Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 13708 w sprawie osób wykonujących pracę nakładczą i równocześnie prowadzących działalność gospodarczą Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 5 stycznia 2010 r., przy którym przekazano interpelację pana posła Janusza Palikota w sprawie ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę nakładczą, prowadzących równocześnie działalność gospodarczą, uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko. Ze znanej Ministerstwu Sprawiedliwości praktyki sądowej można stwierdzić, że sprawy sądowe inicjowane przez osoby odwołujące się od decyzji organów rentowych uznających pozorność umów o pracę nakładczą są przedmiotem orzecznictwa sądów ubezpieczeń społecznych od wielu lat. W każdej tego typu sprawie sąd w ramach postępowania dowodowego ustala, czy umowa o pracę nakładczą nie jest umową zawartą dla pozoru. Sądy ubezpieczeń społecznych automatycznie nie uznają więc zasadności decyzji organów rentowych, w których podważa się ważność umów o pracę nakładczą stanowiących tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Praktyka sądowa pokazuje z kolei, że osoby prowadzące działalność gospodarczą zawierają czasami umowy o pracę nakładczą jedynie dla uniknięcia wyższych obciążeń finansowych wynikających z obowiązkowych składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W sytuacji gdy sąd uzna tego typu umowę za nieważną, powstaje obowiązek uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wstecz do dnia, od którego powstał pozorny tytuł ubezpieczenia z umowy o pracę nakładczą, ale nie dalej niż do 10 lat wstecz, licząc od dnia, w którym składki stały się wymagalne, albowiem wówczas ulegają one przedawnieniu, zgodnie z art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585). Stan prawny w przedmiotowej sprawie zmienił się od dnia 1 marca 2009 r. jedynie w ten sposób, iż zgodnie z art. 9 ust. 2b, dodanym przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 8, poz. 3, osoba wykonująca pracę nakładczą, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania pracy nakładczej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2. Nadal jednak, zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4–6 i 10 ustawy, tj. między innymi z tytułu pracy nakładczej oraz prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Odnosząc się do wyżej przytoczonej zmiany ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która z dniem 1 marca 2009 r. wprowadziła wymóg uzyskania przez osobę wykonującą pracą nakładczą przychodu stanowiącego podstawę wymiary składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe co najmniej w wysokości obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, w celu dalszego objęcia ubezpieczeniem z tytułu pracy nakładczej, należy stwierdzić, iż przedmiotowa norma art. 9 ust. 2b ustawy systemowej nie działa wstecz. Oznacza to, że wymóg ten obowiązuje dopiero od dnia 1 marca 2009 r. Znane Ministerstwu Sprawiedliwości orzecznictwo sądów ubezpieczeń społecznych w przedmiotowej sprawie nie nasuwa wniosków co do konieczności podjęcia inicjatywy w przedmiocie jego ujednolicenia czy też zasygnalizowania sędziom w ramach obowiązujących szkoleń na wskazany w interpelacji problem. Sprawa pozorności umów o pracę nakładczą była już przedmiotem orzeczeń Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z dnia 9 stycznia 2008 r. (III UK 75/07) stwierdził, iż pozorna umowa o pracę nakładczą, na podstawie której jej strony nie miały zamiaru i nie realizowały konstrukcyjnych cech (elementów) tego zobowiązania dotyczących rozmiaru wykonywanej pracy w ilości gwarantującej wynagrodzenie w wysokości co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie stanowi tytułu podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym osób wykonujących pracę nakładczą. W tej sytuacji należy stwierdzić, że brak jest podstaw do podejmowania działań ze strony ministra sprawiedliwości w przedmiotowej sprawie. Ponadto uprzejmie zwracam uwagę, że zasygnalizowany w interpelacji problem dotyczy ustawodawstwa z zakresu ubezpieczeń społecznych. W takiej sytuacji potrzeba rozważenia ewentualnej inicjatywy legislacyjnej w sprawie zmiany przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych powinna być przedłożona ministrowi pracy i spraw socjalnych, który jest właściwy w sprawach ubezpieczeń społecznych. Łączę wyrazy szacunku Podsekretarz Stanu Piotr Kluz
biuro.selekcja