3.doc

3.CHORAŁ GREGORIAŃSKI (ŹRÓDŁA ,CECHY, FORMY)

Chorał gregoriański jest to jednogłosowy śpiew liturgiczny w Kościele rzymskokatolickim. Nazwa pochodzi od imienia papieża Grzegorza Wielkiego, który według tradycji zebrał i usystematyzował melodie chorału. Dokonał tego w latach 590-604. Wszystkie melodie zebrane przez Grzegorza Wielkiego zyskały nazwę Antiphonarius (Antyfonarz). Oryginał antyfonarza zaginął już w średniowieczu - w X wieku. Zachowały się jego ręczne odpisy; najstarsza kopia pochodzi z klasztoru benedyktyńskiego w St. Gallen.

Głos główny w wielogłosowej muzyce średniowiecza i renesansu często był zaczerpnięty właśnie z melodii chorału gregoriańskiego. (Taką melodię skomponowaną wcześniej i wykorzystaną w nowej kompozycji określa się mianem cantus prius factus lub inaczej cantus firmus).

Podstawowe znaczenie w chorale gregoriańskim miał tekst składający się z fragmentów Pisma Św. Muzyka miała pomagać tylko zrozumieniu tekstu. Ważne było ustalenie związku tekstu i muzyki. W związku z tym ustanowiono stosunek:

·         sylabiczny - gdy na jedną sylabę tekstu przypadał jeden dźwięk

·         neumatyczny - gdy na sylabę tekstu przypadało kilka dźwięków

·         melizmatyczny - gdy na jedną sylabę tekstu przypadało od dwóch do kilkunastu nut

Źródła

Ø      ukształtowany w początku VIII w, a przekazany w rękopisach w IX w

Ø      Nazwa ch. g. pochodzi od imienia papieża Grzegorza Wielkiego (zm. 604), któremu błędnie przypisywano jego wprowadzenie.

Ø      Niektórzy badacze dopatrują się genezy ch. g. w chorale starorzymskim.

Ø      Na ch. g. składają się adaptowane śpiewy pochodzenia m.in. synagogalnego, syryjskiego, bizantyjskiego i greckiego.

Cechy chorału gregoriańskiego

·         jednogłosowość - śpiew chóru męskiego na jeden głos

·         ametryczność - brak określonego metrum i związanych z nimi taktów w utworze

·         melizmatyczność - wykonywanie kilku dźwięków na jednej sylabie

·         a cappella

·         teksty w języku łacińskim

·         tonalność oparta na 8 skalach modalnych, kościelnych; ścisła diatonika

·         teksty z Pisma Świętego

·         odpowiednia notacja: litery, neumy, klucze

·         spokojny, dostojny charakter

·         brzmienie ascetyczne

formy

q       psalmy-

q       hymny to jednogłosowa pieśń sławiąca Boga, o sylabicznej melodyce i budowie zwrotkowej, wprowadzona przez św. Ambrożego jako śpiewy kościelne.

q       *sekwencje -to rodzaj wstawki z nowostworzonym tekstem podstawionego pod istniejące wcześniej melodie, będące bezsylabowymi dźwiękami melizmatu na słowie, np. alleluja. Najsłynniejsze sekwencje, które sobór trydencki ograniczył do 5, to pochodzące z końca XII wieku: Stabat Mater Dolorosa (z łac. Stała Matka Bolejąca) Jacopone da Todi i Dies Irae (z łac. Dzień gniewu) Tommaso Celano W Mediolanie nazywano je "longissima melodia" (z wł = melodia najdłuższa), gdyż tworzył ją łańcuch złożony nawet z kilkudziesięciu nut. Do tej grupy zaliczyć również można misteria, dramat liturgiczny, wczesne łacińskie pieśni waganckie, najstarsze pieśni trubadurów – conductus.

q       *tropy-to wstawka nowego wierszowanego tekstu z melodią, umieszczonego pomiędzy tekstem liturgicznym. Za twórcę tropów został uznany szwajcarski mnich, Tuotilo (zm. 915).

q       antyfony-

q       responsoria-

q       lamentacje-

q       VERSUS, werset, w chorale gregoriańskim wiersz psalmu lub kantyku, bądź też całe zdanie z innego tekstu (oznaczenie skrótowe V).

Podział chorału gregoriańskiego na śpiewy mszalne i pozamszalne:

q       Mszalne

części stałe mszy (ordinarium missae)

·         Kyrie (tekst w języku greckim)

·         Gloria

·         Credo

·         Sanctus (zawiera "Benedictus")

·         Agnus Dei-dodane w XI wieku.

i części zmienne mszy (proprium missae):

·         introitus (śpiew na rozpoczęcie)

·         graduale

·         alleluja

·         offertorium (śpiew na ofiarowanie)

·         communio (śpiew na komunię)

q       Pozamszalne

Officja (Nabożeństwa, liturgia godzin, godziny kanoniczne):

·         Jutrznia (przed wschodem słońca, odprawiana jeszcze w nocy)

·         Laudes (od laudare - chwalić o brzasku)

·         Pryma (o wschodzie słońca)

·         Tercja (o 9.00)

·         Seksta (po południu)

·         Nona (ok. 15.00)

·         Nieszpory (o zachodzie słońca)

·         Kompleta (przed udaniem się na spoczynek)

Głównym elementem tych nabożeństw są: psalmy, hymn, antyfony, responsoria.

dramat liturgiczny(MISTERIUM), przedstawienie o treści rel. (zwane też dramatem liturgicznym, mimo że nie ma nic wspólnego z liturgią). M. powstało w X–XI w. z dialogowanych tropów związanych z Introitem na Boże Narodzenie i Wielkanoc. M., których treścią były sceny biblijne, życie i męka Chrystusa, legendy o świętych (miracles), przedstawiane w kościele lub na cmentarzu, cieszyły się poparciem władz kośc. aż do czasu, gdy zaczęły wchłaniać pierwiastki lud. Proces laicyzacji, rozpoczęty w XIV w., trwał aż do XVI w. i doprowadził do przekształcenia m. w parodie nabożeństw kośc. o mocno satyrycznej i drastycznej treści (festa asinorum, diableries, Narrenfeste itp.). Rola muzyki w m. ograniczała się do podkreślania fragmentów akcji za pomocą chorału i pieśni o charakterze lud. We Włoszech m. zwane były sacre rappresentazioni, w Hiszpanii i Portugalii – auto. W Polsce m. początkowo były wykonywane przez rybałtów, żaków i kleryków, później przedstawieniom patronowały kolegia jezuitów i pijarów.