1.pdf

Wstęp do kursu

Przedmiotem kursu są zagadnienia z zakresu teorii wychowania i wybranych koncepcji, jakie powstały i roz-

winęły się na gruncie działań wychowawczych oraz są opisywane dzięki konkretnym orientacjom badawczym.

Kurs przedstawia najistotniejsze zagadnienia z dziedziny wychowania jako procesu i praktyki pedagogicznej,

do których należą struktura, cele i wartości. Ponadto przybliża specyﬁkę wychowania wróżnych dziedzinach

i środowiskach wychowawczych, charakteryzuje style wychowania, liczne metody i techniki niezbędne w pra-

cy z wychowankiem. Prezentuje także poglądy wybitnych pedagogów na zjawiska inkulturacji, socjalizacji oraz

związków wychowania z innymi dziedzinami nauki. Analiza poszczególnych teorii i koncepcji wychowania po-

zwoli spojrzeć na proces wychowania jako na fundamentalną i nieuniknioną fazę rozwoju człowieka oraz proces

zależny od licznych czynników obecnych w codziennym funkcjonowaniu człowieka.

Teorie i koncepcje wychowania

1. Teoria wychowania jako dyscyplina pedagogiczna i jej rozumienie

1.1. Geneza i historia teorii wychowania

1.2. Funkcje teorii wychowania

1.3. Podstawowe pojęcia

1.4. Istota wychowania i jego cechy

1.5. Ewolucja teorii wychowania

1.6. Teoria wychowania jako teoria naukowa i metateoria

2. Teoria wychowania a dyscypliny podstawowe

2.1. Teoria wychowania a biologia

2.2. Teoria wychowania a psychologia

2.3. Teoria wychowania a socjologia

2.4. Teoria wychowania a ﬁlozoﬁa

3. Wychowanie w świetle poszczególnych koncepcji

3.1. Koncepcja behawiorystyczna

3.2. Koncepcja humanistyczna

3.3. Koncepcja psychospołeczna

3.4. Koncepcje pedagogiczne

Bibliograﬁa

1. Teoria wychowania jako dyscyplina

pedagogiczna i jej rozumienie

Teoria wychowania jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych. Obok

niej zalicza się do nich także pedagogikę ogólną, historię wychowania i oświaty,

dydaktykę (zwaną często teorią nauczania), pedagogikę porównawczą, społeczną

i specjalną.

Teoria wychowania nie jest więc jednolitym obszarem naukowym — zawiera wie-

le koncepcji, ujęć teoretycznych wychowania zarówno o charakterze ogólnym, jak

i bardziej szczegółowym.

Nazwa teorii wychowania jako odrębnej dyscypliny pedagogicznej pojawiła się

w Polsce dopiero po drugiej wojnie światowej, wcześniej opisywane i badane przez

nią problemy mieściły się w obszarze zainteresowań pedagogiki ogólnej. W innych

krajach Europy oraz w USA tematyka, która wchodzi w zakres teorii wychowa-

nia, stanowi przedmiot zainteresowania wielu innych dyscyplin, m.in. psychologii,

socjologii, ﬁlozoﬁiczłowiekaorazprzedmiotuzwanegopodstawamiwychowania

(w odróżnieniu od podstaw nauczania lub kształcenia) (Łobocki, 2006: 15).

Przedmiotem badań teorii wychowania jest wychowanie jako proces w jego wąskim

rozumieniu . Tak pojmowane wychowanie oznacza kształtowanie postaw i innych

cech osobowości dzieci i młodzieży oraz stwarzanie warunków ułatwiających im

realizację własnych możliwości. Z tego względu teoria wychowania bazuje najczę-

ściej na zagadnieniach rozwoju moralnego, społecznego, kulturalnego i ﬁzyczne-

go dzieci i młodzieży. Mniej interesuje się zagadnieniami rozwoju umysłowego —

uczeniem się — czym zajmuje się dydaktyka.

Poza gromadzeniem i systematyzowaniem wiedzy na wyżej wymienione zagadnie-

nia, teoria wychowania zajmuje się również:

— formułowaniem celów realizowanych w procesie wychowania w kontekście

wartości, norm, ideałów, powinności moralnych zawartych w ﬁlozoﬁi, religii,

etyce, aksjologii,

— projektowaniem działalności wychowawczej w kontekście realizowania celów

wychowania oraz własnych szans rozwojowych wychowanków,

— badaniem czynników wpływających na powodzenie lub niepowodzenie zapro-

jektowanego procesu wychowawczego, na który składa się podmiotowe trakto-

wanie wychowanków, pomaganie im w kierowaniu własnym rozwojem, racjo-

nalne organizowanie ich życia i działalności.

W polskiej literaturze pedagogicznej teoria wychowania deﬁniowanajestjako(No-

wak, 2008: 23):

— usystematyzowany system wypowiedzi dotyczących wychowania analizowane-

go na tle innych nauk społecznych (na przykład socjologiczna lub psychologicz-

na teoria wychowania),

— zbiór teoretycznych przesłanek wyjaśniających funkcjonowanie systemów wy-

chowawczych (na przykład system Herbarta, Deweya),

— wynik zbierania i systematyzowania założeń teoretycznych oraz badań empi-

rycznych pochodzących z różnych dyscyplin naukowych.

Podsumowując, teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmującą się

głównie celami, sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowa-

nej wobec dzieci i młodzieży.

Dla poprawności naukowej teorii wychowania istotne jest oznaczenie perspektyw

tej dziedziny nauki. Perspektywy te opisywane są jako (Łobocki, 2006: 25–26):

— konieczność otwarcia się teorii wychowania na różne poglądy o wychowaniu,

— otwarcie się na założenia psychologii humanistycznej,

— krytyczna analiza poglądów o wychowaniu (wystrzeganie się jednostronności

w uprawianiu teorii o wychowaniu),

— elastyczne podejście do zagadnień wychowawczych,

— konieczność wielorakich poszukiwań w teorii wychowania.

1.1. Geneza i historia teorii wychowania

Początki działalności pedagogicznej związane były z konkretnymi umiejętnościa-

mi — praktyką „prowadzenia chłopca” ( paideia ), której towarzyszyła z pewnością

teoria, czyli reﬂeksja na temat tego procesu. Na przestrzeni wieków, począwszy

od starożytności, można wyznaczyć charakterystyczne okresy rozwoju myśli pe-

dagogicznej: pedagogikę Johanna Friedricha Herbarta, przed nią pedagogikę Jana

Amosa Komeńskiego, Jana Jakuba Rousseau, Jana Henryka Pestalozziego, następ-

nie Johna Deweya i wielu innych, aż do czasów współczesnych, gdzie wśród naj-

ważniejszych teoretyków znajdujemy Marię Montessori, Janusza Korczaka, Alek-

sandra Kamińskiego, Marię Łopatkową.

Od momentu zaistnienia pedagogiki naukowej możemy mówić o nauce o wychowa-

niu . M. Nowak (2008: 22–23) pisze o tworzeniu teorii wychowania poprzez roz-

myślanie, reﬂeksje nad faktami izjawiskami dotyczącymi wychowania człowie-

ka. Zjawiskami tymi są m.in.: chwalenie i nagradzanie wychowanka, stwierdzanie

i osądzanie, wspólna zabawa, praca, udzielanie pomocy bądź pozostawianie samo-

dzielności, kooperacja i konkurencja, uczenie wyborów, pośredniczenie w przeka-

zie wartości, podejmowanie przedsięwzięć i przyjmowanie ich następstw.

O kwestiach tych rozmyślano od początku działalności pedagogicznej, zatem od

początku historii ludzkości mamy do czynienia ze specyﬁcznie rozumianą teorią

wychowania. Jednocześnie istnieje w tym obszarze specyﬁcznaﬁlozoﬁawychowa-

nia, przejawiająca się poszukiwaniem sensu, uzasadnianiem i wskazywaniem pod-

staw wychowania.

Za początek uformowania się teorii wychowania jako nauki przyjmuje się okres po-

wojenny , warto więc wspomnieć o panujących wówczas tendencjach naukowych.

W latach 1945–1948 w teorii i praktyce wychowawczej najczęściej odwoływano

się do dorobku okresu międzywojennego, równocześnie krytykując jego założe-

nia, szczególnie pajdocentryzm. Pajdocentryzm to pogląd przyznający wychowan-

kowi centralną pozycję w procesie wychowania, jednocześnie proces wychowania

sprowadzający do wpierania jego naturalnego i swobodnego rozwoju (Łobocki,

2006: 18).

Już wówczas w teorii wychowania zaczęto przywiązywać większą wagę do roli na-

uczyciela-wychowawcy w procesie wychowawczym, postrzegając jego zadania jako

znaczące. Rolę wychowawcy określano jako wiodącą i przypisywano jej świadome

i celowe wpływanie na osobowość wychowanka w celu ułatwienia mu adaptacji do

powojennych warunków życia i rozwoju.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: