11
Referat na szkoleniową Radę Pedagogiczną na temat:
„Ewaluacja rozwoju dziecka, jej cele, zagrożenia.”
„Człowieka należy badać poprzez badanie jego działania. Chcąc poznać dziecko należy zaobserwować różne formy jego działalności we wszystkich środowiskach, w jakich ono przebywa.”
Czym jest ewaluacja rozwoju dziecka?
Ewaluacja jest nieodłączną częścią działań nauczyciela, doradcy metodycznego, dyrektora przedszkola, administracji oświatowej, także rodziców i dzieci.
Proces ewaluacji dziecka to podstawowy i najważniejszy moment wszystkich działań nauczyciela w przedszkolu wspomagających rozwój dziecka. Od niego zależą wszystkie efekty innych rodzajów ewaluacji, na przykład, ewaluacja pracy przedszkola przez administracje oświatową czy przez rodziców. Administracja może być zainteresowana tym, jak rozwijają się dzieci, czy nauczyciel prowadzi udokumentowaną obserwację dzieci, czy wykorzystuje jej rezultaty w planowaniu pracy, jak wydawane są środki finansowe przydzielane przedszkolu, czy przeznacza się je na wyposażenie, pomoce dydaktyczne, sprzęt, których zakup wynika z diagnozy zachowań, doświadczeń, zainteresowań, potrzeb dzieci. O tym właśnie może nauczyciel wnioskować przede wszystkim na podstawie ewaluacji zachowań dzieci. Ewaluacja zachowań dzieci przez nauczyciela wiąże się ściśle z oceną skuteczności oddziaływań przedszkola dokonywaną przez rodziców, którzy obserwują rezultaty rozwojowe dziecka, na przykład w zakresie różnych umiejętności motorycznych, językowych czy społecznych. Bardzo często słuchają wypowiedzi dziecka na temat tego, co robi w przedszkolu, z kim bawi się, recytuje wierszyki, czy chodzenie do przedszkola sprawia mu przyjemność i dlaczego. Rodzice są obserwatorami. Rodzice są obserwatorami nauczyciela, zmian w środowisku przedszkolnym, podejmowanych inicjatyw, wymieniają między sobą opinie i na tej podstawie formułują własne oceny.
Właściwe działania wspomagające rozwój dziecka uwzględniają zróżnicowanie rozwojowe i kulturowe dziecka, jego zainteresowania i dotychczasowe doświadczenia, organizację środowiska uczenia się dziecka, a więc zagospodarowanie przestrzeni w sali przedszkolnej, dobór i dostępność zabawek, pomocy dydaktycznych, sprzęt. Wynikają one z diagnozy i oceny oraz sprawiają, że dzieci chcą się uczyć, chcą uczestniczyć w aktywności, którą proponuje nauczyciel, są aktywne, ciekawe, nie są znudzone, nie wycofują się, nie „uciekają we własny świat”. Nie przejawiają zachowań sprawiających nauczycielowi kłopotu, które często określane są jako brak zdyscyplinowania.
Każdy z nas, codziennie dokonuje ewaluacji różnych zdarzeń, zjawisk, zachowań, np.: jaka jest pogoda, temperatura powietrza, czy pada deszcz, czy wziąć parasol, jak się ubrać itp. Podczas tej obserwacji dokonujemy nie tylko oceny. Poprzedzamy ją opisem, to znaczy, najpierw odpowiadamy na pytanie, jaka jest pogoda. Stwierdzamy pewne fakty, dokonujemy diagnozy, dopiero w drugim etapie dokonujemy oceny, a w następnym formułujemy wnioski na przyszłość, planujemy. Podobną analizę można przeprowadzić dokonując procesu ewaluacji rozwoju dziecka przez nauczyciela w przedszkolu. Jeżeli nauczyciel zamierza ocenić to, w jaki sposób dziecko zachowuje się w obecności rówieśników, czy inicjuje interakcje, czy ją podtrzymuje, czy musi być zapraszane do grupy bawiących się dzieci, zaczyna od opisu zachowań dziecka, czyli etapu realizacji, wykonania, następnie dokonuje ich oceny i formułuje określone wnioski, które wykorzystuje w procesie planowania dalszych działań, ewentualnie interwencji.
Pamiętaj!
Ewaluacja rozwoju dziecka jest procesem, na który składają się trzy zasadnicze komponenty:
· Opis i diagnoza jakiegoś stanu, zachowania, na przykład umiejętności nawiązywania kontaktu z dorosłymi, rozwiązywania konfliktów, rozpoznawania emocji własnych i innych, dokonywania wyboru aktywności, przeprowadzania własnej linii działania, uczestniczenia w rozmowie, zadawania pytań, posługiwania się nożyczkami, manipulowania małymi przedmiotami, wchodzenia po schodach, naśladowania prostych ruchów (skakanie, klaskanie, uderzanie w kolana) zgodnie z rytmem melodii;
· Ocena/interpretacja, której dokonuje nauczyciel, porównując własne oczekiwania dotyczące poziomu rozwoju u danego dziecka lub w danej grupie dzieci z faktycznymi rezultatami pochodzącymi z obserwacji;
· Planowanie, a więc formułowanie oczekiwań, a na ich podstawie – celów dla dalszych działań edukacyjnych w stosunku do danego dziecka lub danej grupy dzieci. Wiedza o tym, co dziecko już umie i wie i co może jeszcze osiągnąć samodzielnie lub przy pomocy innych dzieci i dorosłych, jakie są jego doświadczenia i zainteresowania jest punktem wyjścia w planowaniu.
Te trzy komponenty procesu ewaluacji są tak bardzo ze sobą powiązane, że w codziennym myśleniu o ewaluacji zupełnie nie dostrzega się ich, a jednak istnieją po to by bardziej świadomie i adekwatnie odpowiadać na indywidualne potrzeby dzieci.
Cele ewaluacji
Celem ewaluacji dokonywanej w przedszkolu jest zrozumienie dzieci, mechanizmów oraz uwarunkowań ich rozwoju.
Każda ewaluacja może mieć różne cele, wśród tych najczęściej wymienianych wyróżnia się następujące;
· Poznanie i zrozumienie dzieci jako indywidualności, które ma pomóc w tworzeniu indywidualnego programu oddziaływań. Obserwując dzieci podczas zabaw samotnych, w kontakcie z rówieśnikami, innymi dorosłymi, w sytuacji nowej, rozmawiając z ich rodzicami, nauczyciel poznaje ich cechy osobowościowe, temperament, zainteresowania, umiejętności i wiedzę. To pozwala lepiej zrozumieć dziecko i planować działania rozwijające.
· Poznanie i rozumienie dzieci w ogóle, to znaczy poznanie wzorców rozwojowych charakteryzujących dzieci z określonej kultury, środowiska społecznego, na określonym etapie rozwoju. Wiedza tego typu daje nauczycielowi: większą kontrolę nad tym, co proponuje dzieciom, jakie oczekiwania formułuje wobec nich i jakie stawia cele edukacyjne; większe poczucie pewności, że to, co proponuje będzie zgodne z ich umiejętnościami, zdolnościami, że dzieci nie będą się nudzić; szansę na udzielenie ewentualnej pomocy, której dziecko na razie potrzebuje, a po pewnym czasie będzie samodzielne; pozwala lepiej dostrzegać postęp w rozwoju każdego dziecka.
· Poznanie i zrozumienie każdej ze sfer rozwoju, a także wzajemnych powiązań między nimi. Rozwój jest specyficzny – wyznaczony przez indywidualne cechy dziedziczne i wrodzone oraz wpływy środowiska, ale zarazem jest zintegrowany, wszystkie sfery rozwoju są zależne od siebie. Rozwój jest także nieharmonijny – dziecko 4-letnie może z łatwością wspinać się na drabinki, ale ma trudności w wyodrębnianiu, kwadratów, zarazem małych i czerwonych spośród dużych i czerwonych. Dokonując ewaluacji koncentrujemy się na jednej sferze, pamiętając o jej związkach z innymi. Na przykład, rozwój mowy dziecka może być powiązany z rozwojem społecznym, tym jak często dziecko i w jaki sposób kontaktuje się ono z innymi dziećmi; rozwój społeczny, zaś może warunkować uczestnictwo dziecka w różnych grach i zabawach zespołowych, co ma wpływ na rozwój motoryczny i poznawczy; poczucie wartości ma wpływ na wiele różnych sfer rozwoju.
· Poznanie i zrozumienie wpływu różnych czynników na rozwój dziecka. Stan zdrowia, pogoda, zagospodarowanie przestrzeni w przedszkolu, obecność osób obcych, brak znanych i lubianych przez dziecko kolegów, moment zaproponowania określonej aktywności, czas jej trwania, wszystko to może wpływać na samopoczucie dziecka i jego zachowanie.
· Poznanie i zrozumienie siebie i innych. Aby zrozumieć dzieci nauczyciel przede wszystkim musi zrozumieć siebie, poznać motywy własnych działań, wartości, jakie nimi kierują.
Ewaluacja jest częścią procesu formułowania celów edukacyjnych nauczyciela i celów dla dziecka, czyli tzw. celów operacyjnych. Zanim nauczyciel podejmie decyzje o tym, co i jak chciałby dzieciom przekazać, jakie sytuacje stworzyć, aby pobudzić ich aktywność musi ocenić, co dzieci wiedzą, co potrafią zrobić, jakimi dysponuje środkami, o co musi zadbać. Musi wyznaczyć punkt wyjścia, którym są zainteresowania i doświadczenia dzieci. Jeżeli chce rozwijać poczucie wartości u dzieci, klasyfikację szeregowanie, to nie wystarczy wiedzieć, jakie są prawidłowości rozwojowe w tym względzie i jakie można formułować na tej podstawie oczekiwania i cele. Ważne jest by umieć zdiagnozować, opisać i ocenić, jaki poziom rozwoju reprezentują dzieci. Cele bazują na naszych oczekiwaniach i standardach, które formułujemy na podstawie wiedzy o zachowaniach dzieci w danym stadium rozwojowym i indywidualnych cech charakteryzujących dziecko lub określoną grupę, tego, co dzieci mogą zrobić i jak mogą zrobić. Ewaluacja określa również stopień zrealizowania naszych oczekiwań sformułowanych za pomocą celów edukacyjnych. Czy dzieci poradziły sobie, tak jak przypuszczał nauczyciel na podstawie wiedzy o konkretnych dzieciach i wiedzy teoretycznej np., czy dzieci zachowywały się właściwie w lesie, czy cierpliwie oczekują na swoją kolejkę po pastę? Aby sformułować właściwe cele edukacyjne, odwołujemy się do naszych oczekiwań charakteryzujących zachowania dzieci, których rozwój wspomagamy.
Ewaluacja nie polega na zwykłym patrzeniu na dziecko, czy rozmowie z dzieckiem lub jego rodzicami, ale jest to zamierzone, jednoprzedmiotowe i wielokierunkowe działanie badawcze, w którym należy wykorzystywać zróżnicowane metody i narzędzia badawcze, aby otrzymany rezultat w postaci diagnozy rozwoju dziecka był jak najbardziej obiektywny, rzetelny i wiarygodny. Jednoprzedmiotowość działania badawczego oznacza koncentrację nauczyciela na jednym, wyraźnie określonym przedmiocie badań, np. nawiązywanie interakcji z rówieśnikami. Wielokierunkowość ewaluacji oznacza konieczność wykorzystania wielu różnorodnych metod i narzędzi badawczych, np., gdy chcemy ocenić poziom umiejętności szeregowania. Przeprowadzamy ewaluację dzieci, ponieważ chcemy wiedzieć, jak się rozwijają, czy to, co im proponujemy wspomaga ich rozwój, jak dzieci się uczą, jakie są ich mocne i słabe strony, braki i osiągnięcia i dlaczego są takie a nie inne. Ewaluacja jest podstawowym elementem całego procesu wychowawczo-dydaktycznego, pozwala określić, czy zamierzenia edukacyjne wobec dzieci są właściwe. Czasem bodźcem rozpoczynającym proces ewaluacji jest przypadkowe spostrzeżenie i diagnoza nauczyciela dotyczące zachowania określonego dziecka, innym razem jest to planowe, zamierzone działanie po to, by dowiedzieć się, jak zachowują się dzieci, co już umieją, a czego jeszcze nie potrafią, po to, aby planować dalsze działania wspomagające ich rozwój emocjonalno-społeczny, motoryczny, językowy, poznawczy. Ewaluacji dokonujemy po to, aby monitorować lub prowokować postęp w rozwoju dziecka. Każdy rodzaj ewaluacji przeprowadzamy za pomocą różnych narzędzi badawczych, np. arkusze obserwacyjne, ankiety, które są pomocne w ocenie postępu w rozwoju dokonywanej po to, by dokumentować cały proces i korzystać z uzyskanych danych w dalszych działaniach edukacyjnych, aby planować następny krok, przybliżać moment, w którym dziecko bez pomocy dorosłego będzie pokonywało przeszkody na drodze do stawania się bardziej niezależnym, rozwiązywało problemy i zadania rozwojowe. Ewaluacji dokonujemy również po to, aby:
· Planować działania interwencyjne i wspomagające rozwój. Gdy coś zaniepokoi nauczyciela, gdy zauważy jakiś problem, będzie zastanawiał się nad dalszymi sposobami bardziej precyzyjnego rozpoznawania i interwencji. Czasami będzie musiał skorzystać z pomocy specjalisty i przeprowadzić rozmowę z rodzicami, opracować bardziej szczegółowe narzędzia diagnozy, np. szczegółową formułę wywiadu na temat problemów dziecka. Może w nim zamieścić to, co już wie na temat dziecka, jego historii życia, sytuacji rodzinnej,, a także własne przewidywania dotyczące konsekwencji niepodjęcia interwencji oraz propozycje interwencji.;
· Planowanie działań edukacyjnych, czyli planowanie programu dla danej grupy dzieci. Nauczyciel planuje własny program edukacyjny nie tylko na podstawie formalnych, zatwierdzonych przez MEN dokumentów programowych, np. Podstawy Programowej, czy różnych dostępnych szczegółowych wersji programów. Są one potraktowane jako punkt wyjścia dla własnej krytycznej i refleksyjnej pracy intelektualnej. Planując działania edukacyjne, uwzględniamy przede wszystkim to, co wiemy o naszych dzieciach, które mamy pod swoją opieką, o ich rozwoju, kulturze, cechach indywidualnych, doświadczeniach i zainteresowaniach. Zazwyczaj plany nauczyciela dotyczą całej grupy. Nauczyciel nie może zapominać o specyficznych cechach, temperamentalnych i osobowościowych tj., że w grupie jest chłopiec, któremu trudno skoncentrować uwagę, wtedy, gdy są zajęcia z całą grupą; że jest dziewczynka, która nie lubi malowania, itp. To musi być uwzględniane podczas planowania działań z dziećmi. Planowanie wynika z ewaluacji doświadczeń, zainteresowań danej grupy dzieci składającej się z indywidualności. Na tej podstawie nauczyciel formułuje oczekiwania i cele edukacyjne.
W planowaniu działań edukacyjnych uwzględniamy również dostępność przestrzeni, wyposażenie, posiadane pomoce, materiały, potrzebny czas, moment dnia, itp. Rezultaty ewaluacji przydadzą się nam w rozmowie z rodzicami na temat rozwoju ich dzieci, a więc dokonujemy ewaluacji po to, aby informować rodziców o osiągnięciach rozwojowych, trudnościach słabych i mocnych stronach dzieci. Ewaluacja dokonywana w języku zachowań dzieci, czyli odpowiadająca na pytanie, co dziecko może zrobić, a czego jeszcze nie może, co może zrobić samodzielnie, a co przy pomocy dorosłych jest właściwym i informatywnym narzędziem komunikowania się z rodzicami. Dla nich, bowiem pewne zachowania mogą być nie zrozumiałe, a czasami zagrażające. Rodzice i nauczyciele muszą rozmawiać i wspólnie podejmować decyzje na temat ewentualnych interwencji. Wymiana doświadczeń, oczekiwań, wiedzy na temat dziecka daje pełniejszy zarys jego rozwoju i dzielenie się odpowiedzialnością za rozwiązanie problemu. Przeprowadzono wiele badań, z których wynika, że tam gdzie zainteresowanie rodziców działaniami dziecka w przedszkolu było duże, a ich kontakty z instytucją częste, osiągnięcia rozwojowe dziecka były wyższe niż tam, gdzie tego nie stwierdzono. Rodzice również dużo wnoszą do edukacji dziecka w przedszkolu, m.in.:
· Inną wiedzę o dziecku;
· Informacje na temat historii rozwoju dziecka: fizyczno-motorycznego, społeczno-emocjonalnego, umysłowego, językowego;
· Wiedzę na temat roli dziecka w rodzinie;
· Wiedzę o życiu rodziny, jej zwyczajach, stylu życia, innych członkach rodziny i pełnionych przez nich rolach w rodzinie;
· Wiedzę o zachowaniach dziecka w innych sytuacjach społecznych niż te, których dziecko jest uczestnikiem w przedszkolu;
· Wiedzę o tym, kiedy dziecko jest smutne, szczęśliwe, jak reaguje na zmiany.
Zdolności i umiejętności rodziców oraz inna wiedza o dziecku wspierają działania przedszkola i sprawiają, że są one bardziej skuteczne, wyczulone na specjalne potrzeby dziecka, bardziej całościowe i pogłębione. Partnerstwo oznacza, że włączania się rodziców w działania przedszkola nie ogranicza się jedynie do udziału w organizacji uroczystości okazjonalnych, finansowego bądź rzeczowego wspierania przedszkola, ale oznacza uczestnictwo rodziców w podejmowaniu decyzji na temat kierunków wspomagania rozwoju dziecka i ponoszenie za to odpowiedzialności.
Rodzice otrzymują od nauczyciela w kontaktach z nimi:
· Profesjonalny obraz rozwoju dziecka, który opiera się na wiedzy teoretycznej na temat prawidłowości, zachowań typowych, specyficznych dla danego etapu rozwoju, ale, w którym nie pomija się cech różnicujących dzieci między sobą;
· Wiedzę na temat rozwoju kontaktów dziecka z innymi dziećmi i dorosłymi, czy dziecko podejmuje inicjatywy w tym względzie, czy wycofuje się z interakcji, co je interesuje, czy ma przyjaciół;
· Wiedzę o dziecku w kontekście rozwoju innych dzieci, nie po to jednak, by dokonywać porównań między nimi, ale po to, aby lepiej stymulować rozwój;
· Informacje na temat różnych służb wsparcia socjalnego, pedagogicznego, medycznego, psychologicznego.
Każda ze stron tej partnerskiej interakcji ma jakieś atuty, które może zaproponować drugiej w celu bardziej właściwego i całościowego oddziaływania na dziecko.
Dokonując ewaluacji rozwoju dziecka należy pamiętać o następujących zagrożeniach:
1. Unikaj dokonywania porównań dzieci między sobą. Przeprowadzasz ew...
jo-chom