Juliusz Kaden-Bandrowski Generał Barcz (BN) oprac. M. Sprusiński
LATA BRUKSELSKIE
Kaden-Bandrowski urodził się w 1885roku w Rzeszowie, w rodzinie o znanych tradycjach artystycznych i naukowych. Jego ojciec był lekarzem, dyrektorem teatru i publicystą, matka – pianistką i śpiewaczką, stryj był znakomitym śpiewakiem-wagnerzystą. Bandrowski wcześnie rozpoczął gruntowną naukę muzyczną. Jej etapami był Rzeszów, Krąków, Lwów i W-wa. Jako 19-letni nauczyciel muzyki wyjechał na Kaukaz i tak oglądał rewolucję 1905 roku. Dalsze studia pianistyczne podjął w Lipsku, później w Brukseli.
Publicystyka, lelewelczycy, debiut
W szkole muzycznej w Brukseli osiągał znakomite wyniki, jednak marzenia o karierze wirtuoza zniweczyły dwa złamania ręki w dzieciństwie. Już na początku studiów rozpoczął działalność krytyczną i publicystyczną. Pisał do pism lwowskich, warszawskich, były to artykuły okolicznościowe, recenzje muzyczne, plastyczne, malarskie, szkice publicystyczne. Najczęściej pisał w „Naprzodzie”, „Tygodniku Ilustrowanym”, „Scenie i Sztuce”, „Prawdzie”. Większość artykułów traktowała o wydarzeniach artystycznych Brukseli, ale dominowała w nim często refleksja o sprawach krajowych – polemika z rodzimą zaściankowością i snobizmem, wskazywanie konieczności propagowania sztuki polskiej za granicą.
Bruksela – była wówczas jednym z najzacniejszych centrów kulturalnych i ośrodkiem studenckim, który skupiał liczną kolonię młodzieży polskiej:
· panował tu klimat intelektualny i akademicki sprzyjający artystycznym wtajemniczeniom, publicystycznym i politycznym emocjom
· skupisko polskich akademików darzyło szacunkiem szczególnym mieszkającego tu filozofa i teoretyka spółdzielczości Edwarda Abramowskiego
· znaczącą rolę odgrywało założone w 1910 roku Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej im. Joachima Lelewela
W 1909 roku ruch polskiej młodzieży na obczyźnie przeżywał poważny rozłam.
· na Zjeździe Związku Stowarzyszeń Polskiej Młodzieży Postępowej grupa przyszłych legionistów,
działaczy Związku Walki Czynnej[1] założyła nowe stowarzyszenie – Filarecję, której działacze związani byli z PPS-Frakcją[2] i inspirowali założenie koła lelewelczyków
· na I Zjeździe Stowarzyszeń Młodzieży Niepodległościowej odezwę programową przygotowała Maria Dąbrowska
· wśród założycieli „Lelewela” znaleźli się obok Dąbrowskiej: Marian Dąbrowski publicysta, Downarowicz minister w wolnej Polsce, Juliusz Poniatowski późniejszy poseł i minister rolnictwa
· lelewelczycy organizowali dyskusje i odczyty o literaturze polskiej, prowadzili pracę oświatową wśród robotników polskich w belgijskim zagłębiu węglowym
· jeździł tam też Kaden, wygłaszał odczyty, tematy: Powstanie listopadowe, Jozef Poniatowski,
Najnowsze kierunki w polskiej literaturze rewolucyjnej
· ważny jest jeden z artykułów zamieszczonych w czasopiśmie francuskim, w którym autor oceniał twórczość Wyspiańskiego jako symbol zejścia narodu – Kaden ostro odpowiedział na ten artykuł: nie wolno skazywać przed forum zagranicznym na zagładę narodu, który w chwilach krwawych wniebowstąpień ciężką dłonią ludu walczy o wolność
· dopowiedzeniem tej polemiki były rozważania O literaturze polskiej z punktu widzenia narodowego, czyli bilans trwałych wartości naszej literatury od romantyków do Żeromskiego
Trzy wielkie fascynacje Kadena stanowili w dobie brukselskiej wybitni Belgowie: rzeźbiarz Meunier, poeta Verhaeren i prozaik Lemonnier:
a) C. Meunier – rzeźbiarz, człowiek pracy, dostojeństwa i cierpienia fizycznego, projektant
pomnika pracy, niezwykle popularny twórca
b) C. Lemonnier – wprowadzał na karty swych powieści dzień powszedni swego kraju, radykalny
naturalista
c) E. Verhaeren – autor creda praca jest źródłem radości, bądźmy dobrzy
Główny temat refleksji Kadena stanowi praca widziana patetycznie, w poetyckim uniesieniu lub w naturalistycznej prawdzie. Pisał o wszystkich trzech heroldach pracy, a tonacja i obfitość tych artykułów dała mu medal od króla Leopolda II za działalność dla Belgii.
Debiutancka powieść Kadena była pisana w latach 1909-1910. jej pierwotny tytuł Tęsknota zmienił na Niezguła, która ukazała się w 1911 roku, dzięki przychylności Ortwina, kierownika literackiego lwowskiej księgarni:
· ten debiut zwrócił uwagę krytyki, widziano w powieści świadectwo wkroczenia nowego pokolenia, i znak przesilenia młodopolskiej stylistyki
· głównego bohatera, przeciętnego urzędnika i Życiowego niezgułę, wyposażył autor w prometejskie życie duchowe, fabuła powieści zawiera liczne liryzowane opisy bezkresów, otchłani, nieskończoności
· taki bohater nie pojmuje sensów rewolucji 1905 roku w zakaukaskim miasteczku
· Kaden doprowadził w powieści liryczne właściwości prozy młodopolskiej często poza granice mimowolnej parodii
Zawody i rzemiosło stylisty
Niezgułę przyjęto przychylnie. Natomiast za rewelację uznano to nowel Zawody wydany w 1911 roku w wydawnictwie krakowskim związanym z PPS-Frakcja Rewolucyjną:
· temat pracy fizycznej odkrył u schyłku XIX wieku Niemojewski, podejmował go też Gruszecki – wybierali oni scenerię Zagłębia Dąbrowskiego
· w Zawodach temat ten uzyskał on inną odmianę: Kaden pisał o krakowskich rzemieślnikach i o ludziach skazanych rodzajem uprawianego zajęcia na samotność, szyderstwo i poniżenie, o jednostkach całkowicie pracy przypisanych
· mamy w tych opowiadaniach w zbliżeniu mechanizm wysiłku, walkę o byt w szpetnym, wrogim mieście
· interesujący jest styl tych nowel, w którym widać pasję analityczna, pomysłowe metafory, widziano w nowelach wpływy Żeromskiego i Berenta, został ogłoszony przez Feldmana turpistą, pisarz zawierza bardziej ekspresjonizmowi niż symbolizmowi i impresjonizmowi:
ü jego temperamentowi pisarskiemu dopowiada najbardziej ekspresjonistyczna poetyka kontrastu, brutalności, rozpadu
ü Kaden operuje przede wszystkim epitetem, narzędziami animizacji, antropomorfizacji i animalizacji, z upodobaniem rytmizuje prozę i nagle zestrojone muzycznie kadencje zamyka ostrym, potocznym słowem
ü stosuje narrację zwolnioną, dzięki użyciu składni retardacyjnej, zyskuje wtedy przyspieszenie, patos poetycki wysokiego stylu zostaje nagle poddany próbie groteski, demaskacji Żywiołem brutalnego dialogu
ü obraz w którym wszystko wprawione jest w ruch, zamiera i znów potężnieje, rozpięty miedzy ekstazą a histerią, naznaczony ulubionymi kolorami ekspresjonistów: czernią i fioletem, czerwienia i sinością, zielenią i purpurą
ü pisarz przemieniając postaci w rzeźby niszczy wszelkie pozory ładu, ciało ludzkie żyje poddane lekcji anatomii, wbrew prawom fizyki, jego elementy oglądamy w znacznym przybliżeniu
ü epitet pożytkuje pisarz na prawach naturalistycznego oskarżenia, diagnostyka przymiotnikowa obnaża kalectwo, chorobę, rozpad i śmierć człowieka, pejzażu, miasta
ü migawkowe ujęcia gromadzi Kaden dokonując mikroskopowego wejrzenia w mechanikę ruchu
ü człowiek w Zawodach pozbawiony tożsamości, poddany próbie przedmiotu, osaczony gigantycznymi formami z wysiłkiem broni swego istnienia przed agresją świata, w tym kręgu wartości włada brzydota
Kolejna ważna książka Kadena to Zbytki, odmienna od poprzedniej tematyką, ale pokrewna stylistycznie. Znów na krakowskich przykładach portretował różne style zbytkownego moralnie i materialnie życia. Z bohaterów czynił groteskowe manekiny. Apogeum zyskały pasja analizy i anatomiczność widzenia. Jednostka istnieje tu albo we władzy instynktu i impulsu, albo na podobieństwo bezwolnej marionetki. Tylko świat dzieciństwa będzie dla nowelisty sferą ludzką.
Proch. Debiut skandalisty
Drugi debiut Kadena to powieść Proch, wydana w 1913 roku, gdy pisarz zwrócił do Krakowa. Była debiutem skandalisty, oparta na doświadczeniach własnych pisarza. Do książki wprowadził znane sobie miejsca: W-wę, Kraków, Brukselę. Główny bohater, student pianistyki pracuje w polskiej organizacji studenckiej, uwikłany jest w miłość. Mamy też w powieści zapis nastroju stolicy po roku 1905, zapis konfliktu młodego i starego pokolenia, ironiczną ocenę galicyjskiego politykowania i konformizmu, a najobszerniej życie kolonii akademickiej w Brukseli, a w jej centrum lelewelczycy. W powieści mamy postacie autentyczne wprowadzone pod przejrzystymi pseudonimami: Maria Dąbrowska, Marian Dąbrowski. Sportretowanych zostało ponad 20 studentów. Dzisiaj powieść jest świadectwem obyczajowości, politycznych aspiracji studenckiej emigracji po 1905 roku. Młodzi oglądani w scenach składkowego balu, zebrania organizacyjnego, agitacji, podczas strzeleckich manewrów, zastanawiają z ...
Kaacha91