Capek Karel - Inwazja jaszczurów.pdf - Capek Karel - ssaaggaa

Karol Čapek

Inwazja jaszczurów

Tytuł oryginału Valka s smoky

Tłumaczyła: Jadwiga Bułakowska

Zapytano mnie, jak doszło do tego, że napisałem ,,Inwazję Jaszczurów”, i dlaczego

wybrałem właśnie jaszczury na bohaterów swojej tzw. utopii powieściowej o

zagładzie ludzkiej cywilizacji. Jeśli mam odpowiedzieć szczerze, muszę wyznać

otwarcie, że z początku w ogóle żadnej utopii tworzyć nie zamierzałem. Nie lubuję się

zbytnio w utopiach; zanim zacząłem pisać swoją ,,Inwazję”, nosiłem się z myślą innej

zupełnie powieści, wymyśliłem postać porządnego człowieka, trochę na wzór mego

ojca–nieboszczyka, postać prowincjonalnego lekarza wśród jego pacjentów. Miała to

być idylla lekarska, a jednocześnie kawałek patologii społecznej. Cieszyłem się z tego

tematu, tygodniami i miesiącami układałem go sobie w myśli, ale wciąż jakoś nie

maglem się do niego na dobre zabrać. Miałem pewne wątpliwości, czy ten doktor–

poczciwina ma rzeczywiście coś do roboty w świecie tak pełnym zamętu, jakim świat

ten był wtedy i jakim jest dotychczas. No tak, mógł przecież leczyć ludzi i łagodzić ich

cierpienia, ale jakoś za mało obchodziły go choroby i dolegliwości naszego świata.

Myślałem o dobrym lekarzu wtedy, gdy wszyscy dokoła mówili o kryzysie

gospodarczym, o ekspansjach narodowych i przyszłej wojnie. Nie mogłem utożsamić

się w pełni ze swoim doktorem, bowiem i ja — chociaż tego się oczywiście od pisarzy

nie wymaga — byłem i jestem stale pełen trosk o los ludzkości. Nie mogę wprawdzie

odwrócić groźby, która zawisła nad ludzką cywilizacją, ale nie mogę też jej nie

dostrzegać i nie myśleć o niej prawie be przerwy.

W tym czasie — było to w zeszłym roku na wiosnę, kiedy t. sytuacja na świecie pod

względem gospodarczym wyglądał paskudnie, a pod względem politycznym jeszcze

gorzej — napisałem przy jakiejś okazji takie zdanie: „Nie wyobrażajcie sobie, że

rozwój, dzięki któremu powstało nasze życie, był jedyny możliwością rozwoju na tej

planecie.” No i przepadło! To właśnie zdanie zawiniło, że napisałem „Inwazję

Jaszczurów” Bo przecież to prawda: nie możemy wykluczyć ewentualności, że w

sprzyjających warunkach inny rodzaj życia, powiedzmy, inny gatunek istot żyjących

aniżeli człowiek, mógł stać się motorem rozwoju kulturalnego. Człowiek, z całą swoją

cywilizacją i kulturą, z całą swoją historią, rozwinął się z rodziny, ssaków; ale można

by równie dobrze przyjąć, że podobna energia ewolucji mogła uskrzydlić rozwój

innego gatunku istot żywych. Nie jest wykluczone, że w pewnych warunkach pszczoły

czy mrówki mogły osiągnąć tak wysoki stopień rozwoju inteligencji, że ich zdolność

stworzenia cywilizacji nie byłaby mniejsza niż nasza. Nie jest to wykluczone także w

odniesieniu do innych stworzeń. W sprzyjających warunkach biologicznych mogłaby

powstać jakaś cywilizacja nie niższa od naszej także w głębinach wód.

To była pierwsza myśl. A druga: Gdyby inny gatunek istot żyjących aniżeli

człowiek osiągnął ten stopień rozwoju, który nazywamy cywilizacją, to jak myślicie —

czy popełniałby takie same głupstwa jak ludzie? Czy prowadziłby takie same wojny,

przeżywał takie same kataklizmy dziejowe? Jak patrzylibyśmy na przykład na

imperializm jaszczurów, na nacjonalizm termitów, na ekspansję gospodarczą mew

albo śledzi? Co powiedzielibyśmy, gdyby nie człowiek, ale inny rodzaj istot głosił, że

ze względu na swoje wykształcenie i liczebność tylko on ma prawo do zajęcia całego

globu ziemskiego i panowania nad wszelkim życiem? Ta właśnie konfrontacja z

dziejami ludzkości oraz z historią najbardziej aktualną sprawiła, że sięgnąłem po

pióro, by pisać „Inwazję Jaszczurów”.

Krytyka określiła ją jako powieść utopijną. Bronię się przeciw temu słowu. To nie

utopia — to dzień dzisiejszy. To nie jakaś spekulacja na temat tego, co będzie, ale

odzwierciedlenie tego, co jest i wśród czego żyjemy. Nie chodziło tu o fantazję; tej

gotów jestem dać dodatkowo i bezpłatnie, ile kto zechce, ale chodziło mi tu o

rzeczywistość. Nic na to nie poradzę, ale literatura, która nie troszczy się o

rzeczywistość ani o to, co się naprawdę dzieje ze światem, która nie chce reagować

na to z siłą, jaka dana jest słowu i myśli, tak literatura — to nie moja specjalność. I to

wszystko. Pisałem swoje „Jaszczury”, ponieważ myślałem o ludziach, wybrałem

właśnie jaszczury nie dlatego, żebym miał mniejszy czy większy sentyment do nich niż

do innych stworzeń boskich, ale dlatego, że kiedyś rzeczywiście mylnie wzięto odcisk

ogromnej salamandry z okresu trzeciorzędu za skamienielinę naszego ludzkiego

przodka; więc spośród wszystkich zwierząt płazy mają szczególne historyczne prawo

wstąpić na scenę jako obraz nas samych. Ale choćby był to tylko pretekst, by mówić o

sprawach ludzkich, autor musiał wczuć się jakoś w istotę swoich płazów; było to

doświadczenie trochę przejmujące dreszczem, ale koniec końców równie frapujące i

równie straszne jak wczuwanie się w istotę ludzką.

Karol Czapek *

Księga pierwsza

Andrias Scheuchzeri

1. Dziwactwa kapitana van Tocha

Gdybyście chcieli odszukać na mapie wysepkę Tana Masa, znaleźlibyście ją na

samym równiku, nieco na zachód od Sumatry. Ale gdybyście na pokładzie statku

„Kandong–Bandoeng” spytali kapitana van Tocha, co to właściwie jest ta Tana Masa,

przed którą właśnie zakotwiczył — kląłby dobrą chwilę, a potem by wam powiedział,

że to najobrzydliwsza dziura na całych Wyspach Sundajskich, znacznie podlejsza niż

Tana Bala, a co najmniej tak samo ohydna jak Pini czy Banjak. Że jedyny, z

przeproszeniem, człowiek, który tam żyje — nie licząc oczywiście tych wszawych

Bataków — to pijaczyna, agent handlowy, mieszaniec Portugalczyka i Kubanki, ale

znacznie gorszy złodziej, poganin i wieprz niż cały Kubańczyk i cały biały razem

wzięci! I jeżeli na świecie jest w ogóle coś przeklętego, to chyba właśnie takie

przeklęte życie na tej przeklętej Tana Masa! Gdybyście go oględnie spytali, dlaczego

wobec tego tu zarzucił przeklętą kotwicę, jakby miał zamiar tu zostać całe przeklęte

trzy dni — fuknąłby na was z pasją i burczałby pod nosem mniej więcej tak:

— Przecież „Kandong–Bandoeng” nie płynęłaby tutaj tylko po tę przeklętą koprę

czy olej palmowy… Też sens!… A zresztą co panu do tego, mój panie! Ja, panie,

mam swoje przeklęte rozkazy! Niech pan lepiej pilnuje własnych spraw… — A

wymyślałby tak dosadnie i soczyście, jak to tylko starszy, chociaż jeszcze na swój

wiek czerstwy, kapitan statku potrafi.

Gdybyście natomiast, zamiast stawiać niedyskretne pytania, pozwolili, by kapitan

van Toch mruczał pod nosem i klął do woli, moglibyście się dowiedzieć czegoś

więcej. Wiadomo: musi się wygadać, by sobie ulżyć. Zostawcie go więc w spokoju,

już jego rozgoryczenie samo sobie znajdzie ujście.

— No i niech pan pomyśli, panie… — warczał kapitan — te łajdaki u nas w

Amsterdamie, te przeklęte handełesy z dyrekcji, nagle sobie przypomniały: „Perły,

człowieku, niech się pan rozejrzy za jakimiś perłami!…” Bo podobno teraz ludziska

szaleją za perłami i tego…

Kapitan splunął z goryczą.

— Ano, wiadomo… Lokować forsę w perłach! A to wszystko dlatego, że ludziom

wciąż się zachciewa wojen czy czego tam. Więc boją się o pieniądze, ot i cała

historia… A potem się mówi: kryzys.

Zawahał się chwilkę, jakby się namyślał, czy warto podejmować dyskusję o

sprawach gospodarczych. Ale przecież teraz się w ogóle o czym innym nie gada…

Tylko że tutaj, przed Tana Masa, za gorąco na to, nawet się człowiekowi nie chce.

Więc machnął tylko ręką i mruczał dalej:

— To się tak gada: perły! Panie, przecież na Cejlonie ogołocili z nich morze na

jakie pięć lat. Na Formozie w ogóle zabronili połowów. A tu ci tymczasem:

„Kapitanie van Toch, niech się pan rozejrzy za jaką nową ławicą… Niech pan

pojedzie na te przeklęte wysepki. Może tam pan trafi na jakieś nowe złoża

perłopławów…” — Kapitan hałaśliwie wytarł nos w niebieską chusteczkę. — Te

szczury tam w Europie wyobrażają sobie, że tu można znaleźć jeszcze coś, o czym

dotąd nikt nie wie! Jezus Maria, cóż to za kretyny! Dobrze jeszcze, że nie żądają ode

mnie, bym Batakom zaglądał w nosy, czy nie smarkają perłami… Nowe ławice! W

Padangu jest nowy burdel, owszem, ale nowa ławica?… Panie, ja tutaj te wszystkie

wysepki znam jak własny kieszeń… Od Cejlonu aż po te przeklęte Cliperton Island…

Jeśli ktoś myśli, że tu się jeszcze znajdzie coś, na czym można by zarobić, no to —

szczęśliwej podróży!… Ja już, panie, trzydzieści lat tu jeżdżę, a te durnie teraz chcą,

żebym tu zrobił jakieś odkrycie!…

Van Toch dusił się wprost z pasji na myśl o tych bezczelnych pretensjach.

Capek Karel - Inwazja jaszczurów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: