S�OWNIK SZKOLNY. MALARZE, RZE�BIARZE, ARCH Praca zbiorowa konsultacja naukowa MARIA POPRZ�CKA AUTORZY WALDEMAR BARANIEWSKI JOLANTA GOLA KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA KATARZYNA NOWAKOWSKA-SITO ANDRZEJ PIE�KOS MARIA POPRZ�CKA ANNA SIERADZKA WOJCIECH SIERADZKI ANTONI ZIEMBA WARSZAWA 1993 S�OWNIK MALARZE RZE�BIARZE ARCHITEKCI SZKOLNY WYDAWNICTWA SZKOLNE l PEDAGOGICZNE Opracowanie merytoryczne Iwona Ramotowska Opracowanie leksykograficzne Anna Szymanowska Ok�adka i karta tytu�owa Andrzej Opoka Redaktor techniczny Monika Rudnik-Kulikowska Korekta Zesp�l Fotografie J. Sahara, I. Straburzy�ski, T. ��ltowska-Huszcza, Archiwum WSiP, Editions d'Art Albert Skira SA Ksi��ka zalecana przez Ministra Edukacji Narodowej do u�ytku szkolnego i wpisana do zestawu ksi��ek pomocniczych do nauki plastyki na poziomie klas starszych szko�y podstawowej oraz na poziomie szko�y �redniej. Numer w zestawie 183/93. � Copyright by WSiP Warszawa 1993 ISBN 83-02-05137-3 <^^ r^ ^\ [:? CZHBLNIJl S l p [^ dla BorwtTA "/ W\1.^< ^.^ WST�P S�ownik szkolny. Malarze, rze�biarze, architekci jest przeznaczony dla m�odzie�y szkolnej i nauczycieli wychowania plastycznego, a tak�e dla tych, kt�rzy interesuj� si� histori� sztuki, zw�aszcza �yciem i tw�rczo�ci� s�awnych artyst�w. Ksi��ka ta powsta�a z my�l� o przybli�eniu uczniom postaci spotykanych w lekturach szkolnych, literaturze popularnej, w programach telewizyjnych po�wi�conych problematyce artystycznej czy te� tw�rc�w dzie� ogl�danych w muzeach, na wystawach. S�ownik zawiera 318 hase� biograficznych (biogram�w) u�o�onych w porz�dku alfabetycznym, po�wi�conych najs�ynniejszym tw�rcom w dziejach sztuki, od staro�ytno�ci po czasy wsp�czesne. W ka�dym z hase� mo�na znale�� wa�niejsze fakty z �ycia artysty, podstawowe informacje o jego tw�rczo�ci i najs�ynniejszych dzie�ach. Przy nazwiskach tw�rc�w nie maj�cych w S�owniku w�asnych biogram�w zamieszczono informacje, kim by�a dana posta� (z wyj�tkiem postaci powszechnie znanych, jak Szekspir, Dante). Na ko�cu ksi��ki znajduje si� s�owniczek wyja�niaj�cy trudniejsze terminy wyst�puj�ce w biogramach. W nawiasach kwadratowych podano przybli�on� wymow� nazwisk obcych, zastosowano przy tym nast�puj�ce znaki: a � samog�oska mi�dzy "e" i "a", u � samog�oska mi�dzy "u" i "i", � � samog�oska mi�dzy "o" i "e", a � "a" nosowe. W tekstach hase�, opr�cz skr�t�w wymienionych w wykazie, u�ywane s� skr�ty (pierwsze litery) wyraz�w has�owych. Pod has�ami zamieszczono bibliografi� zawieraj�c� popularne, og�lnie dost�pne opracowania i monografie dotycz�ce tw�rc�w. S�ownik wzbogaca 120 ilustracji, prezentuj �vych najbardziej znane lub charakterystyczne dzie�a. Redakcja SKR�TY amer. � ameryka�ski ang. � angielski austr. � austriacki belg. � belgijski czes. � czeski czyt. � czytaj egip. � egipski eur. � europejski (lam. � flamandzki franc. � francuski gen. � genera� gl. � g��wny, g��wnie gr. � grecki hiszp. � hiszpa�ski hol. � holenderski im. � imienia jap. � japo�ski km � kilometr m � metr m.in. � mi�dzy innymi mit. � mitologiczny m�. � m�odszy niderl. � niderlandzki niem. � niemiecki norw. � norweski np. � na przyk�ad ob. � obecnie ok. � oko�o pd. � po�udnie, po�udniowy pl. � plac pn. � p�noc, pomocny p.n.e. � przed nasz� er� poi. � polski pot. � po�owa pseud. � pseudonim rei. � religijny ro�. � rosyjski rzym. � rzymski st. � starszy szwajc. � szwajcarski �w. � �wi�ty tzn. � to znaczy tzw. � tak zwany ul. � ulica UNESCO� United Nations Education Scientific and Cultural Orga-nization (Organizacja Narod�w Zjednoczonych do Spraw O�wiaty Nauki i Kultury) ur. � urodzony w. � wiek w�g. � w�gierski wg � wed�ug w�. � w�oski w�a�c. � w�a�ciwie wsch. � wsch�d, wschodni wyd. � wydanie, wydany zm. � zmar� zw. � zwany zw�. � zw�aszcza A M. Abakanowicz Abakan czerwony, 1968-69 Aalto [alto] Alvar Hugo, ur. 1898, zm. 1976, fi�ski architekt, urbanista i projektant; dzia�a� w Finlandii i w Stanach Zjednoczonych. Studiowa� w Helsinkach. Od 1928 cz�onek CIAM. Od 1940 profesor architektury instytutu technicznego w Cambridge w Stanach Zjednoczonych. Praktyk� projektow� rozpocz�� od opracowania projektu klubu robotniczego w Jyy�skyla. Nast�pnie w Turku zaprojektowa� pierwszy w pe�ni funkcjonalny budynek dla redakcji gazety "Turun Sano-mat" oraz sanatorium w Paimio. Natomiast w Helsinkach zajmowa� si� m.in. projektowaniem mebli oraz drobnych przedmiot�w u�ytkowych. Projektowa� pawilony fi�skie na wystawy �wiatowe w Pary�u (1937) i w Nowym Jorku (1939). W 1947-48 wybudowano wg jego projektu dom studencki w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge. G��wnym przedmiotem zainteresowania A. by�y zagadnienia integracji przestrzeni oraz harmonijnych relacji z natur�. D��y� do po��czenia funkcjonalnej czysto�ci planu z formami o rodowodzie naturalnym, do wykorzystania estetycznych warto�ci ceg�y i drewna. Do licznych realizacji projekt�w A. w Finlandii nale�� m.in. ratusz w Saynatsalo, budynek politechniki w Otaniemi, dom kultury oraz reprezentacyjny gmach "Finlandia" w Helsinkach. M. Piprek Alvar Aalto, Warszawa 1987. Abakanowicz Magdalena, ur. 1930 w Falentach pod Warszaw�, rze�biarka u�ywaj�ca jako materia�u g�. tkanin. Studiowa�a w warszawskiej Akademii Sztuk Pi�knych. Profesor Pa�stwowej Wy�szej Szko�y Sztuk Plastycznych w Poznaniu. A. nale�y do tw�rc�w tkanin przestrzennych. Przez ��czenie techniki tkania, wi�zania i splatania nada�a tradycyjnemu tkactwu cechy rze�b. Tworzy�a monumentalne kompozycje tr�jwymiarowe, od jej nazwiska zw. abakanami. Wprowadzi�a nowe tworzywa, m.in. ko�skie w�osie, r�nej grubo�ci w��kno sizalowe, p��tno krawieckie i workowe (np. cykl rze�b z p��tna workowego Alteracje: G�owy, Postacie siedz�ce. Plecy, Embriologia). Sztuka A., chocia� wywodzi si� z tkactwa, wykracza poza jego granice i ��czy si� z rze�b� i malarstwem. A. uprawia opr�cz rze�by (Mitologia � 33 postacie z br�zu) i malarstwa (cykl Twarze, liter� nie s� portretami) r�wnie� rysunek (cykle Adamowie Korpusy i twarze). Prace A. znajduj� si� w muzeach poi. i w wielu muzeach �wiata. Wsp�czesna sztuka polska, praca zbiorowa. Warszawa 1981. Adamowie [edamowie], bracia: Robert, ur. 1728, zm. 1792, i James, ur. 1734, zm. 1794, architekci ang. Byli uczniami ojca, Williama, autora adaptacji traktatu Wit-ruwiusza o architekturze. Pracowali cz�sto razem. Robert by� zafascynowany antykiem rzym. i dzie�ami A. Palladia, kt�re pozna� m.in. w czasie podr�y do W�och. Opublikowa� wa�ny dla eur. klasycyzmu i rozwoju staro�ytnictwa opis pa�acu Dioklecjana w Splicie. Styl Adam�w sta� si� jednym z wzor�w architektury rezy- dencjonalnej od Francji po Polsk� (np. pa�ace J. Ch. Kamsetzera). Najwi�ksz� s�aw� przynios�y A. neoklasycystyczne � pa�ace o palladia�skich reminiscencjach (posiad�o�ci: Osteriey House, Syon Hou-se) oraz neogotyckie zamki (Cuizean Cas-tle). A. nawi�zywali do r�nych epok stylistycznych zale�nie od rodzaju, przeznaczenia budowli i jej miejsca w krajobrazie. Budowali tak�e gmachy publiczne w Edynburgu (uniwersytet) i Londynie (liczne place, Adelphi Terrace � jedno z arcydzie� urbanistyki klasycyzmu). Wyst�powa�y w nich barwne dekoracje wn�trz, inspirowane m.in. odkryciami w Pompejach, z u�yciem p�askich sztukaterii. Mimo antycznego repertuaru ornamentalnego traktowanie �cian i rodzaj rysunku w budowlach A. by�y jeszcze bliskie rokoka. Dekoratorstwo A. wywar�o wielki wp�yw na ornamentyk� i rzemios�o artystyczne Europy, m.in. na styl Hepple-white'a w meblach i styl Ludwika XVI. W. Juszczak Romantyzm a dzia�alno�� artystyczna R. Adama, w: Fakty i wyobra�nia. Warszawa 1979. Adier Jankiel, ur. 1895 w Tuszynie pod �odzi�, zm. 1949 w Aldbourne pod Londynem, malarz pochodzenia �ydowskiego. Studiowa� w Niemczech. W 1918-20 przebywa� w Polsce i wsp�pracowa� z ��dzk� grup� artyst�w �ydowskich Ing Idisz. Od 1920 wraz z A. Nachtem-Sam-borskim wyjecha� do Niemiec. W Berlinie nawi�za� kontakt ze �rodowiskiem ekspresjonist�w. W Dusseldorfie wystawia� z grup� m�odych artyst�w Das Junge Rheinland; w 1931 otrzyma� pracowni� w akademii, gdzie zawar� znajomo�� z P. Kleem. W 1933 opu�ci� Niemcy i zamieszka� w Pary�u, gdzie przebywa�, poza kr�tkim pobytem w Polsce, a� do wybuchu II wojny �wiatowej. W 1940 wst�pi� do organizuj�cej si� armii poi. we Francji, z kt�rej zosta� ewakuowany do Anglii. Po demobilizacji osiad� w Anglii. Malarstwo A. kszta�towa�o si� pod wp�ywem niem. ekspresjonizmu, kubizmu, sztuki P. Picassa i Kleego oraz Neue Sachlichkeit. Tematem tw�rczo�ci A. jest �ydowski folklor, w�tki biblijno-talmudyczne ujmowane w poetyce abstrakcyjno-surre-alistycznej (Moi rodzice, Para). A. d��y� do uchwycenia w swoich dzie�ach istoty sztuki �ydowskiej. J. Pollak�wna Malarstwo polskie. Mi�dzy wojnami 1918-1939, Warszawa 1982. Aigner Chrystian Piotr, ur. 1756 w Pu�awach, zm. 1841 we Florencji, architekt i teoretyk architektury. Studiowa� we W�oszech, gdzie zapozna� si� z architektur� antyku i renesansu. Wykszta�cenie zawdzi�cza� w du�ej mierze S. K. Potockiemu, by� jego protegowanym i d�ugoletnim wsp�pracownikiem w zakresie projektowania architektury. Pracowa� g�. dla rodzin magnackich (Potockich, Czartory-skich, Lubomirskich). Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, cz�onek Akademii �wi�tego �ukasza w Rzymie. Po 1815 A. prowadzi� o�ywion� dzia�alno�� w Warszawie. By� budowniczym generalnym Kr�lestwa Polskiego i przyczyni� si� do nadania miastu nowej, klasycy stycznej Alberti szaty. W 1825 opu�ci� Wa...
maccio