ściąga Karolina.doc

I. Budowa i funkcja układu hormonalnego

A. Budowa

1. W skład układu hormonalnego wchodzi 6 rozproszonych narządów gruczołowych –przysadka, gruczoł tarczowy, przytarczyce, nadnercza, trzustka oraz jajniki lub jądra.

2. Gruczoły wewnątrzwydzielnicze nie posiadają przewodów wyprowadza jących, wydzielane przez nie hormony przedostają się bezpośrednio do krwi (patrz lab. 18.1).

A. Funkcja

1.                    Układ hormonalny bierze udział w regulacji wytwarzania energii, wzrostu, równowagi wodno-elektrolitowej, odpowiedzi na stres oraz rozmnażaniu płciowym.

2.                    Regulacja hormonalna opiera się na systemie negatywnego sprzężenia zwrotnego, zaś hormony wywierają wpływ pobudzający lub regulacyjny na czynność innych tkanek i narządów, określanych jako docelowe.

3.                    Przedni płat przysadki, „gruczoł nadrzędny”, w pierwszym rzędzie, jest odpowiedzialny za pobudzanie lub hamowanie czynności wydzielnic/ej docelowych narządów gruczołowych.             

4.                    Czynność gruczołów wewnątrzwydzielniczych przedstawia się następująco

a.                    Przysadka składa się z dwóch części:

-                      Przedni płat przysadki (przysadka gruczołowa) wydziela hormon wzrostu, hormon tyreotropowy (thyroid-slimulating harmone - TSH), adrenokortykotropinę, gonadotropiny (folikulotropinę i lutropine), prolaktynę oraz melanotropinę.

-                      Tylny płat przysadki (przysadka nerwowa) wydziela hormon anty diuretyczny i oksytocynę.

b.                    Gruczoł tarczowy wydziela tyroksynę, trójjodotyroninę oraz kalcytoni­nę.

c.                     Przytarczyce wydzielają parathormon.

d.                    Nadnercza składają się z dwóch części:

-                      Kora wydziela minerałokortykosteroidy (aldosteron), hormony płciowe (androgeny, estrogeny, progesteron) oraz glikokortykosteridy (kortyzol, kortykosteron).

-                      Rdzeń wydziela adrenalinę i noradrenalinę.

e. Wyspy trzustkowe (Langerhansa) wydzielają insulinę (komórki beta), glukagon (komorki alfa) oraz somatostatynę.

f. Jajniki wydzielają estrogeny i progesteron.

g.                    Jądra wydzielają testosteron.

Struktura i funkcja

OKRES ŻYCIA PŁODOWEGO:

Rozwój większości narządów wydzielania wewnętrznego zachodzi w pier­wszym trymastrze ciąży

Rozwój tarczycy odbywa się w trzech etapach pomiędzy 7. a 14. tygo­dniem życia płodowego

Przytarczyce wyodrębniaj się pomiędzy 5. a 7. tygodniom życia płodowego

Trzustka powstaje w 7. tygodniu wskutek połączenia się dwóch zawiązków, kilka tygodni później w komórkach beta można wykryć obec­ność insuliny

Przysadka powstaje w następstwie połączenia się dwóch zawiązków wy­wodzących się z ektodermy

Przednia i tylna część przysadki stają się widoczne do 4. tygodnia, zaś ostateczny kształt i umiejscowienie w siodle tureckim gruczoł przyjmuje pomiędzy 3. a 4. miesiącem

Nadnercza osiągają największy rozmiar do 4. miesiąca życia płodowego. Rdzeń powstaje z ektodermy poprzez grzebień nerwowy, zaś kora z bocz­nej płytki mezodermy. W życiu płodowym ma miejsce wydzielanie zarówno kortykosteronu jak i aldosteronu

OKRES NIEMOWLĘCY(0-1ROK) U noworodków uwidacznia się wpływ matczynych hormonów płciowych w postaci obrzmienia sutków z możliwością wydzielania mleka („mleko czarownic") u obu płci oraz przerostu warg sromowych i rzekomej men­struacji u dziewczynek. Układ hormonalny noworodka jest ukształtowany strukturalnie, ale niedojrzały czynnościowo, taki stan utrzymuje się przez okres niemowlęcy. Tylny płat przysadki wytwarza hormon antydiuretycz- ny (wazopresynę), hamujący diurezę, w ograniczonych ilościach, co czyni noworodka podatnym na odwodnienie. Adrenokortykotropina (ACTH) wy­twarzana jest w ograniczonych ilościach, a mechanizm sprzężenia zwrot­nego pomiędzy ACTH a korą nadnerczy jest niedojrzały, co obniża toleran­cję noworodka wobec sytuacji stresowych i wpływa na równowagę wodno-elektrolitową oraz na metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek. Stężenie glukozy we krwi jest niestabilne, zwłaszcza w warunkach stresu. Przysadka wydziela hormon wzrostu i tyreotropine

OKRES WCZESNODZIECIĘCY/PRZEDSZKOLNY(1-6LAT)             

Wytwarzanie insuliny i glukagonu waha się i jest ograniczone, co skutkuje wahaniami stężenia glukozy we krwi. Wzrasta czynność wydzielnicza nad­nerczy, ale nadal pozostaje ograniczona. Utrzymuje się istotna rola insuliny, hormonu wzrostu i tyroksyny w regulacji procesu wzrastania             

OKRES SZKOLNY (6-12lat)

Przedpokwitaniowy skok wzrostu rozpoczyna się w przypadku dziewcząt najwcześniej w 8. roku życia, przeciętnie w 10. roku życia, zaś największe tempo wzrostu przypada na 12. rok życia. U chłopców skok wzrostu roz­poczyna się około 12. roku życia i osiąga największe nasilenie do 14. roku życia. U obu płci przyspieszenie wzrostu początkowo dotyczy dłoni i stóp, następnie obejmuje czaszkę, przedramiona, biodra, klatkę piersiową, barki.

Najpóźniej skok wzrostowy ujawnia się w obrębie tułowia             

MŁODZIEŻ (12 -21lat)

Okres szybkiego wzrostu wszystkich układów narządów

Zaburzenia wewnątrzwydzielnicze

5. Różnice w zakresie odpowiedzi na bodźce hormonalne. W chwili narodzin, spośród wszystkich układów w najmniejszym stopniu rozwinięty jest układ hormonalny.             

a. Do 12.-18. miesiąca życia kontrola hormonalna wielu funkcji życiowvch jest niedostateczna, a zatem u niemowląt mogą ujawniać się zaburzenia w zakresie równowagi wodno-elektrolitowej oraz stężeń aminokwasów i substancji śladowych.

b. Prawidłowe poziomy hormonów uzależnione są od wieku i stopnia dojrzałości płciowej. W skład postępowania diagnostycznego powinna wchodzić ocena rozwoju płciowego (według skali Tannera).

c. Postępowanie diagnostyczne powinno także zawierać ocenę stopnia rozwoju, ponieważ jego opóźnieniu mogą towarzyszyć zaburzenia wewnątrzwydzielnicze.

PRZEGLĄD POSTĘPOWANIA PIELĘGNIARSKIEGO

II. Układ hormonalny

A. Ocena stanu pacjenta

1. Wywiad chorobowy             

a. Zapoznaj się z opisem objawów, obejmującym początek, czas trwania,

lokalizację oraz ustąpienie. Do głównych objawów podmiotowych

i przedmiotowych zalicza się:

- zaburzenia procesu wzrastania (znaczący przyrost lub ubytek masy ciała, przyspieszenie lub spowolnienie tempa wzrostu, przedwczesne lub opóźnione dojrzewanie płciowe);

- nieprawidłowe wzorce aktywności (opóźnione osiąganie rozwojo­wych „kamieni milowych” i niezdolność do podtrzymywania konta­któw rówieśniczych);

-zaburzenia w zakresie łaknienia i pragnienia (schorzenia tarczycy, cukrzyca, moczówka prosta);

- zaburzenia czynności wydalniczych (schorzenia tarczycy, moczówka prosta);

- zaburzenia widzenia (guzy przysadki oraz schorzenia części wnątrzwydzielniczej trzustki);

- ogólne osłabienie (niedoczynność tarczycy);

- wzmożona lub osłabiona potliwość; nietolerancja niskich lub wysokich temperatur (schorzenia tarczycy);

- nudności i wymioty (schorzenia przytarczyc, cukrzyca);

- zmienność nastroju, obniżenie popędu płciowego (zespół Cushinga, niedoczynność kory nadnerczy);

- zaburzenia snu (schorzenia tarczycy).

b. W trakcie zbierania wywiadu osobniczego, rodzinnego i dotyczącego

okresu prenatalnego poszukuj czynników ryzyka zaburzeń wewnątrzwydzielniczych.

- Okres prenatalny: choroby matki, stosowanie leków i używek, nie­dożywienie, wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrostu.

- Wywiad osobniczy: wcześniactwo, dodatnie wyniki testów przesie­wowych noworodka, choroby wirusowe, urazy, zakażenia i uszko­dzenia ośrodkowego układu nerwowego, aberracje chromosomowe, obecnie stosowane leki.

- Wywiad rodzinny: zaburzenia hormonalne oraz odchylenia w za­kresie wzrostu, rozwoju lub obydwu.

2. Badanie fizykalne

a. Objawy życiowe

-Kontroluj i zaznaczaj na wykresie obwód głowy (u dzieci do 2. roku życia), wzrost i masę ciała w celu wychwycenia nieprawidłowego tem­pa wzrastania (schorzenia przysadki), utratę masy ciała (schorzenia przysadki i części wewnątrzwydzielniczej trzustki, nadczynność tar­czycy) lub jej przyrost (schorzenia nadnerczy i niedoczynność tar­czycy).

- Kontroluj częstość tętna, która jest obniżona przy niedoczynności tarczycy, zaś podwyższona przy jej nadczynności.

- Kontroluj ciśnienie tętnicze; niedociśnicnie towarzyszy ostrej nie­doczynności kory nadnerczy, zaś nadciśnienie - nadczynności tar­czycy i zespołowi Cushinga.

- Obserwuj dziecko pod kątem nieprawidłowości toru oddychania. W nadczynności tarczycy już przy niewielkim wysiłku może poja­wiać się duszność.

b. Oglądanie

-Oceń stan psychiczny, zwróć szczególną uwagę na senność, drażliwość i splątanie. Senność jest charakterystyczna dla niedoczynności tarczycy. W nadczynności tarczycy, moczówce prostej i zespole nie­adekwatnego wydzielania hormonu antydiuretycznego (syndrome of inappropriate antidturetic hormone - SIADH) charakterystycznym ob­jawem jest drażliwość. W zaburzeniach czynności przytarczyc obser­wuje się splątanie.

- Obejrzyj skórę w celu wykrycia zmiany jej zabarwienia, hirsutyzmu, skłonności do siniaczenia się, rozstępów (schorzenia przysadki, nad­nerczy i tarczycy).

- Oceń wzrok (guzy przysadki i zaburzenia wewnątrzwydzielniczc trzustki).

- Zwróć uwagę na zniekształcenia twarzy (zespól Cushinga i niedo­czynność tarczycy).

-Sprawdź stopień rozwoju uzębienia, oceń zapach wydychanego po­wietrza (zapach jabłek występuje w cukrzycowej kwasicy ketono­wej). Opóźnienie rozwoju uzębienia spotyka się w niedoczynności przysadki.

- Zwróć uwagę na zaburzenia chodu (nadczynność przyturczyc) nadaktywność (nadczynność tarczycy), obecność objawów teżyczkowych (hipokalcemia).

- Oceń stopień rozwoju płciowego, wyklucz nieprawidłowości narządów płciowych. Zaburzenia czynności gonad, schorzenia tarczycy, niedoczynność przysadki i inne schorzenia mogące powodować opóźnienie rozwoju płciowego i nieprawidłowe ukształtowani rządów płciowych.

c. Badanie palpacyjne

- Sprawdź łamliwość włosów i paznokci (niedoczynność tarczycy)

- Dotykając skóry zwróć uwagę na jej suchość, oziębienie, szorstkość lub gładkość (schorzenia kory nadnerczy i tarczycy)

- Oceń silę i napięcie mięśniowe. Osłabienie mięśniowe obserwuje sie w SIADH, niedoczynności tarczycy i zaburzeniach czynnościowych przytarczyc

d. Osluchiwanie. Sprawdź obecność szmerów sercowych (nadczynność

tarczycy)

3. Badania laboratoryjne i testy diagnostyczne

a. Ze względu na naturę zaburzeń wewnątrzwydzielniczych, testy diagnostyczne są zazwyczaj swoiste dla danego gruczołu i rodzaju dysfunkcji,

- Do badań oceniających czynność tarczycy zalicza się np. oznaczenie poziomu tyreotropiny lub całkowitej tyroksyny.

- Oznaczanie poziomu hormonu wzrostu (growth hormone - GH) służy do wykrycia jego niedoboru. Dziecku pozostającemu na czczo podaje się substancję pobudzającą wydzielanie GH, np. insulinę Po­nieważ wynik oznaczenia zależy od upływu czasu, konieczne jest po­branie próbki krwi dokładnie w wyznaczonym momencie.

- Testy obciążenia glukozą polegają na pomiarze stężenia glukozy we krwi w określonych odstępach czasowych i znajdują zastosowanie w rozpoznawaniu cukrzycy.

b. Podstawowe badania laboratoryjne i obrazowe

- Morfologia krwi jako badanie przesiewowe w kierunku schorzeń przewlekłych i układowych.

- Oznaczenia biochemiczne we krwi, w tym poziom wapnia, fosforu, fosfatazy zasadowej, elektrolitów.

-Badanie moczu obejmujące stężenie sodu, wapnia, fosforu, glukozy oraz ciężar właściwy.

- Zdjęcia radiologiczne w celu oceny wieku kostnego i gęstości kości oraz wykrycia zwapnień w tkankach miękkich.

- Tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny i ultrasonografia w celu wykrycia nieprawidłowości strukturalnych gruczołów dokrewnych, takich jak guzy czy torbiele.

- Badania genetyczne celem wykrycia wrodzonych defektów enzy...