Kościół św. Gereona II - Wawel.pdf - Historia sztuki - PanToto

Badania pałacu królewskiego na Wawelu rozpoczął Tomasz Prylinski w latach 1880 – 1882,w

latach późniejszych już po opuszczeniu Wawelu przez wojska austryjackie. Dalsze badania

kontynuował Adolf Szyszko-Bohusz, który wydatnie uzupełnił stan rozpoznań dotyczących

budowli znajdujących się na wzgórzu wawelskim. Dalsze badania były kontynuowane po II

wojnie światowej, badania te prowadziła m.in. Klementyna Żurowska.

W 1983 r. ponownie powrócono do badań nad interesującym nas obiektem kościołem św.

Gereona. Kościół ten niesłusznie przez kilkadziesiąt lat był uważany za pierwsza katedrę

wawelską. Kościół św. Gereona pełnił funkcję kościoła pałacowego. Kościół ten, był

wymieniany jako punkt orientacyjny w opisie fortyfikacji wzniesionych przez Konrada

Mazowieckiego na wzgórzu wawelskim w 1243 r. Budowla miała wyjątkowo bogaty

program. Pod wyniesionym prezbiterium znajdowała się krypta o sklepieniach wspartych na

czterech smukłych kolumnach i półkolach przyściennych. Półkoliste nisze w grubości jej

murów są kontynuacją techniki i estetyki rzymskiej sztuki murowania, charakterystycznych

dla określonych regionów Europy Południowej i Zachodniej, tradycji szczególnie żywej w

romańskiej architekturze Nadrenii. W ramionach transeptu, wysuniętych daleko poza linię

trójnawowego korpusu, znajdowały się od strony wschodniej niewielkie apsydy. Najbardziej

niezwykłym rysem były empory przy ścianach szczytowych transeptu, każda wsparta na

dwóch kolumnach. Ten rzadki motyw architektoniczny pochodzenia karolińskiego

odpowiadał potrzebom liturgii benedyktyńskiej i dlatego stosowany był często w kościołach

tego zakonu. Od strony zachodniej przylegał do transeptu krótki korpus trójnawowy, o

przemiennym systemie podpór, z dwuwieżową fasadą tej samej szerokości. Jeszcze jeden rys

szczególny zwraca uwagę w kościele św. Gereona. Jest to piękna, bardzo staranna

kamieniarska dekoracja ornamentalna, w której Wschód styka się z Zachodem. Taśmy

plecionki, przeniesione z głębi Azji w okresie wędrówki ludów, wypełniają pola

czworościennego kapitelu empory, oplatają trzony kolumienek krypty. Z kolej na innym

kapitelu, najnowszym znalezisku archeologów, naiwne woluty przypominają wciąż żywą

tradycję antyku. W bezpośrednim sąsiedztwie św. Gereona, na jego osi, znajduje się rozległy

kompleks budowlany zwany salą na 24 słupach, rozmaicie interpretowany i datowany. Taki

opis znajdziemy u Zygmunta Świechowskiego w książce „Sztuka polska – Romanizm”.

Kościół św. Gereona w literaturze występuje też zamiennie pod wezwaniem św. Marii

Egipcjanki, tak też jest przedstawiony w artykule Janusza Firleta i Zbigniewa Pianowskiego

„tytuł wpisz proszę ja zgubiłam 1 stronę artykułu”.

Wcześniej wspomniani autorzy, pozostałości reliktu, odkrytego przez Szyszko-Bohusza w

najwcześniejszych wykopaliskach pochodzących z okresu przedromańskiego i wczesno

romańskiego nazywają kaplicą św. Gereona. Domniemaną kaplicę św. Gereona odkryto pod

zachodnim skrzydłem pałacu, w północno – wschodniej części rezerwatu. Skomplikowany

kształt oraz

usytuowanie może być interpretowane jako świątynia. Zachowane fragmenty ścian tworzą

partię narożną, z wydatnym uskokiem (o grubość muru) do wnętrza, co sugeruje krzyżową

formę budowli. W ścianie płn stwierdzono półkolisty układ kamieni, otaczających, być może,

szyb klatki schodowej. Około 2 m na zachód od wspomnianego narożnika odsłonięto

fundament kwadratowego filara o boku 1,5 m jeszcze dalej zaś w kierunku zachodnim, na

dziedzińcu między pałacem a katedra – niewielkie fragmenty dwu murów biegnących po osi

E-W oraz ślady posadzek. Wymienione mury miały płytkie fundamenty kamienno-ziemne,

partie nadziemne wykonano z płytowego wapienia spojonego zaprawą gipsową. Można

przypuszczać, iż obok niewielkiej świątyni istniał budynek mieszkalny, połączony

korytarzową przewiązką z emporą lub górną kondygnacją kościoła .( Empora ( niem. Empore),

chór muzyczny – element występujący najczęściej w kościele , rodzaj trybuny . , przewiązka –

przejście).

W okresie romańskim budowla kaplicy św. Gereona uległa przebudowom. Kaplica św

Gereona przylegała do głównego budynku romańskiego na Wawelu tzw. sali o 24 słupach,

zlokalizowanego bliżej północnej krawędzi wzgórza, na terenie między kulminacją skały a

linią obwałowań, podwyższonym znacznie nasypami ziemnymi. Do wschodnie ściany

wspomnianego palatium przylegała budowla, interpretowana przez Szyszko-Bohusza jako

pozostałość zachodniego skrzydła „zamku romańskiego”. Nowsze badania umożliwiły

ustalenie jej zasięgu i rozplanowania. Obiekt składa się z pomieszczenia o zarysie

trapezowatym (ok. 12-14 x10 m) pośrodku którego znajduje się wolno stojący blok

fundamentu oraz wąskiego korytarza od strony zachodniej, zakończonego prostokątnym

aneksem wysuniętym ku północy. Część nadziemna, a także fundamenty aneksu zostały

wykonane z sześciennych ciosów wapienia. Charakter mieszkalny tego obiektu wydaje się

mało prawdopodobny, można natomiast interpretować jako późnoromańską kaplicę pałacową,

złożoną z krypty na poziomie przyziemia palatium , właściwego oratorium na poziomie auli

oraz empory z zewnętrzną klatką schodową Obiekt wzniesiono najpewniej w XII lub na

początku XII wieku. Na obecnym etapie badań tej domniemanej świątyni można przypisać

wezwanie św. Gereona, którego relikwie odnaleziono w kościele kolońskim dopiero w 1121 r .

(Palatium nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego

budynku zamku , Oratorium - miejsce modlitwy. Wydzielone pomieszczenie w szpitalu ,

klasztorze , seminarium , często w formie kaplicy , służy określonej grupie osób).

Przekształcenie romańskiego zespołu pałacowego w zamek gotycki nie było, jak można

obecnie sądzić, wynikiem jednej akcji budowlanej, lecz stopniowej ewolucji zabudowy,

zachodzącej początkowo jeszcze w obrębie obwałowań grodowych, następnie zaś – w murach

obronnych otaczających wschodnią część wzgórza (zamek górny – castellum). Proces ten

zapoczątkowała przebudowa głównego gmachu palatium. Na miejscu „Sali o 24 słupach” i

sąsiadującej z nią domniemanej kaplicy św. Gereona rozpoczęto budowę nowego,

kamiennego pałacu o wymiarach 28x13,5 m, wysuniętego dalej ku wschodowi, w stronę

wieży romańskiej. W trakcie budowy powstał zamysł bezpośredniego połączenia pałacu ze

wspomnianą wieża, który zrealizowano poprzez dodanie aneksu (tzw. Wieży Łokietkowej)

stykającego się z zachodnim narożem „stołpu”. Tak rozbudowany pałac gotycki osiągnął

znaczną długość – ok. 40 m.

W trakcie dalszych prac wykopaliskowych odkryto relikty interpretowane przez Szyszko-

Bohusza jako I katedra romańska, która w literaturze nazywana jest kościołem św. Marii

Egipcjanki lub też kościołem św. Gereona.

Budowla interpretowana przez Szyszko – Bohusza jako pierwsza katedra, została odsłonięta

pod zachodnim skrzydłem pałacu oraz na obszarze dziedzińca, tzw. Batorego. Późniejsze

prace badawcze pozwoliły domniemywać że kościół ten mógł nosić nazwę św. Marii

Egipcjanki, nazwanym też w literaturze (ŚWIECHOWSKI) jako kościół pod wezwaniem św.

Gereona. Trzynawowy kościół z transeptem, kryptą wschodnią i dwiema wieżami zachodnimi

został wzniesiony z niewielkich ciosów piaskowca na stabilnym, opartych na skale

fundamentach (głębokich do 4,5 m). całkowita długość budowli wynosiła 32,5 m, tj. ok. 100

stóp. Szerokość części nawowej-14,5 m, długość transeptu – 23 m.. W ścianach

czterokolumnowej krypty stwierdzono obecność półkolistych nisz, służących zapewne do

eksponowania relikwii. Ramiona transeptu, spełniające rolę kaplic grobowych, posiadały w

zakończeniach empory, związane z benedyktyńską liturgią „chórów anielskich” Poszerzenie

fundamentów (pod schody) przy wieży południowej wskazuje na istnienie także empory

zachodniej. Poziom użytkowy świątyni stanowiła wlewka zaprawy wapiennej na kamiennym

podłożu. Wyposażenie architektoniczne składało się m.in. z kolumn i półkolumn o tronach

gładkich, a także zdobionych ornamentem plecionkowym i bazach bez narożnych szponów,

kapitelach kostkowych oraz koszowych, zdobionych plecionką. Stosunkowo duża skalna

świątynia i rozbudowany program przestrzenny sugerują, iż być może planowano

zainstalowanie przy niej większego zgromadzenia kapłańskiego (zakonnego lub

kanonickiego) brak jednak na ten temat wiadomości źródłowych.

Można przypuszczać, iż kościół nosił wezwanie św. Marii Egipcjanki już w fazie romańskiej

(a może nawet – przed romańskiej). Powstał około połowy lub w 2. poł. XI wieku za

panowania Kazimierza Odnowiciela lub Bolesława Śmiałego. W poł. XIII w. został

gruntownie odrestaurowany (min. przebudowa apsydy głównej). Po wielkim pożarze

podzielono go murem poprzecznym, usytuowanym u nasady transeptu, na część wschodnią,

sakralną i zachodnią można przypuszczać że świecką?. Ta ostatnia uległa likwidacji zapewne

u schyłku XIII stulecia. (Transept (inaczej nawa poprzeczna, nawa krzyżowa) - część

kościoła , nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium , a resztą jego

budynku.

Prawdopodobnie za czasów panowania Władysława

Łokietka (1260-1333) nastąpiła przebudowa pałacu oraz murowanych umocnień zamku

górnego. W tym tez czasie nastąpiła znaczna redukcja kościoła pałacowego św. Marii

Egipcjanki, który w swej nowej postaci składał się z niewielkiej, prostokątnej nawy, dawnego

prezbiterium (ze wschodnią połową krypty) oraz przebudowanej już wcześniej apsydy.

Kolejna przebudowa kościoła lub też kaplicy nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego.

Skrzydło zachodnie uzyskała reprezentacyjne piętro oraz bezpośrednie połączenie z

gruntownie przebudowaną kaplicą św. Marii Egipcjanki. Kaplica ta otrzymała zapewne formę

dwukondygnacyjną, jej przyziemie bowiem jest znacznie zagłębione, zwłaszcza w stosunku

do poziomu użytkowego parteru pałacu. W tego też okresu zachowała się duża ilość detalu

architektonicznego, zarówno w miejscach pierwotnych jak też użytego wtórnie.

Usytuowanie budowli przedromańskich i romskich w obrębie grodu wg. Janusz Firlet i Zbigniew Pianowski

10. Romańska bazylika pw. Św. Marii Egipcjanki

11. romańska kaplica pałacowa (pw. Św. Gereona?)

Rys. 1 Plan żelkotów romańskiego palatium oraz aneksu (kaplicy św. Gereona? ) od strony

wschodniej wg. Badań Szyszko-Bohusza i Janusz Firlet i Zbigniew Pianowski

Rys. 2 Próba rekonstrukcji romanskiego palatium jako budowli dwukondygnacyjnej (cellarium – aula) opracowanie Z.

Pianowski – rys. K. Musiał.

Kościół św. Gereona II - Wawel.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: