Filozofia Bergsona
Francuski myśliciel poddał zdecydowanej i wielostronnej krytyce intelektualne sposoby poznawania rzeczywistości . Zdaniem Bergsona intelekt wypacza i deformuje obraz świata , ponieważ :
1) atomizuje go oraz rozbija na fragmenty i części to , co stanowi nierozdzielną całość
2) traktuje rzeczywistość mechanicznie , a nie jako jedność organiczną ,
3) unieruchamia ją i ustatycznia, podczas gdy rzeczywistość jest w swej istocie zmienna, podlega nieustannemu stawaniu się,
4) upraszcza i zubaża obraz świata , który jest o wiele bardziej złożony i bogaty , stosuje utrwalone , ogólne i skostniale pojęcia do tego , co indywidualne , jednostkowe , do niepowtarzalnych stanów rzeczy.
Intelekt więc , zdaniem Bergsona , nie jest zdolny do autentycznego, głębokiego poznania natury rzeczywistości . Poznanie takie umożliwia intuicja jako coś bliższego instynktowi , jako wytwór organizmu biologicznego , przyrody , który spokrewnia człowieka z naturą , nie rozbija jedności świata na podmiot i przedmiot i dzięki temu nie wypacza obrazu rzeczywistości . Wprowadzone przez Bergsona pojęcie pędu życiowego wskazywało na dynamiczne rozumienie świata – nie jako trwałego , niezmiennego bytu , lecz raczej jako procesu , stawania się , podlegającego nieustannemu rozwojowi i transformacjom. . Jeśli chodzi o polskich pisarzy , to ślady wpływu Bergsona odnaleźć można zwłaszcza w dziełach Stanisława Brzozowskiego oraz Bolesława Leśmiana . Wpływy Bergsona w Polsce zaznaczają się już w ostatniej dekadzie XIX w., a ich kulminacja przypada na lata
1907 –1913. Pierwszym tekstem filozofa przetłumaczonym na język polski była rozprawa Śmiech , ujmująca zjawisko komizmu jako reakcję przeciw temu wszystkiemu , co w życiu mechaniczne i skostniałe , sztywne . Także przed sztuką i filozofią stawiał Bergson zadanie rozbijania schematycznych , utrwalonych sposobów ujmowania rzeczywistości.
Nisa