Aleksandra Miałkowska
Zamek w Rydzynie
HISTORIA
Zamek w Rydzynie zbudowany został w końcu XVII w. na murach zamku gotyckiego z pierwszych lat XV wieku, wzniesionego dla Jana z Czerniny Rydzyńskiego. Zamek barokowy jest dziełem Włochów osiadłych w Polsce, Józefa Szymona Bellottiego i Pompeo Ferrariego. Pierwszymi jego właścicielami byli Leszczyńscy. Wraz z parkiem i przyległymi terenami stanowił najokazalszą rezydencję magnacką w Wielkopolsce. W latach 1705-1709 rezydencja króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. W czasie wojny północnej, w 1709 r. zamek został częściowo spalony przez wojska carskie. Na szczęście, nie uległy całkowitej dewastacji wspaniałe sztukaterie i freski zdobiące sale paradne, były one dziełami najwybitniejszych włoskich artystów pracujących w tym czasie w Polsce. Przyniosły rydzyńskiej rezydencji zasłużoną sławę. Król Stanisław Leszczyński po utracie korony udał się na emigrację. Po latach zasłynął w Europie jako książę Lotaryngii, władca światły i dobroczynny. Jego córka Maria była królową Francji, żoną Ludwika XV.
Swój rydzyński zamek król Stanisław Leszczyński sprzedał Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu. Nowy właściciel doprowadził Zamek w Rydzynie do dawnej świetności. Architektem i realizatorem prac budowlanych był Karol Marcin Frantz. Zamek otrzymał wówczas nowe dachy, rokokowy wystrój elewacji, okazały zespół głównego wejścia. Prace nad upiększeniem zamku i jego otoczenia kontynuował syn Aleksandra Józefa, książę August. Klasycystyczne fasady otrzymały wówczas zamkowe oficyny, w tym samym stylu ozdobiono Salę Balową. Wzniesiono budynki Pomarańczarni oraz stylowe pawilony w parku. Książęca rezydencja Sułkowskich w Rydzynie w latach osiemdziesiątych XVIII w. promieniowała na całą Wielkopolskę jako ośrodek kulturalny (znany teatr dworski Sułkowskich) oraz ośrodek edukacyji (gimnazjum księży pijarów). Jeden z budynków tej szkoły istnieje jeszcze dzisiaj i jest szkołą publiczną.
Ożywiony ruch budowlany w rydzyńskiej rezydencji całkowicie ustał po drugim rozbiorze Polski. Niepospolitej chwały przydał nazwisku Sułkowskich z Rydzyny dzielny, nieprzeciętnie zdolny Józef Sułkowski, adiutant Napoleona, poległy bohatersko w Kairze. Nazwisko jego kuzyna Antoniego Pawła, IV Ordynata na Rydzynie odnaleźć można na Łuku Triumfalnym w Paryżu. Ostatni z książąt Sułkowskich na Rydzynie zmarł bezpotomnie w 1909 r. Dobra rydzyńskie wraz z zamkiem przejęte zostały przez władze pruskie. Na mocy traktatu wersalskiego 1919 r. powróciły one do granic państwa polskiego. W oparciu o statut Ordynacji Sułkowskich, w 1924 r. Powstała Fundacja imienia tego rodu, mająca za cel nadrzędny prowadzenie działalności edukacyjnej. W 1928 r. w przystosowanym uprzednio Zamku otwarto męskie, internatowe Gimnazjum im. Sułkowskich. Ciekawy program nauczania i wychowywania uczniów był dziełem dyrektora tej szkoły, prof. Tadeusza Łopuszańskiego.
W czasie okupacji hitlerowskiej Fundacja została zlikwidowana, zaś w Zamku urządzono internatową szkołe hitlerjungend. W końcu stycznia 1945 r. Zamek w Rydzynie został spalony. Pomimo upaństwowienia dóbr Fundacji, prawnie istniała ona jeszcze w latach 1945-1951. Spalony Zamek czekał na nowego użytkownika do 1970 r. Po przejęciu przez Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich(SIMP), został odbudowany zaś jego najpiękniejsze wnętrza odtworzono na podstawie zachowanej dokumentacji fotograficznej z okresu międzywojennego. Prace zakończono w 1989 r. Zamek SIMP w Rydzynie w 1994 r. otrzymał prestiżowe wyróżnienie międzynarodowej organizacji EUROPA NOSTRA w uznaniu doskonałości restauracji wspaniałego zamka barokowego.
Dawne wyposażenie wnętrz Zamku w Rydzynie uległo rozproszeniu jeszcze przed pierwszą wojną światową. Nowo zrekonstruowane wnętrza urządzono w nawiązaniu do przekazów historycznych. Na zamkowe kolekcje składają się obecnie m.in. komplety mebli, zabytkowe ryciny, pamiątki po Sułkowskich, zbiory przyrodnicze (m.in. kolekcja motyli tropikalnych, trofea łowieckie). Biblioteka gromadzi publikacje związane z dawnymi właścicielami Zamku, Gimnazjum im. Sułkowskich z okresu międzywojennego oraz ze Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Mechaników (SIMP). Zamek dostępny jest do zwiedzania po uprzednim uzgodnieniu.
Architektura
Gotycki zamek ulokowany został na północny wschód od miasta, na niewielkiej kępie, okolonej podmokłymi łąkami i bagnami doliny rzeki Wyryczy. Pierwotna, kamienno -ceglana warownia posiadała regularny kształt na planie zbliżonym do kwadratu (22x25 m). Południowe jej skrzydło stanowił czteroizbowy dom główny, a wschodnie trzyizbowy wąski budynek pomocniczy. Naprzeciwko domu głównego, w północnej kurtynie znajdowała się wysunięta poza obwód murów kwadratowa w planie wieża. Średniowieczny zamek nie miał fosy - jego bezpieczeństwo zapewniały okalające go mokradła. Wzniesiony przez Belottiego u schyłku XVII wieku barokowy pałac powstał na fundamentach gotyckiej warowni, której mury sięgają wysokości piętra współczesnej rezydencji. Powstało wtedy czteroskrzydłowe, trzykondygnacyjne założenie z dziedzińcem pośrodku oraz czterema alkierzowymi wieżami w narożach. Powiększona został wyspa zamkowa, pojawiły się też fosy, które poprowadzone blisko budynku dawały wrażenie, iż ten usytuowany jest na wodzie. Wjazd główny prowadził jak obecnie, od północy, jednak znacznie bliżej dziedzińca wewnętrznego. Po prawej stronie (tam gdzie dzisiaj znajduje się recepcja) mieściła się kuchnia, w przyziemiach zaś urządzono łaźnie wyposażone w ołowiane wanny, zasilane za pośrednictwem mosiężnych rur zarówno w zimną, jak i w gorącą wodę. Pierwsze piętro skrzydła wschodniego wykorzystywane było jako komnaty mieszkalne, natomiast w skrzydle zachodnim w części centralnej na tej samej kondygnacji ulokowano jadalnię i dwa pomieszczenia kredensowe. W baszcie południowej urządzony został domowy składzik leków, nalewek i innych specyfików ratujących życie, z kolei drugie i trzecie piętro skrzydła zachodniego zajmowała silnie przeszklona Sala Wielka, zwana dziś Balową. Od strony południowej Sali Balowej odpowiadała wysoka "galeria wielka w oknach cała", zlikwidowana po 1738. Reprezentacyjne wnętrza ozdobione były wysokiej klasy ornamentyką wykonaną przez włoskiego mistrza Pallone i współpracującą z Belottim grupą sztukatorów warszawskich. Najbogatszy wystrój artystyczny charakteryzowały sale usytuowane na drugiej kondygnacji, w tym szczególnie urodziwe: Wielka Alkowa, zwana też Salą Teatralną i Gabinet Kryształowy. Na wschód od zamku nakreślono ogrody, utrzymane w stylu francuskim z licznymi fontannami, rzeźbami i strzyżoną w finezyjne formy zielenią.
WJAZDU DO ZAMKU "PILNUJĄ" DWA SFINKSY
Za czasów Aleksandra Józefa Sułkowskiego bryła zamku otrzymała znany nam dzisiaj wygląd. Dachy oraz chełmy baszt narożnych uzyskały nowe formy nawiązujące do architektury saskiej, uległ także zmianie wystrój elewacji zewnętrznych, jedynie od strony parku pozostawiono znaczną partię dekoracji z czasów Leszczyńskich. Skrzydło północne, dzięki dobudowanemu ryzalitowi z wejściem głównym, stało się fasadą pałacu. Ryzalit ten został poprzedzony ozdobnym kamiennym mostem nad fosą, która po powiększeniu wyspy została oddalona od murów zewnętrznych. Spośród zmian wyprowadzonych we wnętrzach jedną z ważniejszych była przebudowa Sali Balowej, polegająca na likwidacji okien od strony dziedzińca i zmianie wystroju jej ścian. W rezultacie pojawiły się tam monumentalne freski autorstwa Jerzego Wilhelma Neunhertza, będące apoteozą zaślubin gospodarza z malborską wojewodzianką Anną Przebendowską. Ponadto salę tę wyposażono w pięć podwieszonych do sufitu świecznków, z których w każdym płonęło trzydzieści świec. Obok wspomnianych wyżej ogrodów, do książęcych terenów rekreacyjnych należał także kompleks usytuowany wzdłuż parku na wschód od oficyn, gdzie urządzono tzw. karuzel, czyli miejsce przeznaczone do zabaw konnych, strzelnicę oraz bażanciarnię. Nieco bliżej usytuowane były poprzedzone ogrodem kwiatowym budynki Pomarańczarni, gdzie oprócz hodowli drzewek cytrusowych znajdowała się siedziba dworskiego teatru. Ostatnie zmiany w wyglądzie wnętrz zamku miały miejsce w drugiej połowie XVIII wieku za czasów księcia Augusta - klasycystyczny wystrój otrzymały wtedy Sala Posągowa i Gabinet Porcelanowy, rozpoczęto też budowę kolumnady obiegającej Salę Balową, będącej przypuszczalnie dziełem Dominika Merliniego, architekta ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego.
PLAN ZAŁOŻENIA NA WYSOKOŚCI DRUGIEJ KONDYGNACJI:1. SALA BALOWA, 2. SALA MORSKA, 3. GABINET CHIŃSKI, 4. SALA CZTERECH PÓR ROKU,5. SALA POSĄGOWA, 6. SALA MYŚLIWSKA, 7. SALA RYCERSKA, 8. GABINET KRYSZTAŁOWY,9. WIELKA ALKOWA, 11,12. SALE AUDIOWIZUALNE, 12. GABINET PORCELANOWY
Stan obecny
Wyremontowana wielkim nakładem sił i środków zabytkowa budowla nie bez powodu nazywana jest współcześnie perłą polskiego baroku. Aktualnie znajduje się ona pod opieką Stowarzyszenia Inżynierów Mechaników Polskich i pełni funkcję centrum hotelowo-konferencyjnego - organizowane są tu szkolenia, seminaria, wystawy i konferencje, zjazdy, sympozja oraz koncerty i inne imprezy o charakterze biznesowym lub kulturalnym. Obiekt dysponuje 90-ma miejscami noclegowymi, które do tanich nie należą, choć przyznać trzeba uczciwie, że ich standard jest dość wysoki. Jak zapewnia wieloletni dyrektor placówki, pan Zdzisław Moliński: "Zamek dostępny jest dla zwiedzających przez cały rok, indywidualnie - zawsze, o ile sale nie są wypożyczone na konferencję lub inne spotkania, a każdy gość, także turysta jest mile widziany. Grupy zorganizowane powinny zgłaszać swój przyjazd wcześniej, wówczas nie ma problemu z przewodnikiem." W odnowionych wnętrzach podziwiać można piękne, bogato zdobione komnaty i korytarze, zabytkowe meble, pamiątki po Sułkowskich, zbiory przyrodnicze i tzw. "trofea myśliwskie".
7
aleksandra-adamkiewicz