Deleuze Gilez - Filozofia krytyczna Kanta. Doktryna władz.pdf - Deleuze Gilez - ssaaggaa

Gilles Deleuze

Filozofia krytyczna Kanta.

Doktryna władz

Spis treści

WSTĘP. METODA TRANSCENDENTALNA

Rozum według Kanta - Pierwsze znaczenie słowa „władza” - Wyższa władza

poznania - Wyższa władza pożądania - Drugie znaczenie słowa „władza” - Stosunek

między dwoma znaczeniami słowa „władza”

ROZDZIAŁ I. STOSUNEK WŁADZ W Krytyce czystego rozumu

A priori i to, co transcendentalne - Rewolucja kopernikańska - Synteza i

prawodawczy intelekt - Rola wyobraźni - Rola rozumu - Problem stosunku między

władzami: zmysł pospolity - Zastosowanie uprawnione, zastosowanie nieuprawnione

ROZDZIAŁ II. STOSUNEK WŁADZ W Krytyce praktycznego rozumu

Rozum prawodawczy - Problem wolności - Rola intelektu - Moralny zmysł pospolity

i zastosowania nieuprawnione - Problem reali zacji - Warunki realizacji -

Zainteresowanie praktyczne i zainteresowanie spekulatywne

ROZDZIAŁ III. STOSUNEK WŁADZ W Krytyce władzy sądzenia

Czy istnieje wyższa forma uczucia? - Estetyczny zmysł pospolity - Stosunek władz

we wzniosłości - Punkt widzenia genezy - Symbolizm w przyrodzie - Symbolizm w

sztuce albo geniusz - Czy sądzenie jest władzą? - Od estetyki do teleologii

ZAKOŃCZENIE. CELE ROZUMU

Doktryna władz - Teoria celów - Historia albo realizacja

Z GENEALOGII MYŚLI GILLES'A DELEUZE’A - Bogdan Banasiak

WSTĘP. METODA TRANSCENDENTALNA

ROZUM WEDŁUG KANTA - Kant określa filozofię jako „(...) naukę o stosunku

wszelkiego poznania do istotnych celów rozumu ludzkiego (teleologla rationis

humanae) (…)” (KCR, t. II, s. 584) albo też jako „zamiłowanie odczuwane przez byt

rozumny wobec najwyższych celów rozumu ludzkiego” (OP). Cele najwyższe

Rozumu tworzą system Kultury. W określeniach tych można już dostrzec dwojakiego

rodzaju walkę: z empiryzmem i z racjonalizmem dogmatycznym.

Prawdę mówiąc, dla empiryzmu rozum nie jest władzą celów. Te bowiem

odsyłają do pierwotnej wrażliwości, do „natury „zdolnej je ustalić. Pierwotność

rozumu polega raczej na pewnym sposobie realizacji celów wspólnych człowiekowi i

zwierzęciu. Rozum jest władzą porządkowania środków pośrednich, dalszych; kultura

jest podstępem, wyrachowaniem, wybiegiem. Środki pierwotne oddziałują

niewątpliwie na cele i je przekształcają, w ostatniej jednak instancji cele są zawsze

celami przyrody. Kant twierdzi wbrew empiryzmowi, że istnieją cele kultury, cele

właściwe rozumowi. Co więcej, jedynie kulturowe cele rozumu mogą być nazwane

bezwarunkowo ostatecznymi. „(...) cel ostateczny nie jest celem, dla którego

osiągnięcia i zgodnego z jego ideą zrealizowania wystarczałaby przyroda [podkreśl.

G. D.], gdyż jest to cel bezwarunkowy” (KWS, § 84, s. 429).

Argumenty Kanta w tym względzie są trojakiego rodzaju. Argument wartości:

gdyby rozum służył tylko realizacji celów przyrody, to nie wiadomo, w jakim aspek-

cie miałby on wartość wyższą nad zwykłą zwierzęcość (skoro istnieje, powinien

niewątpliwie być użyteczny i w sposób naturalny przynosić pożytek; istnieje on jed-

nak tylko w stosunku do wyższej użyteczności, skąd czerpie swą wartość). Argument

poprzez absurd: gdyby Przyroda chciała... (gdyby przyroda chciała zrealizować swe

własne cele w bycie obdarzonym rozumem, popełniłaby błąd, powierzając się temu,

co w niej rozumne, zrobiłaby lepiej, zdając się na instynkt, tak co do środków, jak i co

do celu.) Argument konfliktu: gdyby rozum był tylko władzą środków, to nie

wiadomo, w jaki sposób dwa rodzaje celów mogłyby się sobie przeciwstawiać w

człowieku jako gatunku zwierzęcym i gatunku moralnym (na przykład, z punktu

widzenia Przyrody, przestaję być dzieckiem, gdy mogę mieć dzieci, jednak jestem

jeszcze dzieckiem z punktu widzenia kultury, jako że nie mam zawodu, muszę się

wszystkiego uczyć).

Racjonalizm, ze swej strony, uznaje niewątpliwie, że byt rozumny kieruje się

celami rozumnymi. To jednak, co rozum ujmuje tutaj jako cel, jest jeszcze czymś

zewnętrznym i wyższym: Bytem, Dobrem, Wartością, rozumianymi jako reguła woli.

Między racjonalizmem a empiryzmem istnieje odtąd różnica mniejsza niż można by

sądzić. Cel jest przedstawieniem determinującym wolę. O ile przedstawienie jest

przedstawieniem czegoś zewnętrznego wobec woli, o tyle nie ma znaczenia, czy

będzie ono zmysłowe, czy też czysto rozumowe; w każdym razie determinuje ono

chcenie tylko poprzez zadowolenie związane z „przedmiotem”, jaki przedstawia. Jeśli

wziąć pod uwagę przedstawienie zmysłowe lub rozumowe, „(...) uczucie rozkoszy,

tylko dzięki któremu wszak przedstawienia owe właściwie stanowią motyw

determinujący wolę (...), jest jednakiego rodzaju - i to nie tylko o tyle, że zawsze

jedynie empirycznie można je poznać, ale także o tyle, że pobudza jedną i tą samą sile

życiową (...)” (KPR, s. 38).

Wbrew racjonalizmowi Kant dowodzi, że cele wyższe nie są jedynie celami

rozumu, lecz że rozum, ustalając je, nie ustala niczego innego prócz samego siebie. W

celach rozumu rozum właśnie sam siebie bierze za cel. Istnieją zatem zainteresowania

rozumu, co więcej jednak, rozum sam jest sędzią swych własnych zainteresowań.

Cele bądź zainteresowania rozumu nie podlegają osądowi doświadczenia ani innych

instancji, które byłyby zewnętrzne czy też wyższe wobec rozumu. Kant z góry od-

rzuca rozstrzygnięcia empiryczne i osądy teologiczne. „(...) bowiem wszystkie

pojęcia, co więcej, wszystkie pytania, które nam czysty rozum przedkłada, nie leżą,

jakby kto może sobie wyobrażał, w doświadczeniu, lecz tkwią same znowu tylko w

rozumie (...) ponieważ rozum sam tylko począł te idee w swym łonie i jest przeto

obowiązany zdać sprawę z ich ważności albo z [ich] dialektycznego pozoru” (KCR, t.

II, s. 504). Krytyka immanentna, rozum jako sędzia rozumu, oto główna zasada

metody zwanej transcendentalną. Metoda ta zamierza określić: 1. prawdziwą naturę

zainteresowań czy też celów rozumu; 2. środki realizacji tych zainteresowań.

PIERWSZE ZNACZENIE SŁOWA „WŁADZA” - Każde przedstawienie pozostaje

w stosunku do czegoś innego, przedmiotu lub podmiotu. Wyróżniamy tyle władz u m

y s ł u, ile jest typów stosunków. Po pierwsze, przedstawienie może być odniesione

do przedmiotu pod względem zgodności lub podobieństwa: przypadek ten,

najprostszy, określa w ł ad ze poznania. Po drugie, przedstawienie może pozostawać

w stosunku przyczynowości ze swym przedmiotem. Jest to przypadek władzy pożą-

dania: „(...) władzy stawania się dzięki swoim wyobrażeniom przyczyną

rzeczywistości przedmiotów tych wyobrażeń (...)” (KWS, s. 21). (Można by postawić

zarzut, że istnieją pożądania niemożliwe, w tym jednak przykładzie stosunek

przyczynowy jest już zawarty w przedstawieniu jako takim, chociaż natrafia na inną

przyczynowość, która się mu przeciwstawia. Zabobon pokazuje wystarczająco, że

nawet świadomość naszej bezsilności „(...) nie potrafi powstrzymać [stosunku

przyczynowego wyobrażeń do swych przedmiotów - przyp. tłum.] od dążności do

niego [tj. celu -przyp. tłum.]” (KWS, s. 22). W końcu przedstawienie pozostaje w

stosunku do podmiotu wtedy, gdy wywiera na niego wpływ, gdy oddziałuje nań,

wzmagając albo krępując jego siłę życiową. Ten trzeci stosunek określa, jako władza,

uczucie przyjemności i przykrości.

Być może nie ma przyjemności bez pożądania, pożądania bez przyjemności,

przyjemności i pożądania bez poznania… itd. Ale nie w tym rzecz. Nie chodzi o to,

jakie są faktyczne powiązania, Istotne jest, czy każda z tych władz, taka, jaką

powinna być zgodnie z definicją, zdolna jest do formy wyższej. Mówimy, że władza

posiada formę wyższą, gdy znajduje w sobie samej prawo wprowadzania w czyn

(nawet jeśli z prawa tego wypływa konieczny związek z jedną z pozostałych władz).

W swej formie wyższej władza jest zatem autonomiczna. Krytyka Czystego Rozumu

rozpoczyna się pytaniem, czy istnieje wyższa władza poznania? Krytyka

Praktycznego Rozumu: czy istnieje wyższa władza pożądania? Krytyka Władzy

Sądzenia: czy istnieje wyższa forma przyjemności i przykrości? (Kant długo nie

wierzył w tę ostatnią możliwość.)

WYŻSZA WŁADZA POZNANIA - Przedstawienie samo nie wystarcza do

wytworzenia poznania. Aby coś poznać, nie tylko musimy mieć przedstawienie, ale

też musimy poza nie wyjść, „by rozpoznać w nim coś innego jako z nim związane”.

Poznanie jest więc syntezą przedstawień. „(...) intelekt (...) sądzi, że znajduje poza

pojęciem przedmiotu A obce mu orzeczenie B, które mimo to uważa za połączone z

nim” (KCR, t. I, s. 73); o przedmiocie przedstawienia twierdzimy coś, co nie jest

zawarte w tym przedstawieniu. Otóż synteza taka przybiera dwie postacie. A

posteriori, gdy zależy od doświadczenia. Kiedy mówię „ta linia prosta jest biała”,

chodzi o zestawienie dwóch różnych określeń: nie każda linia prosta jest biała, a ta,

która jest taka, nie jest taką z koniecznością.

I na odwrót, kiedy mówię „prosta jest najkrótszą linią” (KCR, t. I, s. 77),

„każda zmiana ma swą przyczynę” (KCR, t. I, s. 62), dokonuję syntezy a priori:

twierdzę B o A, uznając, że B jest z koniecznością i powszechnie związane z A. (B

jest zatem samo przedstawieniem a priori; co do A, to może nim być lub nie).

Cechami a priori są powszechność i konieczność. Określenie a priori jest jednak

niezależne od doświadczenia. Może być tak, że a priori stosuje się do doświadczenia,

a w pewnych warunkach stosuje się tylko do niego, lecz z niego nie pochodzi. Z

definicji nie ma doświadczenia odpowiadającego słowom „wszystko”, „zawsze”, „z

koniecznością”... Najkrótsza nie jest stopniem wyższym ani wynikiem indukcji, lecz

zasadą a priori, dzięki której wytwarzam linię jako linię prostą. Przyczyna nie jest już

wytworem indukcji, lecz pojęciem a priori , dzięki któremu rozpoznałem w

doświadczeniu to, co zaszło.

Jeśli synteza jest empiryczna, władza poznania jawi się w swej formie

podrzędnej: znajduje swe prawo w doświadczeniu, a nie w sobie samej. Synteza a

priori określa jednak wyższą władzę poznania. Istotnie, nie stosuje się już ona do

przedmiotów, które nadawałyby jej prawo; przeciwnie, to synteza a priori nadaje

przedmiotowi właściwość, jaka nie była zawarta w przedstawieniu. Przedmiot musi

zatem być podporządkowany syntezie przedstawienia, by sam stosował się do naszej

władzy poznania, a nie odwrotnie. Gdy władza poznania znajduje w sobie samej

własne prawo, ustanawia w ten sposób prawa dla przedmiotów poznania.

Dlatego określenie wyższej formy władzy poznania jest zarazem określeniem

zainteresowania Rozumu: „Poznanie rozumowe i poznanie a priori są rzeczami

tożsamymi” albo sady syntetyczne a priori są same zasadami tego, co powinno zostać

nazwane „naukami teoretycznymi rozumu”. Zainteresowanie rozumu określa się

przez to, czym rozum się zajmuje w zależności od wyższego stanu władzy. Rozum

wykazuje z natury zainteresowanie spekulatywne; a wykazuje je wobec

przedmiotów, które z koniecznością są podporządkowane władzy poznania w jej

formie wyższej.

Jeśli zapytamy teraz, jakie to są przedmioty?, zobaczymy natychmiast, że

byłoby sprzecznością odpowiedzieć: „rzeczy same w sobie”. W jaki sposób rzecz

taka, jaką jest sama w sobie, mogłaby być podporządkowana naszej władzy

poznania i do niej się stosować? W zasadzie mogą jej podlegać jedynie przedmioty

takie, jakimi się jawią, czyli „zjawiska”. (Toteż w Krytyce czystego rozumu synteza a

priori jest niezależna od doświadczenia, ale stosuje się tylko do przedmiotów

doświadczenia). Widać zatem, że zainteresowanie spekulatywne rozumu odnosi się z

natury do zjawisk i jedynie do nich. Nie sądzimy, by Kant potrzebował długich

dowodów, aby dojść do tego rezultatu: jest to punkt wyjścia Krytyki, prawdziwy

problem Krytyki Czystego Rozumu rozpoczyna się poza nim. Gdyby istniało tylko

zainteresowanie spekulatywne, byłoby mocno wątpliwe, aby rozum kiedykolwiek

zapuścił się w rozważania nad rzeczami samymi w sobie.

WYŻSZA WŁADZA POŻĄDANIA - Władza pożądania zakłada przedstawienie

determinujące wolę. Czy jednak tym razem wystarczy przywołać istnienie

przedstawień a priori, aby synteza woli i przedstawienia sama była a priori?

Oczywiście problem wygląda zupełnie inaczej. Nawet wówczas, gdy przedstawienie

jest a priori, determinuje ono wolę za pośrednictwem przyjemności związanej z

przedmiotem, jaki przedstawia: synteza pozostaje zatem empiryczna czy też a

posteriori; wola - zdeterminowana w sposób „patologiczny”; władza pożądania - w

stanie podrzędnym. Aby osiągnęła ona swą formę wyższą, przedstawienie nie może

już być przedstawieniem przedmiotu, nawet a priori. Musi być ono przedstawieniem

czystej formy. „Otóż jeśli odłączy się od prawa wszelką materię, tj. każdy przedmiot

woli (jako motyw determinujący), to z prawa nie pozostanie nic oprócz samej jedynie

formy powszechnego prawodawstwa” (KPR, s. 46). Władza pożądania jest zatem

wyższa, a odpowiadająca jej synteza praktyczna jest a priori , kiedy wola nie jest już

zdeterminowana przez przyjemność, lecz przez zwykłą formę prawa. Władza

pożądania nie znajduje już więc swego prawa poza sobą, w materii lub w

przedmiocie, lecz w sobie samej: nazwana zostaje autonomiczną.

Wprawie moralnym rozum determinuje wolę za pośrednictwem samego siebie

(bez pośrednictwa uczucia przyjemności lub przykrości). Istnieje zatem

zainteresowanie rozumu odpowiadające wyższej władzy pożądania: zainteresowanie

praktyczne, które nie łączy się ani z zainteresowaniem empirycznym, ani z

zainteresowaniem spekulatywnym. Kant stale przypomina, że Rozum praktyczny jest

głęboko „interesowny”. Przeczuwamy teraz, że Krytyka Praktycznego Rozumu

rozwijać się będzie równolegle do Krytyki Czystego Rozumu: chodzi przede

wszystkim o to, jaka jest natura tego zainteresowania i na czym się ono opiera. To

znaczy, na czym opiera to prawodawstwo władza pożądania znajdująca w sobie samej

swe własne prawo? Jakie byty czy przedmioty podległe są syntezie praktycznej?

Niewykluczone jednak, że mimo równoległości pytań odpowiedź jest tutaj bardziej

złożona niż w poprzednim wypadku. Badanie tej odpowiedzi pozwolimy sobie zatem

odłożyć na później. (Co więcej, pozwolimy sobie tymczasowo nie badać kwestii

wyższej formy przyjemności i przykrości, gdyż sens tego pytania zakłada dwie

pozostałe Krytyki).

Wystarczy zachować zasadę głównej tezy Krytyki w ogóle: istnieją

zainteresowania rozumu, które różnią się co do natury. Zainteresowania te tworzą

organiczny i zhierarchizowany system, będący systemem celów bytu rozumnego.

Zdarza się, że racjonaliści zachowują tylko zainteresowanie spekulatywne,

zainteresowania praktyczne zaś, ich zdaniem, wypływają z tamtego. Ta inflacja

zainteresowania spekulatywnego ma jednak dwie fałszywe konsekwencje: mylimy się

co do prawdziwych celów spekulacji, przede wszystkim zaś ograniczamy rozum do

jednego z jego zainteresowań. Pod pretekstem rozwinięcia zainteresowania

spekulatywnego okalecza się rozum w jego głębszych zainteresowaniach. Metodą

Kanta kieruje idea systematycznej wielości (i hierarchii) zainteresowań, stosownie do

pierwszego znaczenia słowa „władza”. Idea ta jest prawdziwą zasadą, zasadą systemu

celów.

DRUGIE ZNACZENIE SŁOWA „WŁADZA” - W pierwszym znaczeniu władza

odsyła do różnych stosunków przedstawienia w ogóle. Natomiast w drugim znaczeniu

„władza” oznacza właściwe źródło przedstawień. Wyróżniamy zatem tyle władz, ile

jest rodzajów przedstawień. Z punktu widzenia poznania najprostszym obrazem jest

ten oto: 1. naoczność (poszczególne przedstawienie, które odnosi się bezpośrednio do

przedmiotu doświadczenia i które ma swe źródło w zmysłowości); 2. pojęcie

(przedstawienie, które odnosi się pośrednio do przedmiotu doświadczenia i które ma

swe źródło w intelekcie); 3. idea (pojęcie, które samo przekracza możliwość do-

świadczenia i które ma swe źródło w rozumie).

Takie pojęcie przedstawienia, jakie dotąd stosowaliśmy, jest jednak

Deleuze Gilez - Filozofia krytyczna Kanta. Doktryna władz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: