Technikum Elektryczne

Marsz według azymutu

Gorzów Wielkopolski 2003

Spis treści:

1.     Podstawowe przyrządy nawigacyjne              str. 3

1.1.          Opis kompasu              str. 3

1.2.          Opis busoli              str. 3

2.     Zasady określania kątów poziomowych za pomocą busoli              str. 5

2.1.          Pojęcie azymutu              str. 5

2.2.          Podstawowe informacje              str. 5

2.3.          Pomiar azymutu na mapie              str. 5

3.     Przygotowanie do marszu              str. 7

3.1.          Przygotowanie danych do marszu według azymutu              str. 7

3.2.          Przykładowy schemat wyznaczania azymutów              str. 7

4.     Obchodzenie przeszkód terenowych              str. 9

4.1.          Przeszkoda nie zasłaniająca widoczności              str. 9

4.2.          Przeszkoda zasłaniająca widoczność              str. 10

5.     Sposoby pomiaru odległości na mapie i w terenie              str. 10

5.1.          Wprowadzenie              str. 10

5.2.          Ocena na oko              str. 11

5.3.          Pomiar krokami              str. 12

5.4.          Inne metody pomiaru              str. 13

6.     Bibliografia              str. 15

1.              Podstawowe przyrządy nawigacyjne

1.1.              Opis kompasu

Kompas jest przyrządem do wyznaczania kierunku północnego za pomocą igły magnetycznej swobodnie poruszającej się wokół pionowo ustawionej osi. Jest to zwykłe, różnego kształtu małe pudełeczko, najczęściej z tworzywa sztucznego bez przyrządów celowniczych. Z tego powodu korzystając z kompasu nie mamy możliwości dokładnie wyznaczyć azymutu, lub iść według danego azymutu. Do wszystkich poważniejszych rzeczy niezbędna jest busola. Zaletą kompasu jest to, że może być bardzo mały. Niekiedy nawet wielkości małego guzika. Dzięki temu można go wszędzie schować.

Fot.1. Kompas:

1 – pudełko

2 – igła magnetyczna

3 – zacisk igły

4 – uchwyt

5 – podziałka

1.2.              Opis busoli

Busola jest przyrząd do pomiaru i wyznaczania azymutów. Jest to po prostu kompas zaopatrzony dodatkowo w urządzenia celownicze i pierścień lub tarczę z naniesioną na nią skalą w stopniach lub tysięcznych. Busole mają różne konstrukcje. Mogą być plastikowe lub metalowe (ze stopów nieżelaznych). Przyrządy celownicze występują w postaci szczerbiny i muszki, pryzmatu i nitki w okienku wieka busoli, celownika i zwierciadła. Skala może być umieszczona na dnie busoli nieruchomo, lub sprzęgnięta z igłą magnetyczną. Porządna busola jest przyrządem, z którym możemy dojść wszędzie. Oczywiście sama nas nie zaprowadzi. Musimy posiadać jeszcze odpowiednią wiedzę.

Fot.2. Busola Adrianowa:

1 – pudełko

2 – igła magnetyczna

3 – zacisk igły

4 – uchwyt

5 – podziałka

6 – przeziernik

7 – muszka

8 – pasek (sznur)

11 - wskaźnik

Fot.3. Busole AK:

1 – pudełko

2 – igła magnetyczna

3 – zacisk igły

4 – uchwyt

5 – podziałka

6 – przeziernik

7 – muszka

8 – pasek (sznur)

9 – przykrywka z lustrem

10 – bok busoli z podziałką milimetrową

11 - wskaźnik

2.              Zasady określania kątów poziomowych za pomocą busoli

2.1.              Pojęcie azymutu

Azymut to kąt poziomy, zawarty między kierunkiem północnym, a kierunkiem na dany przedmiot, mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

2.2.              Podstawowe informacje

Kierunki w terenie określa się za pomocą kąta poziomego zawartego między kierunkiem przyjętym za początkowy, a kierunkiem szukanym. Za kierunek początkowy w terenoznawstwie przyjmuje się kierunek północny.

Aby możliwe było dotarcie do zamierzonego celu bez przeszkód, trzeba pamiętać o pewnych zależnościach i zasadach określania azymutu. Położenie punktów oraz określanie kierunków w terenie i na mapie określa się za pomocą kątów poziomych, czyli azymutów.

Rozróżnia się trzy rodzaje azymutów: geograficzny, topograficzny i magnetyczny. Na mapie można mierzyć azymuty geograficzny i topograficzny, natomiast w terenie wyznacza się azymut magnetyczny.

2.3.              Pomiar azymutu na mapie

Dokonując pomiaru azymutu na mapie, należy przede wszystkim wyznaczyć na mapie jego ramiona. Jednym ramieniem będzie kierunek północy topograficznej (linia pionowa siatki kilometrowej) lub geograficznej (południk miejscowy), a drugim będzie prosta na dany cel (kierunek marszu). Kreską zerową kątomierza należy ustawić na linii północ południe i odczytać wartość kątów azymutu na kątomierzu busoli. W celu określenia azymutu magnetycznego w kierunku na dany przedmiot należy zwolnić igłę magnetyczną, stanąć twarzą w kierunku wyznaczonego przedmiotu i nastawić przyrządy celownicze na ten przedmiot. Stojąc nieruchomo, trzeba pokręcać ruchomym pierścieniem busoli do momentu, gdy zero na limbusie pokryje się z igłą magnetyczną (północnym jej końcem namagnesowanym). Wówczas odczytuje się wartość azymutu magnetycznego na wysokości muszki. Określony w ten sposób azymut nazywa się azymutem prostym.

Przeliczania azymutu dokonuje się w celu dokładnego określania azymutu magnetycznego. Błąd odczytu o wartości 1º powoduje odchylenie od kierunku marszu o 20 m na każdy kilometr przebytej drogi.

Azymuty przelicza się według wzorów:

gdzie:

T – azymut topograficzny,                            Δ – uchylenie magnetyczne,

M – azymut magnetyczny,                            δ – zboczenie magnetyczne,

G – azymut geograficzny,                            γ – zbieżność południków.

Często, np. w celu określenia drogi powrotnej, trzeba się posługiwać azymutem odwrotnym. Azymut odwrotny różni się od azymutu prostego obróceniem o 180 stopni. W celu obliczenia azymutu odwrotnego należy dodać (jeżeli azymut podstawowy jest mniejszy od 180 stopni) lub odjąć (jeżeli jest większy od 180 stopni) wartość 180 stopni.

Aby określić w terenie kierunek według podanego azymutu magnetycznego, należy:

Ø     Nastawić (przez obracanie limbusem) wskaźnik muszki na wartość podziałki odpowiadającą wartości danego azymutu,

Ø     Trzymając busolę w poziomie, przeziernikiem w stronę oka, obrócić się w ten sposób, aby północny koniec igły magnetycznej znalazł się naprzeciw podziałki zerowej.

Przy takim ustawieniu igły magnetycznej linia celowania: przeziernik – muszka wskaże szukany kierunek (przedmiot terenowy).

3.              Przygotowanie do marszu

3.1.              Przygotowanie danych do marszu według azymutu

              W nieznanym terenie, w lesie, w czasie mgły, podczas marszu bez mapy, kierunek utrzymuje się za pomocą busoli według podanego azymutu magnetycznego. W tym celu należy przygotować drogę marszu z podziałem na odcinki i dla każdego z nich określić azymuty.

              Przygotowując dane do marszu według azymutów, należy na podstawie mapy topograficznej:

Ø     Zaznaczyć na mapie punkty początkowy i docelowy,

Ø     Podzielić drogę marszu na odcinki kończące się w pobliżu najbardziej charakterystycznych punktów terenowych (nie dłuższe jednak niż 1000 m),

Ø     Zmierzyć azymuty i długości poszczególnych odcinków drogi marszu (azymuty topograficzne zmienić na magnetyczne),

Ø     Wykonane pomiary wpisać do tabeli drogi marszu lub na ich podstawie sporządzić szkic drogi.

3.2.              Przykładowy schemat wyznaczania azymutów

              Marsz rozpoczyna się w punkcie wyjściowym (początkowym), zaznaczonym w szkicu lub określonym w tabeli marszu. W każdym zaznaczonym w tabeli punkcie drogi marszu wyznacza się za pomocą busoli odpowiedni azymut na wskazany punkt orientacyjny – tzw. dozór.

3