ROZTWORY LECZNICZE.doc

ROZTWORY LECZNICZE (Solutiones medicinales)

Jest to płynna postać leku przeznaczona do podawania wewnętrznego lub zewnętrznego, otrzymywana przez rozpuszczenie jednej lub kilku substancji leczniczych w odpowiednim rozpuszczalniku

Do płynnych postaci leku zaliczamy:

!roztwory

!zawiesiny

!emulsje

Rozpuszczalnik -> faza (substancja, zazw. Ciecz), w której rozpuszczone są substancja/cje lecznicze i substancje pomocnicze tworzące roztwór

              Najczęsciej woda, etanol, glicerol…

Substancja rozpuszczona -> subst. Tworząca dyspersję(rozproszenie) cząsteczkową

Jako postaci fizykochamiczne wyróżniamy:

- r-ry rzeczywiste: o dyspersji cząsteczkowej

- r-ry koloidalne : o dyspersji koloidalnej:ukłądy fizyczne, w których cząsteczki substancji rozpuszczonej stanowią struktury o wielkości  1 – 200 nm (substancje wielkocząsteczkowe, amfifilowe substancje tworzące micele, pyły ciał stałych)

Jako postaci leku (postaci farmaceutyczne)wyróżniamy:

+ roztwór doustny (do podania wewnętrznego)

+ roztwór do użytku zewnętrznego, np. na skórę, na błony śluzowe (do płukania gardła, do irygacji, do nosa)

+ roztwór do wstrzyknięć lub wlewów (podanie pozajelitowe)

+ roztwór (krople) do oczu             

+ koncentrat do sporządzenia roztworu, np. r-ru do infuzji

Zalety:

·         Szybkie wchłanianie, bo od razu roztwór

·         Można podawać pozajelitowo

·         Łatwe połykanie

·         Stosunkowo łatwe dozowanie

·         Prosta technologia

·         Duża trwałość fizyczna

ROZPUSZCZALNIKI:

1) hydrofilowe  (lubią wodę)= mają powinowactwo do wody  = mieszają się z wodą = lipofobowe

- woda

- glicerol !!!!!

- glikol propylenowy

- alkohol etylowy = etanol

- alkohol izopropylowy

-  markrogole = PEGi (polioksyetylegoglikole)

Różne rodzaje: PEG 400 jest płynnyi stosuje się je jako współrozpuszczalniki, a wyższe PEGi  są maziste lub stałe i można je stosować jako podłoża do maści lub czopków

2) lipofilowe (lubią tłuszcz, nie lubią więc wody) = mają powinowactwo do tłuszczu, nie mają do wody = mieszają się z tłuszczem, nie mieszają z wodą = hydrofobowe

- oleje roślinne: rzepakowy, lniany, rycynowy = rącznikowy,

- parafina ciekła i stała

- olej silikonowy (syntetyczny)

- aceton

- eter etylowy

Czasami stosuje się współrozpuszczalniki (dodatek innego rozpuszczalnika do rozpuszczalnika wiodącego) = KOSOLWENTY, w celu zwiększenia rozpuszczalności substancji.

ZASADA : SIMILA SIMILIBUS SOLVENTUR

Rozpuszczalność:

Ile części masowych substancji [g]  rozpuszcza się  częściach objętościowych rozpuszcalnika [ml]

Np. g/ml lub g/L

FP podaje klasyfikację:

„b. łatwo rozpuszczalny” ->1 część masowa substancji rozpuszcza się w mniej niż 1 cz. rozpuszczalnika

„Łatwo rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 1 – 10 częsci rozpuszczalnika

„rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 10 – 30 częsci rozpuszczalnika

„dość trudno rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 30 – 100 cz. rozpuszczalnika

„trudno rozpuszczalny” - 1 cz. subst. rozpuszcza się w 100 – 1000 cz. rozpuszczalnika

„b. trudno rozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w 1000 – 10000 cz. rozpuszczalnika

„praktycznie nierozpuszczalny” -> 1 cz. subst. rozpuszcza się w więcej niż 10000 cz. rozpuszczalnika

Szybkość rozpuszczenia substancji zależy od:

1. Stężenia substancji w roztworze
2. Powierzchni rozpuszczania (wielkości cząstek)
3. Mieszania ( rozmycie warstwy dyfuzyjnej)
4. Temperatury (gdy ceplejsze, to cząsteczki bardziej ruchliwe

WODA DO CELÓW FARMACEUTYCZNYCH (Aqua)

·         Aqua purificata = woda oczyszczona:

- czysta chemicznie: brak elektrolitów, metali ciężkich, kwasów, zasad, zw. Utleniających

- czysta mikrobiologicznie:

->jałowa : jeśli jest butelkowana i przechowywana; najczęsciej takiej wody używa się w praktyce recepturowej

->z bardzo małą ilością bakterii : jeśli w linni produkcyjnej produkowana i zużywana jest bieżąco; niektóre apteki  (gł. Szpitalne) posiadają aparatu do produkcji wody oczyszczonej (obniża to oszty, jeśli apteka zużywa bardzo duże ilości wody

- wolna od zanieczyszczeń nierozpzuszczalnych

- bez środków konserwujących

Można ją stosowac do wytwarzania leków, którym nie stawia się wymagań jałowości i apirogenności.

Pojemniki mogą mieć pojemność nie większą niż 1 litr (1000 ml)

WODA BUTELKOWANA (W POJEMNIKU) UŻYWANA DO SPORZĄDZANIA LEKÓW ZDATNA JEST DO UŻYCIA PRZEZ 16 GODZIN PO OTWARCIU

NA POJEMNIKU PO OTWARCIU WODY NALEŻY KONIECZNIE ZAPISAĆ DATĘ I GODZINĘ OTWARCIA!!!

Otrzymuje się ją  z dobrej jakości wody pitnej metodą:

- destylacji: metoda bardzo dobra, ale kosztowna, otzrymuje się wodę o najwyższej czystości chemicznej;

- wymiany jonowej: nie zapewnia jałowości;

- odwróconej osmozy: małe jony też przechpodza przez błonę półprzepuszczalną, trudna jest kontrola szczelności błony;

- metodami łączonymi: bardzo dobre właściwości wody, jak po destylacji;

·         Aqua pro iniectione (ad iniectabilia) = woda do wstrzyknięć

ZAWSZE otrzymuje się ją z zastosowaniem destylacji jako ostatniego etapu oczyszczania wody. Często uprzednio oszyszcza się wodę inną metodą.

Woda do wstrzyknięć  MUSI BYĆ JAŁOWA (pozbawiona miktoorganizmów) i APIROGENNA (pozbawiona substancji gorączkotwórczych)

·         Aqua pro usu ophtalmico = do sporzadzania leków do oczu

              Osmoza

Błona półprzepuszczalna: mogą przez nią przechodzić malenkie cząsteczki (gł. Woda), a duże nie przochodzą, bo zbyt mała wielkość porów

BŁONY BIOLOGICZNE (WSZYSTKIE BŁONY W ORGANIZMIE ŻYWYM SĄ BŁONAMI PÓŁPRZEPUSZCZANYMI, tzn, że woda może się przez nie swobodnie przemieszczać .

Natura dązy do wyrównania stężeń, stąd bardzo ważne dla organizmów zjawisko różnicy ciśnienia osmotycznego (= gradientu steżeń), czyli ciśnienia jakie wywiarają cząsteczni rozpuszczone w plynach fizjologicznych (ustrojowych) na błony półprzepuszczalne.

Roztwór hipotoniczny= o mniejszym stężeniu substancji

Roztwór hipertoniczny = o większym stężeniu substancji

Roztwór izotoniczny = o jednakowym stężeniu substancji

Otrzymywanie wody metodą odwróconej osmozy: od strony, gdzie występuje większe stężenie jonów przykłada się ciśnienie i cząsteczki wody „przepychane” są przez półprzepuszczaną błonę niezgodnie z gradientem stężeń.

Roztwór nasycony – nie zmienia swojego stężenia w kontakcie z fazą rozpuszczoną, tzn, że rozpuściła się w nim taka ilość substancji, jaka w danych warunkach (ciśnienia i temperatury) może się maksymalnie rozpuścić.

Np.  woda wapienna (Aqua calcis): roztwór nasycony wodorotlenku wapnia: przechowuje się go nad osadem (stos. W stłuczeniach lub do sporządzania mazideł w recepturze)

Roztwór przesycony – zawiera więcej substancji rozpuszczonej niż mówi o tym rozpuszczalność

Np. 25 % roztwór mannitolu do wlewu dożylnego (Solutio mannitoli): Czasami podczas przechowywania substancja krystalizuje. Należy KONIECZNIE przed podaniem dożylnym preparatu rozpuścić mannitol przez ogrzanie leku w ciepłej wodzie (nie gorącej).

Etapy sporządzania roztworów:

1. Rozpuszczanie substancji w części rozpuszczalnika
2. Uzupełnianie do wymaganej masy/objętości
3. Sączenie
4. Dozowanie

Towarzyszą często: mieszanie, ogrzewanie, chłodzenie, pomiar pH (szczególnie w przemyśle)

Sączenie: proces, który ma na celu usunięcie zanieczyszczeń mechanicznych lub w przypadku roztworów do oczu lub do podania pozajelitowego usunięcie bakterii.

Sączenie odbywa się przez różnego rodzaju sączki:

- z bibuły filtracyjnej: stosowane w recepturze: odpowiednio złożony sączek umieszcza się na lejku i przygotowany wcześniej roztwór (lek) sączy się bezpośrednio do butelki;

Sączki bibułowe zapewniają wyłącznie oczyszczenie roztworu z zanieczyszczeń mechanicznych!!

- saczki membranowe: wykonane z polimerów, gł. Pochodnych ; zazwyczaj umieszczone są w odpowiednich oprawkach, jedno – lub wielorazowego użytku, czasami wbudowane w strzykawki;

O zastosowaniu decyduje wielkość porów (otworów) w sączku:

-> Do usuwania zanieczyszczeń nierozpuszczalnych: 0,8 – 8 µm

-> Do wyjaławiania roztworów: 0,2 µm (bakterie nie przechodzą przez pory o takiej średnicy)

Sączki używane do sporządzania leków jałowych (do oczu lub pozajelitowych) muszą też być jałowe!!

Dawniej roztwory w praktyce aptecznej cedzono przez gazę lub zwitek waty. Obecnie należy je sączyć przez bibułę filtracyjną.

Sączeniu NIE PODLEGAJĄ roztwory koloidalne!! Wyłącznie roztwory wodne rzeczywiste!!

Filtr HEPA (high efficiency particulate air)  - filtry służące do wyjaławiania powietrza: stosuje się je w lożach lub boksach aseptycznych.

Opakowania do roztworów:

Butelki szklane, z tworzyw sztucznych, ampułki, butelki z zakraplaczem (dla kropli).

Krople (guttae) – preparat, który ma być podawany kroplami

Dla roztworu wodnego:  1ml=20 kropli

Dozowanie roztworów  - miary domowe

ROZTWORY GALENOWE

·         WODNE:

+  Woda wapienna (Aqua calcis)

+ Woda utleniona (Hydrogenii peroxydum 3%= Hydrogenium peroxydatum)

PERHYDROL jest 30% roztworem nadtlenku wodoru, stosowanym do sporządzania 3% roztworu  = wody utlenionej, więc :

WODA UTLENIONA jest  10-krotnym rozcieńczeniem perhydrolu

UWAGA!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!perhydrol jest DRAŻNIĄCY dla tkanki (można się poparzyć!!), więc praca w rękawiczkach!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

W zetknięciu z uszkodzoną tkanką (raną) lub błoną śluzową (a dokładnie pod wpływem enzymów w nich zawartych) nadtlenek wodoru rozkłada się z wydzieleniem tlenu:

2 H2O2 -> 2 H2O + O2

Wydzielony tlen cząsteczkowy działa przeciwbakteryjnie bo niszczy(utlenia) białka komórek bakteryjnych. Dodatkowo wydzielający się tlen powoduje „spienienie” i w ten sposób rana się oczyszczaJ

Zastosowanie wody utlenionej:

->odkażanie ran

-> odkażanie błon śluzowych: zazwyczaj stosuje się jeszcze 10-krotne rozcieńczenie wody utlenionej, czyli roztwór nadtlenku wodoru o stężeniu 0,3 % (rzadziej 1,5% ) do płukania jamy ustnej

-> w połączeniu z innymi środkami antyseptycznymi do odkażania skóry dłoni

Roztwór nadtlenku wodoru (woda utleniona) jest stosunkowo nietrwały w roztworze wodnym (szczególnie wrażliwy na zanieczyszczenia organiczne i światło), więc  wymaga szczególnych warunków przechowywania:

- naczynie zamknięte, nieprzezroczyste, w chłodnym miejscu, często zawierają stabilizatory.

Obecnie dostępna też woda utleniona w postaci tabletek do przygotowania roztworu (Pertlenon)

+ Wodny roztwór jodu (Iodi solutio aquosa) = PŁYN LUGOLA!!!

Rp.

Kalii Iodati                2,0

Iodum                1,0

Adua purific.               97,0

Jod nie rozpuszcza się w wodzie, ale można go rozpuścić w wodnym roztworze jodku potasu, bo powstaje jo...