Borges Jorge Luis - Księga istot zmyślonych.pdf - Borges Jorge Luis - ssaaggaa

Dotychczas ukazały się:

Powszechna historia nikczemności

Księga piasku

Twórca

Raport Brodiego

Dalsze dociekania

Pamięć Szekspira

Jorge Luis Borges

przy współpracy

Margarity Guerrero

KSIĘGA ISTOT ZMYŚLONYCH

Przełożyła Zofia Chądzyńska

Prószynski i S‐ka

Warszawa 2000

Tytuł oryginału: „El libro de los seres imaginarios” (1967)

Podstawa wydania: Jorge Luis Borges con Margarita Guerrero, „El libro de los seres

imaginarios”, Alianza Editorial, Madrid 1999

Konsultant wydania: Adam Elbanowski

Redaktor prowadzący serię: Maria Domańska

Redakcja: Maria Domańska

Redakcja techniczna: Anna Troszczyńska

Korekta: Jadwiga Piller

Łamanie: Elżbieta Rosińska

ISBN 83‐7255‐740‐3

Prolog

Treść tej książki usprawiedliwiałaby włączenie Hamleta, kropki, akapitu,

powierzchni, nadprzestrzeni, wszelkich klasyfikacji, być może każdego z nas, a także

bogów. W sumie ‐ niemal wszechrzeczy. Ograniczyliśmy się jednak do tego, co

bezpośrednio wiąże się z pojęciem „istot zmyślonych”; jest to kompilacja, podręcznik

mówiący o dziwnych stworach, jakie w czasie i przestrzeni poczęła ludzka

wyobraźnia.

Nie umiemy zdefiniować smoka, tak jak nie umiemy zdefiniować wszechświata, ale

jest coś w wizerunku smoka, co odpowiada ludzkiej wyobraźni i tłumaczy

pojawienie się smoka pod różnymi szerokościami geograficznymi i w rozmaitych

epokach.

Książka tak zamierzona z konieczności nie może ogarnąć wszystkiego; każde nowe

wydanie staje się zalążkiem wydań przyszłych, które mogą mnożyć się w

nieskończoność.

Prosimy ewentualnych czytelników z Kolumbii czy Paragwaju, aby nam

przekazywali nazwy, wiarygodny opis oraz informacje o najbardziej

charakterystycznych obyczajach potworów ze swych okolic.

Jak wszelkie miscellanea, jak niewyczerpane tomy Roberta Burtona, Frazera czy tez

Pliniusza, tak i „Księga istot zmyślonych” nie powinna być czytana jednym ciągiem.

Pragnęlibyśmy, żeby zainteresowani wędrowali po niej jak ktoś, kto bawi się zmianą

obrazów i kształtów w kalejdoskopie.

Liczne są źródła tej silvae rerum; podajemy je w każdym rozdziale. Prosimy o

wyrozumiałość, jeśli bezwiednie coś opuściliśmy.

J. L. B.

M. G.

Martinez, wrzesień 1967

A Bao A Qu

Aby obejrzeć najwspanialszy na świecie widok, należy wspiąć się na najwyższe

piętro Wieży Zwycięstwa w Chitorze. Jest tam okrągły taras, z którego widać cały

horyzont. Na taras wiodą spiralne schody, ale zapuszczają się tam jedynie ci, którzy

nie wierzą w następującą legendę:

Na schodach Wieży Zwycięstwa mieszka od zarania dziejów A Bao A Qu, wrażliwy

na zalety ludzkiej duszy. Spoczywa na pierwszym stopniu pogrążony w letargu, a

budzi się tylko wtedy, gdy ktoś wstępuje na schody. Zbliżanie się obcych wlewa weń

życie i zapala w nim wewnętrzne światło. Jednocześnie ciało jego i niemal

przezroczysta skóra zaczynają drgać. Kiedy ktoś wchodzi na schody, A Bao A Qu

wiesza mu się u pięt i podąża za nim, czepiając się brzegów nierównych stopni,

wydeptanych przez całe pokolenia pielgrzymów. Gdy tak pokonuje stopień po

stopniu, rośnie jego ciepłota, udoskonala się jego forma, a światło, jakim

promieniuje, staje się coraz jaśniejsze. Świadectwem wrażliwości A Bao A Qu jest

fakt, że dopiero na ostatnim stopniu przybiera właściwy sobie kształt, jeśli osoba

wchodząca osiągnęła najwyższy stopień rozwoju duchowego. W przeciwnym razie

A Bao A Qu ogarnia jakby paraliż, ciało jego przestaje się formować i niedokończone,

w nieokreślonym kolorze, migocze niepewnym blaskiem. A Bao A Qu cierpi, nie

mogąc osiągnąć pełnej postaci, i jego ledwie dosłyszalna skarga przypomina szelest

jedwabiu. Ale kiedy kobieta bądź mężczyzna, którzy go ożywili, są przepełnieni

czystością, A Bao A Qu dochodzi do ostatniego stopnia już całkowicie uformowany,

roztaczając wokół żywe, błękitne światło. Ten zwrot ku życiu jest bardzo ulotny, bo

kiedy pielgrzym zstępuje w dół, A Bao A Qu stacza się wraz z nim i opada aż do

pierwszego stopnia, gdzie zgaszony i bezkształtny oczekuje następnego przybysza.

Właściwie zobaczyć go można tylko w połowie schodów, gdzie jego rozciągliwe jak

macki ciało, które pomaga mu w tej wspinaczce, zaczyna się wyraźnie zarysowywać.

Niektórzy twierdzą, że patrzy całym ciałem, a w dotyku przypomina skórkę

brzoskwini. Przez wieki A Bao A Qu jeden jedyny raz osiągnął doskonałość.

Kapitan Burton notuje legendę o A Bao A Qu w komentarzu do swego przekładu

„Księgi tysiąca i jednej nocy”.

Abtu i Anet

Według mitologii egipskiej Abtu i Anet to dwie identyczne święte ryby, pływające

przed okrętem boga słońca Ra, aby uprzedzać go o każdym niebezpieczeństwie. W

dzień okręt płynie po niebie ze wschodu na zachód, w nocy pod ziemią w

odwrotnym kierunku.

Amfisbena

W”Pharsalii” Lukana wymienione są wszystkie prawdziwe i wymyślone węże, na

jakie żołnierze Katona natknęli się w pustyniach Afryki. Znajdują się tam:

Dipsady srogie w pragnieniu w upale

I Amphisbaena z niemi dwoygłowiasty

I Pływacz wodny; y strzelcowie z drzewa

I co dwie nogi Pareada miewa.

Niemal to samo pisze Pliniusz, który dodaje, że jedna głowa nie wystarczała

Amfisbenie, by pozbyć się całego swego jadu. Encyklopedia „Tesoro” Brunetto

Latiniego, którą ten autor polecał swemu dawnemu uczniowi w siódmym kręgu

Piekła, jest mniej sentencjonalna, lecz jaśniejsza:

„Amfisbena jest wężem o dwóch głowach: jedna tkwi na zwykłym miejscu, druga

zaś w ogonie; obiema może gryźć, pełza szybko, a jego ślepia błyszczą niby świece”.

W XVII wieku sir Thomas Browne stwierdził, że każde zwierzę ma górę, dół, przód,

tył, lewą i prawą stronę, i zaprzeczył istnieniu Amfisbeny, mającej dwa przody.

Amfisbena znaczy po grecku: idąca w dwóch kierunkach. Na Antylach i w

niektórych regionach Ameryki określa się tym imieniem gada, którego popularnie

zwie się dobie andadora (dwukierunkowcem), „dwugłowym wężem” lub „matką

mrówek”, mówi się bowiem, że karmią go mrówki. Mówi się także, iż

przepołowiony zrasta się.

Pliniusz sławi również właściwości lecznicze Amfisbeny.

Anioły Swedenborga

Przez ostatnie dwadzieścia pięć lat swego pracowitego żywota znamienity filozof i

uczony, Emanuel Swedenborg (1688‐1772), mieszkał w Londynie. A że Anglicy nie

są nazbyt rozmowni, nabrał codziennego zwyczaju rozmawiania z demonami i

aniołami. Bóg pozwolił mu na odwiedzenie innego świata i na poznanie jego

mieszkańców. Chrystus powiedział, że aby dusza mogła dostać się do Nieba, musi

być sprawiedliwa. Swedenborg dodał, że powinna być inteligentna. Później Blake

uściślił, że musi być artystyczna. Anioły Swedenborga to dusze, które wybrały

Niebo. Nie potrzebują stów; wystarczy, że jeden anioł pomyśli o drugim, by ten

znalazł się przy nim. Dwoje ludzi, którzy się kochali na ziemi, tworzy jednego

anioła. W ich świecie rządzi miłość. Każdy anioł jest Niebem. Kształt anioła

wyznacza doskonała istota ludzka; podobnie jest również z kształtem Nieba. W

którąkolwiek stronę świata spoglądają anioły ‐ na północ, południe, wschód czy

zachód ‐ zawsze patrzą w oblicze Boga. Są boskie; ich największą rozkoszą jest

modlitwa i roztrząsanie problemów teologicznych. Sprawy ziemskie są symbolami

spraw niebieskich. Słońce jest odpowiednikiem Bóstwa. W Niebie nie istnieje czas;

wygląd rzeczy zmienia się w zależności od stanu ducha. Szaty aniołów nabierają

blasku stosownie do ich inteligencji. W Niebie dusze bogaczy są zasobniejsze od

dusz biedaków, jako że bogaci przyzwyczajeni byli do dobrobytu. Przedmioty,

sprzęty, miasta są bardziej konkretne, bardziej złożone w Niebie niż na Ziemi; kolory

są bardziej urozmaicone, intensywniejsze. Anioły pochodzenia angielskiego skłaniają

się ku polityce; żydowskiego ‐ ku handlowi biżuterią; niemieckiego ‐ dźwigają

opasłe tomy, które studiują, zanim udzielą jakiejkolwiek odpowiedzi. Jako że

muzułmanie przyzwyczajeni są do czczenia Mahometa, Bóg ofiarował im anioła

podobnego do Proroka. Ubodzy duchem i asceci nie są dopuszczani do rozkoszy

rajskich, gdyż nie umieliby z nich korzystać.

Antylopy sześcionożne

Mówi się, że koń boga Odyna, Sleipnir, jest obdarzony (lub obciążony) ośmioma

nogami. Jest on szarej maści i potrafi poruszać się po ziemi, w powietrzu i po piekle.

Zgodnie z pewnym syberyjskim mitem pierwotne antylopy posiadały sześć nóg.

Wobec takiej przewagi dogonienie ich było sprawą trudną, a raczej niemożliwą.

Boski myśliwy Tunk‐poj skonstruował specjalne płozy zrobione ze świętego drzewa

(objawionego mu przez szczekanie psa), które nieustannie skrzypiało. Płozy również

skrzypiały, ale niosły z szybkością strzały; ażeby jakoś ograniczyć ich pęd, myśliwy

musiał przyczepić do nich kliny zrobione z innego magicznego drzewa. Tunk‐poj

gonił antylopę po całym firmamencie. Wreszcie ta, zmordowana, padła na ziemię, a

Tunk‐poj odciął jej tylne nogi.

‐ Ludzie są co dzień mniejsi i słabsi ‐ powiedział. ‐ Jakże będą mogli upolować

sześcionożną antylopę, jeśli nawet ja ledwie tego dokonałem?

Od tej pory antylopy stały się czworonogami.

Bahamut

Sława Bahamuta dotarła do pustyń Arabii, gdzie ludzie zmienili i uświetnili jego

obraz. Z hipopotama czy też słonia zrobili go rybą na bezdennych wodach; na rybie

umieścili byka, na byku górę z rubinów, na górze anioła, na nim sześć piekieł, na

piekłach Ziemię, a nad Ziemią siedem sklepień niebieskich. Oto co można przeczytać

w tradycyjnym opisie Lane’a:

Bóg stworzył Ziemię; żeby miała na czym się oprzeć, pod ziemią stworzył anioła. Ale

anioł też nie miał oparcia, więc pod jego nogi wsunął rubinową skałę; ponieważ

skała nie miała oparcia, stworzył byka o czterech tysiącach oczu, uszu, nozdrzy,

pysków, języków i stóp; ale byk nie miał oparcia, stworzył więc rybę imieniem

Bahamut, pod którą umieścił wodę, pod wodą zaś ciemność ‐ i tylko do tego punktu

sięga ludzka wiedza.

Inni głoszą, że Ziemia wspiera się na wodzie, woda na skale, skała na czole byka,

byk na piasku, piasek na Bahamucie, Bahamut na dławiącym wietrze, dławiący wiatr

na mgle; nie jest powiedziane, na czym wspiera się mgła.

Bahamut jest tak olbrzymi i tak lśniący, że oczy ludzkie nie mogą znieść jego

widoku. Wszystkie morza planety nie zajęłyby więcej miejsca w dziurce jego nosa

niż ziarnko gorczycy na pustyni. Czterysta dziewięćdziesiątej szóstej nocy w

„Księdze tysiąca i jednej nocy” mówi się o tym, że Isa (Jezus) dostąpił łaski ujrzenia

Bahamuta, że dostąpiwszy jej upadł zemdlony i przez trzy dni nie odzyskiwał

przytomności. Dodaje się, że pod tą niewymiernie wielką rybą jest morze, pod

morzem powietrzna otchłań, pod nią ogień, a pod ogniem wąż o imieniu Falak, w

którego paszczy znajduje się piekło.

Umieszczenie skały na byku, byka na Bahamucie i Bahamuta na czymkolwiek innym

jest ilustracją kosmologicznego dowodu na istnienie Boga, wedle którego każda

przyczyna wymaga przyczyny poprzedzającej i zapowiada konieczność

potwierdzenia pierwszej przyczyny wszechrzeczy, ażeby nie dojść do

nieskończoności.

Baldanders

Baldanders (którego imię można tłumaczyć: „odmienny” lub „już nie ten sam”)

został zasugerowany mistrzowi szewskiemu Hansowi Sachsowi z Norymbergi przez

ów fragment „Odysei”, kiedy to Menelaus ściga egipskiego boga Proteusza, który

przemienia się w lwa, węża, panterę, olbrzymiego dzika, drzewo i wodę. Hans Sachs

zmarł w 1576 roku; po dziewięćdziesięciu latach Baldanders objawił się ponownie w

VI księdze fantastyczno łotrzykowskiej powieści Grimmeishausena „Przygody

Simplicissimusa”. Protagonista napotyka w lesie kamienny posąg, który uznaje za

bożka z jakiejś starej germańskiej świątyni. Dotyka go, na co posąg się odzywa, że

jest Baldandersem, po czym przybiera postać ludzką, postać dębu, prosięcia,

kiełbasy, pola koniczyny, łajna, kwiatu, kwitnącej gałęzi, krzaku morwowego,

jedwabnej materii i wielu innych rzeczy oraz istot, a w końcu znów postać

człowieka. Udaje, że nauczy Simplicissimusa sztuki „rozmowy z przedmiotami z

natury swojej niemymi, jak na przykład krzesła lub ławki, garnki lub dzbanki”;

zmienia się również w sekretarza i pisze te stówa z Objawienia świętego Jana ,Jam

jest Alfa i Omega, początek i koniec”, będące kluczem do zaszyfrowanego

dokumentu, w którym zostawia bohaterowi instrukcje. Baldanders dodaje, że jego

herbem (podobnie jak godłem Turków, tyle że bardziej prawomocnie) jest niestały

Borges Jorge Luis - Księga istot zmyślonych.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: