Zwyczaje i obrzędy weselne z Polesia 1889.pdf

ZWYCZAJE

OBRZĘDY WESELNE

Z POLESIA

PODAŁ

OSKAR KOLBERG.

Osobne odbicie ze Zbioru wiadomości do Antropologii krajowej Dz. III. T. XIII. Akademii Umiej.

KRAKÓW.

DRUKARNIA

UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIE OO

pod zarządem A. M. Kosterkiewicsta.

1889.

ZWYCZAJE i OBRZĘDY WESELNE

podał

OSKAR KCLBEilS.

Wesele. ')

-*••

od Pińska, Lubieszewa (Mokre),

Oświadczyny. Ojciec Młodego z jednym z swych sąsiadów,

wziąwszy garniec wódki, bochenek chleba pod pachę i kieliszek w kie

szeń, idą z oświadczynami czyli we swaty, najczęściej nie zapytawszy

się wprzódy nawet Młodego, do jakiej dziewczyny iść mają; więc idą

do tej, do której ojciec Młodego sam iść chce. Gdy tedy swatowie

wchodzą w dom rodziców dziewczyny, to ta domyśliwszy się iż są to

swatowie, wychodzi w tej chwili z domu i idzie do sąsiadów, aby

przy oświadczynach nie być obecną.

A wtedy swatowie kładą chleb na stół, stawiają wódkę i zapy

tują się gospodarzów czy im oddadzą córkę. Jeżeli oświadczyny nie

zostały przyjęte, wówczas zabrawszy chleb i wódkę idą do chaty dru

giej dziewczyny. W przeciwnym zaś razie, jeśli ich swaty przyjęto,

swatowie wyjmują kieliszek z kieszeni i proszą gospodarzów aby pili

ich wódkę; ci zaś odpowiadają: ne budemopytybezdoczki, więc

przywołują córkę. Wtedy swatowie proszą ją aby piła; ta zaś odpo

wiada: jak batfko z mater'ju pyty muf, to i ja budu pyty.

Poczem piją gospodarze, dziewczyna, a na ostatku swatowie wrzuciwszy

') Opis ten Wesela, jak i dwa następne, porównać należy z nader szcze

gółowym opisem tego obrzędu nad rz. Prypecią, Piną i Cną, przez

R. Zienkiewicza w dziełku: Piosenki gminne ludu pińskiego,

Kowno 1851, — podanym.

w kieliszek parę złotych srebrnych, nalewają sobie wódki i takową

wychylają; pieniądze zaś z kieliszka oddają dziewczynie i w taki to

sposób nibyto dziewczynę dla siebie przekupują.

Zapojiny. W kilka dni po oświadczynach, swatowie przynoszą

znów kilka garncy wódki, rodzice dziewczyny postawią na stół ser,

masło, słoninę, miód i zaprosiwszy niektórych sąsiadów, piją wszyscy

i jedzą, nazywając ten zwyczaj: zapojiny (zaręczyny). Kawaler czyli

Młody na zaręczynach obecnym być nie powinien. W tydzień po za-

pojinach umawiają się o czas wesela.

Wesele. Zwykło się ono u nich zaczynać w Niedzielę. We Czwar

tek przed tern t. j. przed niedzielą weselną, swatowie wziąwszy pie

rogów upieczonych z jagodami i fasolą, przychodzą do Młodej, która

za owe pierogi daje im po kawałku płótna nowego. W Sobotę przed

weselem, rodzice Młodego spraszają sąsiadów z kilku domów do siebie

a wtedyto u niego piją, jedzą i tańcują. Przytem korowaj upieczony

tu z kilkunastu funtów mąki przennej, ubierają pieczonemi ptaszkami,

wyrobionemi z ciasta, i natykają jadłoweem, na którym zawieszają

wstążeczki i kwiaty, przyśpiewując w te słowa:

ręczniku Młodzi stają do ślubu. Po ślubie, wyszedłszy z cerkwi drużki

śpiewają:

ci. nr. 88.

Diakujmo popońkowy

jak naszomu bateńkowy,

szczo naszy ditki zwyńczev,

i nemniho hroszy wziev;

ono sztyry zołotyji

za naszyji Mołodyji.

Śniadanie i objad. Przyszedłszy pod dom rodziców Młodej,

drużki znów śpiewają:

Wyjdy maty z kałaczem

a wże ja stoju z panyczem.

Wyjdy, wyjdy matyńka z świeczkami,

a wże twoju donieczku zwyńczały.

Wtedy matka wynosi miód i obwarzanki, czyli kałaczy; umo

czywszy obwarzanek w miodzie daje Młodemu, ten ukąsi kawałeczek,

matka powtórnie macza w miodzie i znów daje Młodemu, i tak do

trzech razy. Poczem w taki sam sposób częstuje i córkę. Nareszcie

wprowadzają Młodych w dom; rodzice przeżegnają ich w progu chle

bem, a wtedy Młodzi całują ów chleb i obszedłszy stół w około

trzy razy, siadają za stół w rogu izby koło dzieży od chleba. Miejsce

to nazywają pokut' lubposażok. Podają wtedy śniadanie, składające

się z wódki, chleba, sera, masła i słoniny; po śniadaniu drużki śpiewają:

Korowaju raju,

ja tebe ubyraju,

w czerwonyi kwity,

szczob lubyły-sia dity.

Potem wybierają jednego z gości, wesołego i dowcipnego, za

drużka, który położywszy korowaj na swą głowę, przytrzymując go

rękoma obchodzi trzy razy w około stołu śpiewająe:

Sam Bih na peryd ide;

a za nim Preczystaja

knihi rozhortaje

i nas wsih pryhortaje.

of. nr. 26.

5. cf. nr. 65.

1. Łetiet' hałojki, w try radojki, 2. Wsi drużeczki za stył siły,

zozula na peryd wede.

a Mołodaja na posążku.

Wsi hałojki po łuhach siły

Wsi drużeczki zaspewały,

Po tej ceremonii goście rozchodzą się.

Ślub. Nazajutrz rano t. j. w dzień ślubu, Młody przychodzi ze

swym drużką do Młodej. Wtedy Młoda daje mu dwie białe chustki:

jedną z nich Młody zawiązuje sobie na szyję, a drugą zawiesza za

pasem u prawego boku. Poczem drużki rozczesują włosy Młodej i na

kładają wianek zrobiony z różno kolorowych wstążek i kwiatów. Młodzi

proszą rodziców i znajomych o błogosławieństwo; rodzice im błogo

sławią mówiąc: błahosłowlajem was sczaściem, zdorowjem

idovhimwikom, dając przytem dwa niewielkie bochenki chleba. Mło

dzi wziąwszy chleb pod pachy, idą do cerkwi i spowiadają się. Po mszy,

starosta cerkiewny wynosi stolik, stawia go na środku cerkwi, a przy

nim rozścieła ręcznik wzięty od Młodych. Rodzice Młodego kładą pod

ręcznik dwa grosze, jak również dwa i rodzice Młodej. Na tem to

Wsi hałojki ZaSZCZebetały

(Wymienia sie imię Młodej).

a zozula zakowała.

Poczem drużki przyszywają wianeczek Młodemu do czapki przy

śpiewując :

1. Pujdu ja do Kołków 1 )

6. a.

2. Ja w Nediłojku szyła,

kuplu hołku i szowku,

może ja sohreszyła;

z zełenoho barwinoczka.

szczob buło za szczo pyty.

') Kołki, miasteczko na Wołyniu.

a zozula na kałyny.

a Mołodaja zapłakała.

pryszyty wenoczka

chotiła zarobyty,

6. b.

3. U poli krynicia,

koło krynicy przenyeia.

Teper paniam drużeezkam

pohulaty hodyć-cia.

dej w darze od Młodego. Dochodząc do domu Młodej zatrzymują się

w pewnej odległości; Młody ze swachami pozostaje na miejscu, a Ojciec,

marszałek, starosta i drużka idą do Młodej, domowi zaś Młodej, spo

strzegłszy przybywających, chowają Młodą za piec. Gdy wejdą wtedy

drużki jej śpiewają:

Po tym śpiewie wstają od stołu, zaczynają tańcować; naprzód

tańcują rodzice Młodej wziąwszy pieróg pod pachę, a później drużki.

Młodzi nie tańcują. Obiad trwa parę godzin. Potrawami zwykłemi są:

barszcz z mięsem, kasa jęczmienna lub jaglana, i bliny ze słoniną. Po

obiedzie drużki znów śpiewają:

10.

Ne zażyhaj druźko łuczyny,

(nie zapalaj drużbo łuczywa)

bo ne najdesz diewczyny;

zażhy drużka świczku,

pójdy po zapyczku.

1. Czoho swatojki sydyte, 2. Z soboju ne wożmete,

czomu do domojku ue jdete, Ponediłoczka dożdete,

Tekla szcze nasza, ne wasza. to pryidyte, wożmete.

3. A teper szcze nasza, ne wasza,

z soboju ne wożmete.

Następnie drużka po izbie chodząc śpiewa:

Wtedy drużka szuka Młodej; znalazłszy, oddaje jej marszałek

buty, obwarzanki i chustkę, ona wszystko to chowa do komory, po-

czem tańcują. A Młody i swachy tymczasem marzną nieraz na ulicy

czekając, kiedy im wolno będzie wejść do domu; wesela bowiem od

bywają się najczęściej w zimie. W izbie drużko podchodzi do drużek,

aby kupić od nich wianki dla swach, więc targuje się o nie, a drużki

mu śpiewają:

8. cf. nr. 46.

1. Kondratka bafko 2. Szczoś moho synońka

po dwory chodyt' dovho ne maje;

z Bohom howoryt' czy koni zabrano

syna wyhladaje. czy ne zwyńczano?

3. I kony ne brano,

i joho zwyńczano

ono jomu Tekli ne dano.

Wtedy Młody, swatowie i drużka odchodzą do rodziców Młodego,

a drużki śpiewają:

11.

Skupyj drużeczko, skupyj (skąpy),

szczo wynoczków ne kupyt';

szczo wynoczok to ośmaezok,

a toj zełenyj szostaczok.

Drużko daje im wreszcie kilka groszy za wianki, i wziąwszy

takowe, idą dopiero marszałek, starosta, drużko i Ojciec Młodego po

stojącego na mrozie Młodego ze swachami. Drużko oddaje wianeczki

swachom, te przyszywają sobie je do namietek, poczem wchodzą do

chaty do Młodej. Młoda siedzi za stołem na pierwszem miejscu, przy

niej siedzi brat, jeżeli nie rodzony, to stryjeczny lub cioteczny. Wszedłszy

do chaty, Młody zatrzymuje się przy progu, a dmżko podchodzi do

brata Młodej, i prosi go, aby ustąpił swego miejsca Młodemu; ten zaś

wzdraga się; więc drużko płaci rau dając kilkanaście groszy; mimo to

ustąpić brat niechee, dopóki drużko nie szturchnie go i posmaga bi

czem, a wtedy brat schwyciwszy pieniądze ucieka, na jego zaś miejscu

siada Młody, drużki ustępują swoje miejsca swachom, a same natomiast

siadają gdzie na uboczu zadąsane na drużka, iż je spędził a swachy

posadził na ich miejsca, więc śpiewają mu:

W ohorodcy rutka,

ostań-sia Kondratku tutka;

budemo wynki (wianki) wyty

s-toboju howoryty.

Młody przyszedłszy do domu i porozmawiawszy nieco z domo-

wemi, kładzie się spać.

U Młodej goście pozostali tańcują. Potem drużki wiją dla swach

wianeczki ze wstążek i papieru kolorowego.

Z a wicie. Tejże samej nocy, t. j. z Niedzieli na Poniedziałek,

Młody znów idzie do Młodej wraz z Ojcem i kilku kobietami krewnemi

zwanemi: swachy, oraz trzema mężczyznami, z których jednego tytu

łują marszałkiem, drugiego starostą, trzeciego drużkiem. Mar

szałek niesie pałkę, na końcu pałki nawinięta jest chustka, zawieszone

są buty i wianek obwarzanków; a wszystko to przeznaczone dla Mło-

12.

Pohladaje drużko skosa

szczo povna piez prosa;

chocze(by) drużki utekły

szczob ne zastawyły tovkły.

Swachy śpiewają:

w taki sam sposób, jak to uczyniła matka Młodej, spotykając icli po

ślubie (t. j. częstując obwarzankami umoczonemi w miodzie).

Perezwiany. Trzeciego dnia wesela wieczorem, rodzice Mło

dej, jej siostry, bracia i jeszcze kto z krewnych, przychodzą odwie

dzić Młodych; odwiedziny te mają nazwę perezwiany. Rodzice

Młodej nazywają wtedy już rodziców Młodego swatami. Otóż przy

szedłszy śpiewają:

13.

Jaka to doroha

z zapyczka do poroha;

to drużeczki utoptały

szczo pomyji chłeptały.

Drużki śpiewają:

14.

Najichały swachi z mista,

povny kiszeni tista;

na łycho im poszło

w kiszeniach tisto zyjszło.

W poniedziałek rano swachy znów śpiewają:

15.

Naszyj drużeezka pjanycia,

odsuń okońce

pohlań na sońce — czy rano.

Oj!, se rano,

to pyjmo fe.Iijiro, barym-sia;

a jak ne rano,

to do domońku speszym sia.

Wyjazd. Po południu odwożą Młodych do rodziców Młodego.

Młodą ubierają w namiotkę, a na wierzch czapkę nakładają: stawiana

wóz kufer i b e d n i ę (beczkę) z wyprawą Młodej; na tym samym

wozie siadają i Młodzi. Przy wyjeździe Młodych swachy śpiewają:

18.

cf. nr. 78.

Ne lakaj-śia swatu

szczo pereżwian bahato;

za sweju dytynoju

zo wsieju rodynoju.

Poczem znów tańcują, piją wódkę, jedzą kiełbasę, prosię pie

czone, ser, masło, pierogi.

Czwartego dnia wesela, dzielą u Młodego korowaj. Drużko wziąw

szy nóż, rozkrawa korowaj na części, a wszyscy śpiewają:

19- cf. nr. 22. 82.

Drużko korowaja kraje,

połowynu rozkradaje,

za pazusktf,' ; 1«. w kieszeniu,

dla dity na weczeru chowaje.

Zjadłszy korowaj, jeszcze dla drużka mają przytyk śpiewając mu:

20.

Czy ne żal tobi pane drużeczku

z urady zjeżdżały.

Woźmy puhu,

idy do łuhu,

sobak zahaniaty.

Na tern kończy się obchód weselny. U bogatych wesele trwa

cały tydzień. W ciągu wesela wódki wypijają kilkadziesiąt garncy.

Muzyka weselna składa się ze skrzypcy i bębna.

16.

cf. nr. 89

Zahrybaj maty żar,

(zagrzeb matko żar, węgielki)

budę tobi doczki żal.

Wkidaj maty w picz drowa,

ostawaj-śia zdorowa.

Wioząc Młodych śpiewają:

17.

c f. nr . 63.

Wesele.

Zabuła maty, rohoży daty.

Ne tak zabuła, jak ne zrobyła,

bystraja ryczka ne zarodyła (trzciny).

Dała radnyszcze, nedoderyszcze,

i te z wora upało, koni polakało.

Przyjechawszy do domu rodziców, Młodzi zatrzymują się u progu

na dworze. Wtedy matka Młodego wychodzi z miodem i obwarzankami,

ubrana w kożuch wywrócony futrem na wierzch; i przyjmuje Młodych

od Pińska (Duboje)

Ody mieszą ciasto na korowaj:

21.

Pojichav mołodyj do mista,

prywiz perczyku (pieprzu) do tista.

Budemo ptaszeczki łepyty,

z perczeńku (pieprzu) oczki robyty.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: