Juraszek_ES_a_biznes.pdf

E K O N O M I A S P O Ł E C Z N A T E K S T Y 2 0 0 6

Beata Juraszek-Kopacz

Ekonomia społeczna

a biznes

– współistnienie,

konkurencja,

współpraca

Beata Juraszek-Kopacz

Streszczenie

Jakie jest miejsce ekonomii społecznej w odniesieniu do ekonomii tradycyjnej? Czy przedsiębiorstwa społeczne stanowią nieuczciwą

konkurencję dla przedsiębiorstw tradycyjnych? Czy w ogóle mieszczą się w koncepcji wolnego rynku? Na ile te dwa typy przedsię-

biorstw mogą ze sobą współpracować? Czy relacje z sektorem prywatnym mają w ogóle znaczenie dla sukcesu ekonomii społecznej

w Polsce?

M.in. takie pytania podejmuje tekst „Ekonomia społeczna a biznes – konkurencja, współpraca, współistnienie”. Autorka, przedstawiając

i po trosze oceniając stan relacji irm komercyjnych zarówno z organizacjami pozarządowymi, jak i z przedsiębiorstwami społecznymi,

wskazuje przesłanki i zagadnienia, mogące stać się punktem wyjścia do włączenia ekonomii społecznej w gospodarkę meanstreamo-

wą, jako jeden z równoprawnych modeli prowadzenia działalności gospodarczej. Pyta o szanse na akceptację takiego myślenia przez

środowiska biznesu tradycyjnego oraz władze publiczne, ale także przez sam sektor ekonomii społecznej. Postawione w nim tezy

mogą stać się przyczynkiem do dyskusji, jak poszukiwany model ekonomii społecznej zdeiniuje swoje miejsce wobec rynku i rozwoju

gospodarczego.

O autorce

Beata Juraszek-Kopacz – wiceprezes Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, od 12 lat prowadzi szkolenia i konsultacje

dla organizacji pozarządowych z zakresu szeroko rozumianego rozwoju organizacyjnego (OD). Była członkiem zespołu redakcyjnego

Informatora „Społeczne zaangażowanie biznesu w Polsce” oraz organizatorką kilku konferencji dla środowisk biznesowych („Biznes dla

Demokracji, konferencja na temat certyikatu Social Accountability 2001). Koordynator dwóch projektów Equal, w których Fundacja jest

partnerem . Absolwentka ilozoii na Uniwersytecie Warszawskim.

Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (FRSO) – polska organizacja pozarządowa, nie nastawiona na zysk. Działa na rzecz

wzmocnienia i podniesienia skuteczności różnorodnych form działania społecznego w Polsce oraz w innych krajach Europy Środkowo-Wschod-

niej. Wszystkim potrzebującym wsparcia oferuje szkolenia, konsultacje oraz szeroko rozumiane poradnictwo i pomoc w wymianie informacji.

Fundacja, zarejestrowana w lutym 1996 roku, kontynuuje działalność Programu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (CSDP) - inten-

sywnego, dwuletniego programu edukacyjnego, prowadzonego w Polsce i na Węgrzech w latach 1994-96.

Działania Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego służą wzmacnianiu efektywności i stabilności organizacji pozarządowych,

a także wszelkich innych form działania społecznego. Ten cel realizuje prowadząc równolegle inicjatywy na dwóch poziomach: podno-

szenia umiejętności organizacji poprzez szkolenia, konsultacje, doradztwo i publikacje oraz poprzez realizację programów które promu-

jąc trzeci sektor jako wiarygodnego partnera dla innych sektorów życia społecznego przyczyniają się do wypracowania niezależności

inansowej organizacji pozarządowych.

Fundacja jest członkiem Grupy Zagranica i partnerem w dwóch projektach Equal: „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii spo-

łecznej” oraz „Partnerstwo dla Rain Mana”. Inne programy Fundacji to m.in.”Zarządzanie inansami w organizacjach pozarządowych”,

i fundusz „ProBonus”.

Ekonomia społeczna a biznes – współistnienie, konkurencja, współpraca

Motto:

Przedsiębiorstwo społeczne to stan umysłu.

Liam Black,

działacz społeczny z Liverpoolu

Opis stanu relacji między ekonomią społeczną a biznesem (a raczej ekonomią tradycyjną, skoro w jednym z aspektów ekonomia spo-

łeczna to także biznes) w Polsce AD 2006 nie może być wyczerpujący, z tego podstawowego powodu, że owe relacje albo nie zdążyły

się wyraźnie zarysować, albo nie zostały jeszcze zbadane. Nie ulega jednak wątpliwości, że stosunki między tymi dwoma typami eko-

nomii są jednym z kluczowych czynników przesądzających o ewentualnej trwałości sukcesu przedsiębiorczości społecznej w Polsce.

Silny opór dobrze zorganizowanych i wpływowych środowisk biznesu tradycyjnego, np. wobec legislacji przyjaznej dla przedsiębiorstw

społecznych, może skutecznie ograniczyć ich rozwój i spowodować zamknięcie w niszowym getcie. Dlatego nawet nie dysponując

danymi pozwalającymi na sformułowanie w pełni wiarygodnych wniosków, warto przyjrzeć się kilku dostępnym faktom oraz pokusić się

o sformułowanie hipotez co do punktu wyjścia dla budowania relacji ekonomii społecznej z sektorem prywatnym.

Motto:

Przedsiębiorstwo społeczne to stan umysłu.

Liam Black,

działacz społeczny z Liverpoolu

Beata Juraszek-Kopacz

Organizacje pozarządowe a biznes

cieszenie można przytoczyć dane, że tylko 3,5% organizacji

twierdzi, że w ciągu ostatnich 2 lat zdarzyło się im popaść

z przedstawicielami środowiska biznesu w konlikt. Całości

obrazu dopełnia ocena ekspertów Rady Indeksu Społeczeń-

stwa Obywatelskiego 1 , że nastawienie biznesu do organiza-

cji pozarządowych jest „generalnie obojętne”.

Pierwszą płaszczyzną, na której można rozważać ten prob-

lem, są związki przedsiębiorców z sektorem pozarządowym,

traktowanym przez większość badaczy w całości jako prze-

jaw ekonomii społecznej. W tym zakresie istnieje stosun-

kowo dużo danych, pochodzących z różnych raportów.

I tak np. w świetle raportu The Gallup Organization Poland,

opracowanego na zamówienie Polskiej Agencji Rozwoju

Przedsiębiorczości, w roku 2001 18% irm sektora małych

i średnich przedsiębiorstw przekazało darowizny na jakiś cel

społeczny. Im większe irmy, tym chętniej je przekazują – zro-

biło to sześciokrotnie więcej irm największych (zatrudnia-

jących do 249 pracowników) niż irm najmniejszych (nieza-

trudniających pracowników). Podstawowym celem, na jaki

przekazywano darowizny, była działalność charytatywna.

Obraz ten uzupełniają badania Forum Odpowiedzialnego

Biznesu (2003) przeprowadzone wśród największych irm.

Pokazują one, że 75,3% z nich udziela wsparcia inansowe-

go, które wynosiło średnio ok.1,2% ich rocznego przycho-

du. Jednocześnie dla ponad połowy przedsiębiorstw było

to mniej niż 1%.

Widać zatem wyraźnie, że biznes nie jest tak istotnym

partnerem organizacji w Polsce, jak mogłoby się wydawać

ze względu na doświadczenie innych krajów oraz potencjał

korzyści tkwiących w takiej współpracy, i to zarówno dla

obu partnerów, jak i dla szerszej wspólnoty. Trudno speku-

lować, gdzie leżą główne przyczyny niewykorzystania owe-

go potencjału przez sektor pozarządowy (bo przecież 2/3

największych irm deklaruje, że współpraca z organizacjami

pozarządowymi jest dla nich ważna), choć częściowo moż-

na to na pewno tłumaczyć „pracochłonnością” budowania

relacji z biznesem, stosunkowo niewysoką średnią wielkości

uzyskiwanych dotacji oraz wynikającą z małej kreatywno-

ści skromną ofertą świadczeń dla partnera biznesowego,

czy szerzej – niskim rozumieniem jego potrzeb przez or-

ganizacje. Wiąże się także zapewne z kulturą organizacyj-

ną polskiego sektora pozarządowego, w małym stopniu

przenikniętą „duchem przedsiębiorczości ekonomicznej” 2 ,

co sprawia, że biznes jest organizacjom po prostu obcy

- przede wszystkim mentalnie, ale także moralnie. Z pesy-

mistycznej perspektywy nie rokuje to dobrze możliwościom

rozwijania przedsiębiorstw społecznych na bazie organiza-

cji pozarządowych, z optymistycznej może stanowić szansę

dla ekonomii społecznej – szansę skierowania do środowisk

biznesowych atrakcyjnej oferty współpracy, niebędącej za-

razem konkurencją dla dotychczasowych jej form. Obecnie

są to przede wszystkim sponsoring i dotacje, sporadycznie

także nowocześniejsze metody, takie jak delegowanie pra-

cowników przez irmy do pracy na rzecz organizacji. Nawet

jednak w takich przypadkach oddelegowani pracownicy

czy też wolontariusze z sektora biznesu zbyt rzadko korzy-

stają ze swoich umiejętności zawodowych, częściej wy-

konują zadania takie, jak dyżury w świetlicy dla dzieci lub

innego rodzaju praca bezpośrednio z beneicjentami. Nie

odmawiając wartości takim działaniom, doceniając także

bezpłatne świadczenie organizacjom pewnych usług (jak

np. wykonywanie audytu), należy jednak zauważyć, że nie

służy to wzmacnianiu umiejętności zarządzania organizacją,

zwłaszcza w obszarach kluczowych dla rozwoju ekonomii

społecznej.

Z kolei badania ankietowe irm zaangażowanych społecznie

(bez względu na wielkość zatrudnienia i obrotów) przepro-

wadzone przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Obywa-

telskiego w roku 1998 oraz 2000 pozwalają dodać jeszcze,

że ankietowane przedsiębiorstwa najchętniej wspierały

dzieci i młodzież (55% wskazań) oraz osoby pokrzywdzo-

ne przez los (31%). Najbardziej popularne obszary wsparcia

w świetle tych badań to pomoc społeczna, ochrona zdro-

wia oraz edukacja (pierwsza „trójka” u Gallupa kształtuje się

zresztą tak samo). Wśród podmiotów wsparcia organizacje

pozarządowe znalazły się na 2 miejscu (70% wskazań), zaraz

za szkołami (80% wskazań), a przed instytucjami pomocy

społecznej oraz szpitalami (z tym, że wiele szpitali prowa-

dzi również fundacje). Są to dane już historyczne, ale dość

prawdopodobne jest twierdzenie, że takie preferencje irm

nie zmieniły się znacząco do chwili obecnej.

Dla organizacji pozarządowych darowizny od instytucji

i irm w roku 2004 były czwartym co do częstotliwości ko-

rzystania źródłem przychodów (badania KLON/JAWOR).

Dotacje od irm i instytucji stanowiły 7% całości przycho-

dów sektora pozarządowego. Dotacje te traiły do ok. 39%

organizacji. Ok. 70% organizacji deklarowało, że utrzymu-

je kontakty ze środowiskiem biznesu, ale tylko 12% robiło

to w sposób regularny i częsty. W świetle najnowszych ba-

dań (2005) nastąpił tu niemal 10-procentowy spadek, a or-

ganizacji często i regularnie kontaktujących się z biznesem

było ok. 9%. Tendencję do zmniejszania się ilantropii przed-

siębiorstw kierowanej do organizacji potwierdza kolejny

spadek: w roku 2004 19,1% organizacji wskazało środowisko

biznesu i irmy prywatne jako jednego z 3 najważniejszych

partnerów, w roku 2005 zrobiło tak już tylko 13,4%. Na po-

Dla dopełnienia obrazu relacji biznesu z organizacjami poza-

rządowymi warto jeszcze zadać kilka pytań, na które w chwi-

li obecnej brakuje odpowiedzi. A mianowicie, w jakim stop-

1 Indeks Społeczeństwa Obywatelskiego w Polsce, wyd. Stowarzyszenie KLON/JAWOR, War-

szawa 2006

2 Świadczy o tym pośrednio stosunkowo niewielki odsetek organizacji prowadzących

działalność gospodarczą i odpłatną działalność pożytku publicznego (łącznie 23%) oraz

bazowanie na dotacjach i darowiznach (wobec niemożliwości kontraktowania usług).

Ekonomia społeczna a biznes – współistnienie, konkurencja, współpraca

niu i w jakim zakresie organizacje pozarządowe prowadzące

działalność gospodarczą nawiązują współpracę z sektorem

prywatnym? Czy zachodzi tu wzajemne uczenie się? Czy

sprawdzają się założenia niektórych autorów 3 , że osiąga-

nie przychodów ze sprzedaży usług i/lub dóbr wszelkiego

rodzaju utrudnia im, jeśli wręcz nie uniemożliwia, pozyski-

wanie wsparcia publicznego i prywatnego? Czy stanowią

odbieraną negatywnie konkurencję dla irm komercyjnych?

Czy organizacje pozarządowe stosują narzędzia biznesu

– metody zarządzania, marketingu itd.? Czy zysk społeczny

przedsiębiorstw społecznych ułatwia (dzięki lepszemu wi-

zerunkowi społecznemu) czy utrudnia (za sprawą postrze-

gania irmy jako niewiarygodnego partnera) generowanie

zysku?

Rys. 1.

4FLUPS

QSZXBUOZ

1S[FETJŢ

CJPSTUXB

4QPFD[OF

4FLUPS

QVCMJD[OZ

4FLUPS

QP[BS[ŕEPXZ

Przedsiębiorstwa społeczne a biznes



Kolejna płaszczyzna rozważań powstaje po ograniczeniu

spektrum podmiotów ekonomii społecznej do przedsię-

biorstw społecznych. Z wielu propozycji przytoczę tu dei-

nicję powszechnie uznawaną w Wielkiej Brytanii, zarówno

przez władze, jak i przez organizacje infrastrukturalne. Wg

niej przedsiębiorstwo społeczne to każda instytucja działa-

jąca na rynku dla realizacji celów społecznych. Posiada ona

następujące cechy wyróżniające:

Cele ekonomiczne – przedsiębiorstwo społeczne dąży

do bycia wiarygodną irmą przynoszącą dochody;

Cele społeczne – są one wyrażone wprost, dodatkowo

sposób działania (etos) stanowi wartość dodaną; przed-

siębiorstwo społeczne funkcjonuje w sposób przejrzysty

i rozlicza się wobec członków oraz szerszej społeczności

z wywieranego wpływu społecznego, ekologicznego

i ekonomicznego;

Demokratyczne zarządzanie – struktura własnościowa oraz

zarządzanie opiera się na zaangażowaniu wszystkich grup

interesariuszy (członków, odbiorców usług, mieszkańców

danej społeczności, etc.) 4 .

łecznej, ale stosując wszelkie zasady myślenia biznesowego.

Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia, czy samo stosowanie

tych zasad w odniesieniu do działalności społecznej wy-

starczy, by okazać się przedsiębiorstwem społecznym, czy

też chodzi o rzeczywistą rentowność sprzedaży towarów

i dóbr. Obie opcje mają swoich gorących zwolenników, wy-

daje się jednak, że w polskich warunkach należy zgodzić się

raczej na pierwszą możliwość, tzn., że o uznaniu za przed-

siębiorcę społecznego powinno decydować stałe dążenie

do zwiększania poziomu przychodów z działalności eko-

nomicznej. Innowacja społeczna powstaje właśnie na tym

styku: misji społecznej i przedsiębiorczości. Rolą organizacji

pozarządowej jest zaspokajanie ważnych potrzeb społecz-

nych, domieszka myślenia biznesowego sprawia, że prob-

lemy społeczne stają się możliwościami, których realizacja

z różnych powodów jest nieopłacalna dla przedsiębiorstw

tradycyjnych. 5 Co to oznacza w praktyce, dowodzi przykład

brytyjskiego programu Community Re-paint, wdrażanego

obecnie w kilkudziesięciu gminach w południowo-wschod-

niej Anglii. Polega on na zbieraniu wszelkich odpadów

farbiarskich (od irm, instytucji publicznych oraz osób pry-

watnych), segregowaniu ich, utylizowaniu tych, których nie

da się już wykorzystać, ale przede wszystkim na ponownej

dystrybucji pełnowartościowych farb i innych materiałów

w danej społeczności. Zyskują wszyscy: pracownicy zatrud-

nieni w programie, ci, którzy pozbywają się tanim kosztem

kłopotliwych odpadów, a także ostateczni odbiorcy farb

– osoby niezamożne, instytucje publiczne i pozarządo-

we, oszczędzające w ten sposób istotne dla siebie kwoty.

Podobną szansę biznesową odkryło i zagospodarowało



Sformułowanie„irma” (ang. business ) jest nieco mylące, w Pol-

sce kojarzy się od razu z określonym statusem prawnym

(spółka, ewentualnie spółdzielnia), gdy tymczasem status

nie ma znaczenia, chodzi wyłącznie o cele i sposób działa-

nia.

Umiejscowienie przedsiębiorstwa społecznego, w tym

ujęciu, wobec pozostałych sektorów przedstawia rysu-

nek 1. Jest to część wspólna wszystkich trzech sektorów,

ponieważ działa ono na rzecz dobra publicznego (i często

w sferze usług publicznych), z silnym poczuciem misji spo-

3 Por. Michał Guć, w niniejszym Raporcie otwarcia.

4 Opr. na podstawie materiałów informacyjnych CERT (Community Economic Regeneration

Team) z Immingham (Lincolnshire) w Wielkiej Brytanii.

5 Por . Jean Louis Laville, Benoit Levesque, Marguarite Mendell, The Social Economy. Diverse

approaches and practices in Europe and Canada, 2005

Rys. 1.

4FLUPS

QSZXBUOZ

1S[FETJŢ

CJPSTUXB

4QPFD[OF

4FLUPS

QVCMJD[OZ

4FLUPS

QP[BS[ŕEPXZ

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: