POSTĘP W ZAKRESIE OCENY ZAGROŻEŃ CZYNNIKAMI WYSTĘPUJĄCYMI W PROCESACH PRACY ORAZ W ZAKRESIE METOD OCHRONY PRZED ZAGROŻENIAMI DLA ZDROWIA I ŻYCIA PRACOWNIKÓW.
Na skutek zmiany Kodeksu pracy po raz pierwszy wprowadzono do polskiego prawa pojęcie ryzyka zawodowego. Zgodnie z definicją określoną w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dziennik Ustaw Nr 129, poz. 844) przez ryzyko zawodowe należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niepożądanych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
Prawodawca zgodnie z art. 226 Kodeksu pracy (Dziennik Ustaw Nr 24 poz.110) ma obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego występującego na stanowiskach pracy w jego zakładzie, jest również zobowiązany poinformować każdego z pracowników o poziomie tego ryzyka na stanowisku oraz wskazania na środki ograniczające poziom zagrożeń występujących w zakładzie. Obowiązek ten jest całkiem zgodny z dyrektywą Rady Unii Europejskiej nr 89/391/EWG 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Nakłada ona na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zapobieganie ryzyku zawodowemu oraz informowanie pracowników o zagrożeniach. Według dyrektywy pracodawca powinien stosować środki zapobiegawcze na podstawie następujących zasad:
- unikanie ryzyka,
- ocena ryzyka, którego nie można uniknąć,
- zapobieganie ryzyku u źródła,
- dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, (dotyczy głównie projektowania stanowisk pracy, wyboru wyposażenia roboczego) oraz metod produkcyjnych i metod pracy, a zwłaszcza łagodzenie monotonii pracy oraz zmniejszanie natężenia pracy mającego wpływ na zdrowie pracownika,
- stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
- zastępowanie niebezpiecznych środków bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
- prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej, obejmującej technikę organizację oraz warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy,
- nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej,
- właściwe instruowanie pracowników.
Ocena ryzyka zawodowego ma na celu przeprowadzenie szczegółowej analizy procesu pracy, która pozwoli na wykrycie zagrożeń. Służy to rozpoznaniu istniejących niebezpieczeństw, ich analizę a przede wszystkim wprowadzenie środków poprawiających warunki pracy i ograniczających szkodliwy wpływ procesu pracy na pracownika. Wiąże się to bezpośrednio z poprawą środowiska pracy i zmniejszeniem kosztów. Istnieje bowiem ścisła zależność pomiędzy właściwymi warunkami pracy a wydajnością pracy i końcowym wynikiem finansowym firmy poprzez ograniczenie liczby dni absencji, spowodowanych złymi warunkami pracy oraz wypadkami przy pracy. Ustawodawca wprowadzając poszczególne przepisy w zakresie oceny ryzyka zawodowego chce zmusić pracodawców do podjęcia wysiłków zmierzających do poprawy warunków pracy. Ponadto z przyczyn społecznych niezmiernie istotne jest dokumentowanie ryzyka zawodowego występującego w poszczególnych zakładach, liczby wypadów przy pracy i chorób zawodowych. W tym celu nałożono na każdego pracodawcę obowiązek ścisłego dokumentowania wszystkich zagrożeń, wypadków i chorób zawodowych oraz prowadzenie w tym zakresie odpowiedniej dokumentacji.
Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne w środowisku pracy.
Urazy ciała lub nawet śmierć pracownika, choroba zawodowa czy obniżenie sprawności organizmu powstają pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Decydujący jest tutaj kontakt pracownika z tymi czynnikami, przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników, a także czas narażenia. Nazywamy to narażeniem zawodowym. Podjęcie przez pracodawcę działań mających na celu ograniczenie narażenia zawodowego obniży prawdopodobieństwo lub częstość występowania niekorzystnych zmian, czyli obniży powstawanie ryzyka zawodowego.
Podziału czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych:
A. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka w sposób najczęściej nagły mogą spowodować u niego uraz (wypadek przy pracy). Do grupy tej zaliczamy kilka podstawowych typów zagrożeń:
- zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi,
- zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi,
- zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi,
- zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym,
- zagrożenia poparzeniem,
- zagrożenia pożarem lub/i wybuchem.
B. Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez o dłuższy okres mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie jego zdrowia a w konsekwencji doprowadzić do choroby zawodowej. Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe typy:
1. Czynniki fizyczne
- hałas (ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy, hałas, ultradźwiękowy),
- mikroklimat,
- promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),
- promieniowanie jonizujące,
- promieniowanie laserowe,
- pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),
- pole elektrostatyczne,
- pyły przemysłowe,
- wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne).
2. Czynniki chemiczne
a) podział w zależności od działania na organizm ludzki
- substancje toksyczne,
- substancje drażniące,
- substancje uczulające,
- substancje rakotwórcze,
- substancje mutagenne,
- substancje upośledzające układ rozrodczy,
b) odział w zależności od rodzajów działania na organizm człowieka:
- przez drogi oddechowe,
- przez skórę i błony śluzowe,
- przez przewód pokarmowy.
3. Czynniki biologiczne
- mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,
- makroorganizmy roślinne i zwierzęce.
4. Czynniki psychofizyczne
- obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
- obciążenie psychonerwowe.
POSTĘPOWANIE W RAZIE WYPADKÓW I W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ (NP. POŻARU, AWARII), W TYM ZASADY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY W RAZIE WYPADKU
Wypadki przy pracy
Definicje
Zgodnie z obowiązującymi przepisami:
za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1. Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych.
2. Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3. W czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Na równi z wypadkiem przy pracy, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1. W czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
2. Podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
3. Przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.
Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.
Postępowanie powypadkowe.
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego.
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca lub osoba kierująca pracownikami ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
- dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku.
Zgodę, na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku, w sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem.
Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody, jest dopuszczalne, jeżeli zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.
Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik kierujący komórką służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.
Okoliczności i przyczyny wypadków innych (tzw. lekkich) ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przedstawiciel załogi np. oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zespół powypadkowy, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:
- dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
- jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku,
- przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
- przesłuchać świadków wypadku,
- zasięgnąć opinii lekarza, w szczególności lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz w razie potrzeby innych specjalistów,
- zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
- dokonać prawnej kwalifikacji wypadku,
- określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.
Przed przesłuchaniem, zespół powypadkowy uprzedza świadka o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza - nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zwany "protokołem powypadkowym".
Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego. Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii.
Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.
Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.
Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny.
Pracownikowi przebywającemu na zwolnieniu lekarskim z tytułu wypadku w pracy przysługuje zasiłek chorobowy wypłacany przez ZUS w wysokości 100% wynagrodzenia oraz prawo do ubiegania się o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu
Metody zapobiegania wypadkom przy pracy.
Skuteczne zapobieganie wypadkom zależy od zapobiegania wszystkim zdarzeniom potencjalnie wypadkowym i urazom oraz wszystkim wypadkom przez likwidacje przyczyn zagrożeń wypadkowych, a także przyczyn ich aktywizacji.
1. Podstawowe twierdzenia wypadkoznawcze.
- Bez wystąpienia bezpośredniego zagrożenia wypadkowego nie ma wypadku.
- Bezpośrednie zagrożenie wypadkowe jest zawsze spowodowane pośrednimi okolicznościami i przyczyny mogą być bliskie i dalekie.
- Skuteczne zapobieganie wypadkom zależy od eliminacji okoliczności i przyczyn: wykrytych zagrożeń wypadkowych, zagrożeń potencjalnie wypadkowych i wszystkich wypadków urazowych – niezależnie od ich ciężkości.
- Powtarzalność i identyczność okoliczności i przyczyn powstawania zagrożeń wypadkowych, zdarzeń potencjalnie wypadkowych oraz wszystkich wypadków i ich czynników aktywizacji, stanowi podstawowy miernik poziomu zapobiegania wypadkom w skali mikro i makro.
- Ta przyczyna zagrożenia wypadkowego najważniejsza, której usunięcie najbardziej zmniejszy to zagrożenie.
- Ryzyko zaistnienia wypadku jest wprost proporcjonalne do prawdopodobieństwa aktywizacji bezpośredniego zagrożenia wypadkowego.
- Tolerowane ryzyko wypadkowe winno podlegać stałej kontroli.
- Działania na podstawie teorii wypadku, wzbogaconej systematyką gałęzi TOL, stanowią uniwersalny klucz do kompleksowego określenia okoliczności i przyczyn zagrożeń wypadkowych pośrednich i bezpośrednich oraz ich aktywizacji, które decydują o zaistnieniu wypadku, warunkują skuteczność wniosków profilaktycznych.
Systematyka gałęzi TOL stanowi w wypadkoznawstwie podejście ergonomiczne, tzn. podejście systemowe do badań elementów każdego łańcucha zdarzeń, składającego się na teorie wypadku. W systematyce ergonomicznej bada się siły przyrody (T), organizację (O) i zachowanie ludzi (L) rozpatrując relacje, które mogą stwarzać ryzyko zagrożenia wypadkowego miedzy człowiekiem, a jego środowiskiem techniczno-materialnym oraz energetycznym, stosowana organizacja czynności człowieka ze względu na zagrożenia dla człowieka tkwiące w tej organizacji, zachowaniem się człowieka oraz zależnościami zachowania się ludzi pod kątem ryzyka wypadku.
2. Zagrożenia związane z konstrukcja urządzeń technicznych, maszyn, ręcznych narzędzi, technologii, materiałów lub substancji, stosowanej energii, stanu urządzeń zabezpieczających.
- Stosowanie ruchomych maszyn ich części oraz pojazdów, w tym transportu wewnątrzzakładowego, drogowego urządzeń dźwignicowych, drabin śliskich posadzek.
- Brak bezpiecznych rozwiązań technicznych, które prowadzą do nieprawidłowego zachowania się człowieka, powodując konieczność przebywania w strefie bezpośredniego zagrożenia.
- Wadliwe projektowanie i eksploatacja dróg publicznych i transportowych, zła nawierzchnia dróg, brak właściwego oznakowania, zaniechanie stosowania automatycznych rozwiązań ostrzegawczych.
- Zła konstrukcja środków technicznych małej mechanizacji do podnoszenia i przemieszczania ciężarów, np. przy ręcznym podnoszeniu ciężarów.
- Zagrożenia urazowe krawędziami, ostrymi elementami tnącymi.
- Zły stan urządzeń technicznych (np. niedrożność zaworów bezpieczeństwa, korozja ścian zbiornika lub przewodów pod dużym ciśnieniem, zużycie lin nośnych, dźwigni)
- Ryzyko porażenia prądem elektrycznym, pożary i wybuchu pyłu, gazu lub substancji ostrego zatrucia, chemicznego oparzenia itp.
- Zagrożenie zbyt niską lub dużą temperaturą substancji lub przedmiotów.
- Brak automatycznych rozwiązań w dziedzinie techniki bezpieczeństwa wypadkowego (brak sprzężenia ruchu maszyn z działaniem urządzenia ochronnego).
- Brak automatyki zamkniętych procesów chemicznych od strony bezpieczeństwa wybuchowego.
- Brak lub zły stan techniczny urządzeń do hermetyzacji lub usuwania czynników niebezpiecznych i szkodliwych materialnego środowiska pracy p palnych, wybuchowych, silnie toksycznych itp.
3. Zagrożenia wynikające z organizacji pracy (O).
Niewłaściwa ogólna organizacja pracy.
- Nieprawidłowy podział pracy lub rozplanowanie zadań.
- Niewłaściwe polecania przełożonych.
- Brak nadzoru.
- Niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych.
- Wykonywanie z polecenia nadzoru prac nie wchodzących w zakres obowiązków pracownika.
- Brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym.
- Dopuszczanie do pracy czynnika materialnego bez wymaganych kontroli i przeglądów.
- Tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpieczeństwa pracy.
...
bhpbud