GERIATRIA
Definicja; starzenie się zachodzące w organiźmie człowieka z upływem czasu i będące jego funkcją. Starzenie się charakteryzuje niezdolność utrzymania homeostazy organizmu w warunkach fizjologicznych, stresu ( niedomaga ta związana jest ze zmniejszeniem żywotności oraz wzrostem wrażliwości osobniczej).
Starzenie się społeczeństwa polega na wzroście w populacji i odsetka osób starszych tj.>=60lat. Wskaźnik ten zależy od:
-liczy urodzeń
-przeciętnego czasu dalszego trwania życia osób starszych, wpływającego na ich bezwzględną liczebność i proporcje do młodszej części ludności.
Określa średnią liczbę lat dalszego trwania życia osób po ukończeniu 60r.ż. w Polsce wynosi:
-dla kobiet w 1995r: 20,5
-dla kobiet w 2005r.: 20
Wskaźnik przeciętnego trwania życia (PTŻ) z 2005r.:
-dla kobiet: 79,4
-dla mężczyzn: 70,8
Przeciętna długość życia zależy od:
-poziomu opieki okołoporodowej
-pediatrycznej
-warunkach życia, bezpieczeństwo zdrowotne
Małopolska PTŻ:
-mężczyźni: 72,3
-kobiety: 80
Urodzonych w 2005r.:
-Japonia: 94,9
-USA: 84,5
-Włochy: 80,3
-Szwecja: 80,1
-Niemcy: 78,8
-150 kobiet/100 mężczyzn
Polska:
-obecnie jest 9 mln. Emerytów i rencistów i wydajemy 14%PKB
-2050r. Około 18 mln. Emerytów- wydatek ok. 30% PKB
-kapitał w rękach funduszy emerytalnych bogate fundusze-brak pracowników, zubożali emeryci
-przedłużenie czasu pracy o ok. 10 lat
Wskaźnik dzietności:
-2005-1.23
-zahamowanie spadku liczby ludności-2,1
-dyskryminacja kobiet na rynku pracy
-bezrobocie dla kobiet-14,2% dla mężczyzn-11,2% (2006r.)
-bezrobocie średnie w krajach UE odpowiednio: 8,5% 6,7%
Wpływ ekonomii n zachowanie prokreacyjne:
--niskie bezrobocie
-przewidywalna sytuacja na rynku pracy
-status materialny gwarantujący bezpieczeństwo rodzinne
-słaba gospodarka=mało dzieci
-emigracja zarobkowa
Podział społeczeństwa w zależności od wielkości frakcji ludzi >60r.ż.
-młode (z udziałem seniora)- do 8% ludności
-we wczesnej fazie przejściowej- od 8-10%
-w późnej fazie przejściowej- od 10-12%
-okres starości demograficznej od 12%
-w okresie starości później powyżej 15%
Demografia, a rozwój:
-historię napędza wyż młodych-młodzież w wieku 14-24, stanowi co najmniej 20% ludności
Spowolnienie naturalnej ewolucji:
-zmniejszenie płodności
-rozerwanie związku pomiędzy sukcesem jednostki, a liczbą pozostawionego przez nie potomstwa
-rewolucja kulturowa (50tyś. lat) ograniczała wpływ środowiska naturalnego (ogień, pieniądze, układ)
-rewolucja medyczna (od XVIII w.) wyeliminowała część chorób, uraz ów (szczepienia)
rewolucja sexualna rozrywa związek pomiędzy erotyką, a dzietnością
Naczelny imperatyw ewolucji:
-duża liczba potomstwa, najlepsze przetrwa i przekaże nasze geny dalej
Obecnie zaburzenie tego procesu:
-dzieci ile chcemy
-wszystkie przeżywają
-ale 500 lat wstecz przeżywało 50% dzieci, obecnie 99%
-postęp-przekazywanie informacji z pokolenia na pokolenie
-zdolność naprawy wadliwych genów, zastawki serca, narządy
Gerontologia- jest to nauka interdyscyplinę, obejmuje:
1.kierunku biologicznego: gerontologię doświadczoną oraz kliniczną czyli geriatrię
2.kierunku społecznego: demografię (opisową, analityczną, opisującą), psychologię i socjologię okresu starości, pedagogikę populacyjną
Cechy wyróżniające geriatrię:
-konieczność odróżnienia i oceny stanów chorobowych od fizjo-patologicznych następstw starzenia się człowieka (wymagających postępowania usprawniającego)
-holistyczne podchodzenie do zdrowotnych problemów osób w wieku podeszłym, kompleksem rozwiązywania ich potrzeb leczniczych, przystosowanie do samodzielności we własnym środowisku, umiejętność racjonalnej hierarchizacji licznych potrzeb diagnostycznych, leczniczych (wielochorobowość) oraz rehabilitacji ludzi starszych.
Cechy dotyczące się starzenia biologicznego:
-jest ono powszechne
-jest ono destrukcyjne (upośledzenie funkcji komórek, narządów, organizmu)
-nie powoduje załamania, jeśli układ nie podlega stresowi
Umowne okresy życia człowieka:
1.rozwojowy do ok. 29r.ż. dzieciństwo, młodość
2.twórczy 30-50r.ż. pośredni, dojrzały
3.starość 60-89r.ż. starość wczesna, późna
4.długowieczność 90r.ż.:
-do 75r.ż.-młodzi starzy
-po 75r.ż.- starzy
Teorie starzenia się:
*T.stochastyczne:
-teoria katastrofy błędów
-teoria wiązań krzyżowych
-teoria wolnych rodników (oddziaływanie wolnych rodników)
-teoria zużycia
*T.niestochastyczne:
Program, który zaczyna się rozwojem płodowym kontynuuje jako wzrost i zróżnicowanie, kończy jako starość.:
1.hamowanie onkogenu -c-fos- zanik wzrostu i podziału komórek
2.układ immunologiczny i endokrynologiczny- rola wewnętrznych regulatorów przebiegów starzenia się
3.osłabienie funkcji komórek B i T, które pozostają pod kontrolą głównego układu zgodności tkankowej
4.wzrost aktywności adrenergicznej (nadcisnienie)
Teorie geriatryczne:
Czynniki genetyczne są istotnymi wyznacznikami procesu starzenia się, ale większość związanych z nimi mechanizmów pozostaje nieznana
1.długośc życia jest cechą charakterystyczną dla każdego gatunku
2.predyspozycja do długowieczności w niektórych rodzinach
3.Leonard Hajflick- fibrolasty ludzie w hodowli mogą dzielić się na nawet 50 razy, zdolność mitotyczna jest cecha gatunku i koreluje w HLS (max.długość życia)
-opóźniony wzrost i starczy wygląd (nieraz od urodzenia)
-zwyrodnienie włókien kolagenowych
-zmiany w skóry, włosów i paznokci
-śmierć z powodu powikłań naczyniowo-mózgowych prze 30r.ż., często w dzieciństwie
-1 dziecko na 4mln. Urodzeń
-skrócony telomer, mutacja w genie kodującym laminę, powstaje nieprawidłowe białko progeryna.
Zespół Wernera:
-niski wzrost, zmiany zanikowe skóry, siwienie, łysienie
-skłonność do zaćmy, sklerodermy, cukrzyca, osteoporoza, miażdżyca, nadwaga
-śmierć prze 50r.ż.
Xseroderia pigmentosum:
-zaniki i rozległa pigmentacja skóry
-nadwrażliwość oczu na promieniowanie słoneczne, chorobowe zmiany rogówki i tęczówki
-skłonność do raka podstawnokomórkowego i czerniaka, skłonność do zakażeń
-starcze zmiany OUN, brak endonukleazy
-przeżycie 20-50 lat.
-spadek aktywności dysmutazy ponadtlenkowej, skrócenie życia
-komórki stare mają wyhamowane protoonkogeny (c-fos), brak białka regulującego profiberację
-apoprotaza- zaprogramowana śmierć komórki (samobujcza)
Gen Jnk 4a
-wolne rodniki tlenowe (WRT) są pośrednim i końcowym produktem reakcji enzymatycznych i nieenzymatycznych, inicjują procesy destrukcyjne. Mechanizmy ochronne/ działanie oksydacyjne.
-dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalazy, peraksydaza
-antyoksydanty nieenzymatyczne- selem, miedz, magnez, cynk, witaminy A C E
generacja RFT sprzyja
-promieniowanie jonizujace i nadfioletowe
-temperatura otoczenia bardzo wysoka i bardzo niska
-środki przeciwpasożytnicze (pertycydy, herbicydy)
-benzopireny i czterochlorek węgla w dymie tytoniowym
-cytostatyki
-niektóre leki przeciwbólowe niesterydowe
-stany zapalne ( zakażenia bakteryjne procesy autoagresji) w których uczestniczą granulocyty
-stres tlenoey- szybka poprawa perfuzji tkanek drogą farmakoterapii
reakcje WRT uczestniczą
- w karcynogenezie
- patogenezie miażdżycy
- zaćma
- zaburzenie układu immunologicznego
- chorobie zwyrodnienia stawów
- uszkodzenie lipidów, zmniejszenie płynności błony, upośledzenie receptorowej gotowości wiązań
- uszkodzenie układu przekaźników wtórnych (kinazbiałkowych) i białek regulujących
- uszkodzenie kwasów nukleinowych (zmiana w aparacie genetycznym komórki)
- zaburzenie homeostazy wapniowej w komórce
- uszkodzenie mitochondrialnej. DNA (mDNA). Mitochondria nie dysponuje tak sprawnym mechanizmem naprawczym DNA jak jądra komórkowe zużywają do 90% tlenu
- zmiany białek strukturalnych pozakomórkowych (kolagen) i tworzenie wiązań krzyżowych
- sterydy
- rozrodczość kosztem organizmu rodzica- osłabienie działania hormonów wspomagających rozrodczość przedłuża życie
- ograniczenie spożycia kalorii- spadek działania hormonów przysadkowych, insuliny
Dehydroepiondrosteron (DHEA)
Przeciwstawne działanie wobec ujemnego wpływu kortyzolu na układ immunologiczny. Osiąga największa aktywność między 20 a 24 rokiem życia kobiet i mężczyzn.
Ok. 70 roku życia organizm dysponuje zaledwie 10 częścią hormonów. Stymuluje układ immunologiczny poprawia nastrój i funkcje poznawcze i opużnia procesy starzenia
-przeciw utleniacz, zawarty w owocach jagodowych, orzechach, czerwonym winie
-działanie przeciw zakrzepowe
- pomyślne
- przeciętne
- niepomyślne
Czynniki starzenia niepomyślnego
- spadek aktywności fizycznej
- niedostateczna reakcja
- zła dieta
- używki
- zmiana środowiska
- przeciążenie układu nerwowego, stres
- brak przygotowania do starości
1) płeć – w znaczeniu społecznym tj symbolizująca nierówność pozycji społecznych i odmienność stylu życia we wcześniejszym okresie życia , odmienna praca zawodowa, zachowania w zdrowiu, częstość korzystania z usług medycznych
2) stan cywilny- dłuższe życie osoby pozostające w związkach małżeńskich niż osoby wolne ( f ekonomiczna, emocjonalna). Selekcja osób zawierających związki małżeńskie ( po raz pierwszy i kolejny)
3) stopień izolacji społecznej- ilość i jakość relacji społecznych, z otoczeniem, aktywność w grupach społecznych potwierdza zależność pomiędzy stopniem uczestniczenia w życiu społecznym a umieralnością
4) wsparcie społeczne- układ więzi z innymi , żyje dłużej
5) status społeczno ekonomiczny- żyją dłużej bogaci- lepszy dostęp do służby medycznej
6) subiektywna ocena stanu zdrowia- jest wyrazem samooceny kondycji zdrowotnej i symptomów chorobowych , może warunkować ryzyko zgonu
7) aktywność fizyczna- oznacza samodzielność (brak zależności od innych osób) w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Niepełnosprawność sprzyja zgonom
8) styl życia- zachowanie pro i antyzdrowotne (np. niewłaściwe odżywianie, palenie papierosów, otyłość, brak aktywności )
9) utrata kontroli kierowania własnym życiem, umieralność mężczyzn zależy od stopnia utraty kontroli nad przebiegiem ważnych spraw życiowych
a) struktury na każdym poziomie organizacji kodu DNA, białek, komórek, tkanek i narządów i całego organizmu. Pomijając fizyczne cechy zewnętrzne ( sylwetka, chód itp.) do podstawowych zmian strukturalnych należą
- zanik (atrofia) tkanek i narządów oraz apoptoza komórek
- polimorficzne zwyrodnienia – lipofuscynowe, amyloidowe- usztywnienie struktury
- śród i poza komórkowe odwodnienie tkanek z utratą wody już ponad 60% dorosłych do ok. 45% masy ciała u starców
- zwiększenie (względnej z 15% do 30%) ilości tkanki tłuszczowej
b) zaburzenia czynnościowe upośledzają
- reaktywność i zdolność adaptacyjne układów
- zdolność do napraw i autoodruchy
- szlaki metaboliczne
Psychologiczne skutki starzenia dotyczą:
- cech temperamentu
- strategii adaptacyjnej do starości
- obrazu samego siebie
- systemu wartości i horyzontu zainteresowań
Osobowości a strategia adaptacyjna do starości
- konstruktywne, akceptacja starości
- zależność w poszukiwaniu szczególnej ochrony
- ochrona z nadmierną aktywnością np. społeczna lub rodzinna
- wrogość z agresywnością wobec otoczenia
- wrogości nakierowanej na samego siebie
Poziom sprawności umysłowej:
- uwaga uzależniona od wzroku
- pamięć odległa lepiej zachowana a świeża osłabiona
- uczenie się wymaga więcej powtórzeń
- inteligencja lepsza w zakresie utrwalonym w przeszłości
- myślenie bardzo konkretne i dosłowne aluzje często niezrozumiałe
- wobrażnia twórcza zazwyczaj osłabiona
- oceny krytyczne- najczęściej stepione
placuszek_z_kremem