1. Sposoby rozwiązywania konfliktów – arbitraż, negocjacje, mediacje
1. Definicja
Pod pojęciem arbitrażu rozumie się polubowne rozstrzyganie sporów.
“Nowa Encyklopedia Powszechna” PME definiuje arbitraż jako “rozstrzyganie sporów majątkowych przez osoby (arbitrów) wskazane przez każdą ze stron,; strony te powołają superarbitra. Jest to również nazwa organu powołanego do rozstrzygania sporów. Arbitraż może być stały lub powołany ad hoc przez strony, które w umowie mogą dokonać zapisu na sąd polubowny. Wyrok arbitrażu ma moc prawną wyroku sądowego państwowego” 9
Jest to nowoczesny, posiadający długą tradycję rozstrzygania spraw cywilnych (gospodarczych) przez osoby (arbitrów) i stosownie do zasad, na wybór których strony mają bezpośredni i pośredni wpływ.
2. Zakres dopuszczalności arbitrażu
W Polsce zasadą jest, że strony mogą poddawać pod rozstrzygnięcie arbitrażu (sądu polubownego) wyłącznie spory o charakterze majątkowym z wyjątkiem sporów o alimenty i sporów wynikających ze stosunku pracy.
3. Etapy postępowania arbitrażowego
A Umowa (zapis)
Strony konfliktu musza wyrazić zgodę w formie zawarcia umowy zwanej zapisem na sąd polubowny aby ich spór mógł być rozstrzygnięty przez sąd arbitrażowy. Zapis na sąd polubowny jest podstawą całego postępowania. Umowa ta wywiera dwa skutki prawne.: Pierwszy polegający na przyznaniu sądowi polubownemu kompetencji do rozstrzygania sporu objętego umową, drugi wykluczenia sądownictwa państwowego. W treści umowy zawiera się dokładne oznaczenie przedmiotu sporu, można dokonać zapisu co do liczby arbitrów, sposobu ich wyboru, trybu postępowania, kosztów, miejsca arbitrażu. Wszystkie postanowienia musza być zgodne z przepisami prawa. Umowa taka musi być sporządzona na piśmie i własnoręcznie podpisana.
B Powołanie sadu arbitrażowego
Klasyczny model powołania sądu arbitrażowego polega na tym, że jedna ze stron sporu powołuje jednego arbitra, druga strona drugiego, a tak powołani arbitrzy wybierają superarbitra.
Arbitrem może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, za wyjątkiem sędziego sądu państwowego. Od arbitra nie wymaga się wykształcenia prawniczego ani znajomości prawa. Często na superarbitra powołuje się osoby o wykształceniu prawniczym, ale nie jest to obowiązkowe.
Arbiter musi być bezstronny, gdy jego bezstronność budzi wątpliwości strona może żądać wyłączenia arbitra – czyli odsunięcie go od pełnienia obowiązków arbitra w tej konkretnej sprawie. Przyczyny wyłączenia arbitra określa kodeks postępowania cywilnego (do wyłączenia arbitra stosuje się przepisy o wyłączeniu sędziego).
Sąd polubowny może być powołany do rozpatrzenia jednego sporu – tzw. sąd polubowny ad hoc lub na stałe (są to sady instytucjonalnie powoływane najczęściej przy izbach przemysłowo – handlowych). Przepisy sądów ad hoc i stałych są jednakowe. Stałe sądy polubowne z reguły zajmują się sprawami dotyczącymi umów zawartych w obrocie międzynarodowym lub opiewających na duże kwoty. Sądy polubowne ad hoc sa najczęściej odpowiedzialne, gdy wartość przedmiotu sporu jest niewielka w porównaniu z kosztami postępowania w sądzie polubownym.
Strony mogą określić same aż do rozpoczęcia postępowania przez sądem polubownym trybu tego postępowania, jeżeli tego nie uczynią sąd zostawia tryb jaki uzna za właściwy.
Sąd polubowny musi wyjaśnić wszystkie okoliczności niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd ten ma wiele uprawnień: może przesłuchiwać strony, świadków i biegłych i odbierać od nich przyrzeczenia; nie może stosować środków przymusu. Jeżeli sąd polubowny nie może wykonać jakiejś czynności zwraca się do sądu rejonowego, w którego okręgu czynność ma być wykonywana. Wyrok sądu polubownego zapada większością głosów, chyba , że zapis wymagał jednomyślności. Po zakończeniu sprawy sąd polubowny ma obowiązek przekazać akta sprawy sądowi rejonowemu, który byłby właściwy dla sprawy, gdyby nie było zapisu na sąd polubowny.
Przed sądem polubownym można zawrzeć ugodę. Może być ona zawarta w każdym stadium postępowania.
Wyrok sądu polubownego jest prawomocny od chwili podpisania przez arbitrów, musi mieć jednak nadaną przez sąd państwowy klauzulę wykonalności. Wówczas dopiero nadaje się do egzekucji, podobnie jak wyrok sądu państwowego.
4. Cechy arbitrażu
a) dobrowolność – strony bez przymusu zawierają umowę cywilno – prawną, negocjując jej warunki
b) rozstrzyganie sporów przez sądy arbitrażowe, nie będące sądami państwowymi
c) jednoinstancyjność postępowania arbitrażowego – od orzeczenia arbitrażowego nie przysługuje odwołanie do wyższej instancji. Prawo polskie przewiduje jednak skargę do sądu państwowego o uchylenie wyroku sądu polubownego w bardzo ściśle określonych sytuacjach.
d) Zrównanie na mocy przepisu prawnego orzeczenia arbitrażowego z wyrokiem sądu państwowego
5. Zalety arbitrażu
a) oszczędność czasu i pieniędzy
b) szybkość postępowania
c) poufność postępowania
d) kompetencja składu orzekającego i autorytet arbitrażu (powołuje się z reguły specjalistów w danej dziedzinie)
e) jednoinstancyjność postępowania arbitrażowego
f) wykonalność orzeczenia arbitrażowego.
6. Podsumowanie
Arbitraż jest instytucją, która gwarantuje stronom konfliktu podmiotowość, sami mogą wpływać na to kto i w jaki sposób ich spór rozstrzygnie. Bardzo istotnym elementem w postępowaniu arbitrażowym jest tez możliwość zawarcia ugody. Dla stron konfliktu ważny jest również fakt, że orzeczenie sądu polubownego jest prawomocne i posiada klauzulę wykonalności. Postępowanie przed sądami polubownymi nie zawsze jest najlepszym i uniwersalnym sposobem na rozwiązywanie sporu. Może się zdarzyć, że jedna ze stron konfliktu nie będzie w pełni usatysfakcjonowana. Jednak arbitraż jest na pewno korzystniejszą i szybszą metodą dojścia do porozumienia niż długotrwały i kosztowny proces w sądzie państwowym.
1. Pojęcie mediacji
Każdy spór może być rozwiązany drogą dyskusji i negocjacji. Bywa jednak tak, że uczestnicy konfliktu nie są w stanie ze sobą negocjować, wówczas spór ulega eskalacji, co często kończy się procesem sądowym.
Alternatywną wobec drogi sądowej metodą rozwiązywania konfliktu jest mediacja.
Mediacja jest dobrowolnym porozumieniem się stron będących w konflikcie w obecności osoby trzeciej, która jest bezstronna, akceptowana i neutralna, tj mediatora. Jest to metoda pośredniczenia w sporze, a mediator jest osobą, która wspomaga negocjacje stron konfliktu.
2. Cele mediacji
Celem każdej mediacji jest udzielenie osobom będącym w konflikcie pomocy w osiągnięciu przez nie własnego, wzajemnie akceptowanego porozumienia dotyczącymi spornych kwestii.
Według J. Waluk celem mediacji jest sprawiedliwość naprawcza. Jest to “filozofia, która karanie zastępuje pojednaniem, zemstę na sprawcach – pomocą dla ofiar, alienację i nieczułość – wspólnotą i zjednoczeniem, negatywizm i destrukcję – naprawą, przebaczeniem i łaską”5 Sprawiedliwość naprawcza stawia sobie za cel zagojenie ran odniesionych przez każdą osobę dotkniętą przez konflikt (przestępstwo) zarówno ofiarę jak i sprawcę.
Jest to możliwe przy zachowaniu procedur mediacyjnych.
3. Kierowanie spraw do mediacji i kryteria selekcji tych spraw
Mediacji można poddać każdy rodzaj sporu. Jedynym warunkiem koniecznym jest wyrażenie zgody przez strony konfliktu na zastosowanie tej procedury.
Do mediacji kierować można sprawy z procesów prawa cywilnego takich jak umowy cywilnoprawne, spory sąsiedzkie, rozwody, opieka nad dzieckiem, alimenty, spory wynikające z ruchu drogowego, zachowania osób względem siebie.
W postępowaniu karnym kierowanie spraw do mediacji może nastąpić z własnej inicjatywy, z inicjatywy stron lub na ich wniosek. Spawy zagrożone karą lub środkiem karnym w ustawie do mediacji może kierować:
- prokurator – na etapie postępowania przygotowawczego
- policja – na etapie postępowania przygotowawczego
- sąd – w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia końcowego w sprawie
- sąd – zamiast postępowania pojednawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego (tylko na wniosek lub za zgodą stron)
- sąd penitencjarny (lub Dyrektor Zakładu Karnego) – na każdym etapie odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności, niezależnie od wysokości orzeczonej kary
- sąd wykonujący prawomocnie orzeczone kary lub środki karne – w toku postępowania wykonawczego. 6
W polskim Kodeksie postępowania cywilnego nie ma jak dotąd zapisów umożliwiających przeprowadzenie mediacji. Obecnie przygotowywane są propozycje zmian, które mogłyby umożliwić sędziom kierowanie spraw do mediacji.
Kryteria doboru spraw do mediacji wskazuje Rekomendacja Rady Europy. Są to:
a) zdolność i przewidywalna gotowość stron do mediacji
b) sprawca przyznaje zaistnienie danego stanu rzeczy, związanych z dokonanym czynem karalnym lub przestępstwem, co jednak nie musi być przyznaniem się do winy
c) pokrzywdzony i sprawca wyrażają dobrowolną zgodę na postępowanie mediacyjne
d) w mediacji mogą uczestniczyć tylko osoby, które są władne podejmować samodzielne decyzje oraz są odpowiedzialne za realizację zawartych porozumień. 7
4. Rodzaje mediacji
Wyróżniamy następujące rodzaje mediacji:
a) mediacje sądowe
- karne: sprawca nieletni, młodociany lub dorosły; sprawca w stosunku do którego zostało wydane orzeczenie sądowe tzw. mediacje po wyroku
- rodzinne
b) mediacje szkolne
c) ...
kiton18