewnym sensie synonimem współdziałania jest wyświadczanie sobie wzajemnych usług na zasadzie partnerstwa. W gronie osób współdziałających me ma nikogo, kto nie byłby potrzebny i z kim można by się nie liczyć. Wszystkie one wspomagają się i uzupełniają wzajemnie. Osoby współdziałające ze sobą tworzą zintegrowaną wewnętrznie całość, charakteryzującą się spoistością stosunków międzyludzkich. Terminem bliskoznacznym dla „współdziałania" jest „współpraca".
Korzystną z wychowawczego punktu widzenia formą aktywizacji dzieci i młodzieży jest współdziałanie w jego czystej postaci bez oczekiwania w zamian jakiejkolwiek nagrody lub wyróżnienia. Współdziałanie takie sprzyja powstawaniu wśród wychowanków atmosfery zbliżonej do naturalnych warunków życia rodzinnego i eliminuje nadmiar napięć psychicznych. W sytuacji współdziałania wychowankowie chętnie pomagają sobie wzajemnie i są skłonni do konstruktywnych interakcji w ogóle. Dobrze radzą sobie z trudnymi zadaniami oraz w miarę szybko rozwiązują zdarzające się konflikty. Przejawiają skłonność do pozytywnego oceniania i identyfikowania się wzajemnego oraz na ogół sprawnie wykonują powierzone im zadania.
Współzawodnictwo aktywizuje jednostki lub grupy obietnicą wyróżnienia lub nagrody, współdziałanie zaś jest czynnikiem aktywizującym dzięki wspólnemu celowi.
SPOJNOŚĆ ZESPOŁU KLASOWEGO – jej zawartość, integracja; im większa, wyższa tym silniejsze więzi łączą poszczególnych jej członków. Łatwiej w niej o organizację, itp.
Przez samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją. Często stawia się znak równości między samorządnością a samorządem. Samorządność w procesie wychowania sprzyja:
· uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa;
· kształtowaniu się postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi;
· głębszemu pojmowaniu odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć;
· zapewnieniu poczucia godności i wolności osobistej jako osób prywatnych i jako członków grupy;
· zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa, m.in. dzięki istnieniu mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagroże...
Emerald_Green