TEST ZALICZENIOWY NA KONIEC SEMESTRU.
Charakterystyka surowców chemicznych gips, siarka, sól kamienna, fosforydy.
Skały dzielimy na:
- magmowe
- metamorficzne
- osadowe.
Gips – chemicznie uwodniony siarczan wapnia. Barwa biały, przejrzysty, bezbarwny. Niska twardość. Wydobycie: rejony Włodawy, Inowrocławia, odmiany gipsy selenit, alabaster.
Siarka- minerał rodzimy (s) niska twardość, barwa żółta, siarka jest łatwopalna. Występowanie Sycylia w Polsce Tarnobrzeg. Siarkę wydobywa się w kopalniach odkrywkowych i w kopalniach w formie wytopu podziemnego.
Sól – barwa bezbarwna, czerwona, niebieska. Wydobycie Wieliczka, Bochnia.
Powstanie ziemi ok.600 milionów lat. Era paleoziczna, dzielenie czasu: eon, era, okres, epoka, piętro, poziom. Mezzozoik → kenozoik 67 milionów lat kenozoiku. Kambr – Paleozoik, formy wodne które wyszły na ląd, Mezzozoik – era gadów i ssaków, Kenozoik – zlodowacenie.
Ziemia i miejsce w układzie słonecznym.
Układ słoneczny są to okolice słońca w której poruszają się planety oraz najbardziej odlegli członkowie układu komety długookresowe. Planety dzielimy na dwa typy 1) planeta typu ziemi, 2) planety olbrzymy. Licząc od pierwszej: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars. A od drugiej grupy: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun. Ziemia jest trzecia planetą od słońca. Powierzchnię ziemi pokrywa skorupa, płaszcz, jądro. Atmosferę dzielimy na: Troposfera, stratosfera, mezosfera, jonosfera, egzosfera. 1 rok gwiezdny jest to okres pełnego obrotu ziemi wokół słońca. 1rok zwrotnikowy odstęp czasu pomiędzy kolejnymi ruchami słońca przez punkt równo nocy wiosennej. Długość dnia doba gwiazdowa jest czas potrzebny na dokonanie przez ziemie pełnego obrotu wokół słońca. Doba słoneczna związana jest z obserwowanym codziennym ruchem słońca na niebie. Promień ziemi 6 tyś km. Obwód 40 tyś. Km. Mamy dwa typy biegunów magnetyczny i geograficzny.
Magmatyzm – powstanie magmy w skorupie ziemskiej, dzielimy go na plutonizm i wulkanizm. Plutonizm – zjawisko tworzenia się w litosferze stopów magmowych ich przemieszczanie i krzepnięcia zachodzi pod ziemią. Powstaje pod nagłym obniżeniem ciśnienia lub wzroście temperatury. Magma – składa się dwutlenku krzemu, trójtlenku glinu, trójtlenku żelaza, tlenku magnezu, tlenku wapnia. Gazy – para wodna, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór, amoniak, chlorowodór, metan, tlenek węgla, fluorowodór.
Stille – żyły pokładowe, powstające w skutek wniknięcia magmy pomiędzy warstwy skalne. Dajki - są to żyły biegnące w poprzek warstw ich długość sięgać może kilkuset km. Batolity- są to specyficzne intruzje dużych rozmiarów w których strop przecina niezgodnie warstwy starsze. Spąk batolitu nigdy i nigdzie nie został odsłonięty.
Wydobycie się lawy par, gazów, fragmentów skalnych nazywamy erupcją. Wydobywanie lawy dzielimy na: centralne, linijne, arealne. Erupcja centralna to taka w której produkt tej erupcji wydobywa się z krateru natomiast linijna wtedy gdy lawa wypływa szczelinami. Lawa- składa się tlenków krzemu, glinu, magnezu, jeżeli ma większą ilość siarki jest to lawa kwaśna jest ona lepka, gęsta i szybko krzepnie. Lwy zasadowe mają mniej krzemionki są rzadsze przez co przemieszczają się na większe odległości. Fragmenty skalne wywalane podczas erupcji to twory piroplastyczne np. bomby wulkaniczne, pyły, scoria, lapille, piaski, pumex. Elementy składowe wulkanu – od góry krater, stożek wulkaniczny, komin, krater, szczelina, kaldera. Typy wylewów: chawajski erupcje częste ale spokojne, islandzkie spokojne wylewy na dużych odległościach, strąboli wybuchy częste, rytmiczne nie gwałtowne, typ vulcano wybuchy rytmiczne co kilka lat wiele lawy i popiołu , typ pele gwałtowny wybuch i wiele lawy, ulega zniszczeniu część stożka, wielkie chmury gazu, typ plinjusza- wybuch krótki z wielką siłą, wyłącznie gazy.
Metamorfizm przeobrażenie się skał w inne skały, występuje tam ciśnienie i temperatura. Mamy dwa typy ciśnienia – ciśnienie kierunkowe, statyczne. Strefy głębokości: epi, mezo, kata. Typy metamorfizmów: regionalne, termiczne(kontaktowe), dyslokacyjne.
Skład skał metamorficznych: skały magmowe, bazaltowe. Występowanie dolny Śląsk. Nazwy: gnejo, anfibolit, marmur, łupki.
Skała - jest to naturalny zespól minerałów powstałych w skutek natury. Minerał – jest to pierwiastek lub związek chemiczny o stałym stanie skupienia w warunkach normalnych powstały w sposób naturalny bez ingerencji człowieka. Minerały: ortoklas, piroksen, kwarc, plogioklast, magnetyt\, hematyt, łuszczyki, kalcyt. Cechy minerałów: barwa, łupliwość, połysk, twardość. Do badania twardości minerałów używamy skali Mohsa. Skały magmowe: skład kwarc, skalenie, plegioklazy, łuszczyki amfibole, pirokseny. Skały dzielimy na kwaśne, obojętne i zasadowe: kwaśne przewaga kwarcu w skałach, obojętne zawartość kwarcu i skaleni, sienit i dioryt, zasadowe plagioplazy.
3 strefy skorupa, płaszcz, jądro. Skorupa ma do kilkudziesięciu km głębokości. Skorypa jest warstwą stałą. Płaszcz dzielimy na wewnętrzny i zewnętrzny. Jądro dzielimy na zewnętrzne i wewnętrzne. Stałe i płynne, stałe to wewnętrzne. Skorupa jest cienka pod oceanami a gruba pod górami. Skorupa podzielona jest spękaniami dzieląc ją na pływy.
Woda podlega stałemu krążeniu nazywamy to cyklem chydrologicznym. Parująca woda dostaje się do atmosfery tam tworzy się w kryształki i w postaci chmur wywołuje deszczu opada na ziemie. Dostając się do głębszych warstw tworzy wody gruntowe. Wyróżniamy 2 obiegi wody mały obieg trwa od jednej doby do jednego roku. Duży obieg powoduje krążenie w układzie może, ocean, kontynent. Siłą krążenia wody jest energia słoneczna i wiatr. Ziemię dzielimy na 4 strefy: minimum opadów na obszarach równikowych, strefa środkowych szerokości geograficznych, istnienie komór wysokiego ciśnienia, strefa podbiegunowa.
Ogólna objętość lodu 33 miliony km sześciennych 22 % powierzchni kontynentu to lodowce podziemne. Pole firnowe. Wyróżniamy 2 typy lodowców lodowce górskie i kontynentalne. Grubość pokrywy lodowej dochodzi do kilku km zawiera ona wiele okruchów skalnych naniesionych w miarę jego wzrostu. Morena jest to dolna warstwa lodowca. Sandry są to osady drobno piaszczyste. Występowanie grenlandia, antarktyda. Powstanie lodowca: pole firnowe śnieg zamienia się w lód potem jest jęzor a potem czoło. Jest on pocięty szczelinami. Kiedy topnieje woda spływa a czoło się cofa. Cielenie się lodowca jest to odpadanie wielkich odłamków i tworzących pola lodowe.
4 rodzaje wód gruntowych: infiltracyjne, kondensacyjne, juwenilne, reliktowe. Wody pod gruntowe: przypowierzchniowe, gruntowe, powierzchniowe. Wody powierzchniowe: morskie, lądowe. Wody lądowe wszelkie cieki wodne rzeki, jeziora, strumienie. Juwenilne są to wody wypływające z powierzchni ziemi. Wody reliktowe wody zamknięte w półkach skalnych. Wody wgłębne warstwa przepuszczalna i nieprzepuszczalna. Wodoprzepuszczalność jest to zdolność przepuszczania wody przez pory. Źródło – naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię. Lej depresji – tworzy się w sytuacji ingerencji człowieka w poziomy wodonośne.
Wody mineralne- są to wody zawierające0,1grama soli mineralnych na litr, lub mniejszej ilości pierwiastków lub związków aktywnych leczniczo. Dzielimy je na: solanki zawierające sól kamienną i sole magnezu, szczawy kwaśne węglany wapnia i sodu, wody siarczanowe siarczki sodu i wapnia, arsenorowe, radoczynne z pierwiastkami promieniotwórczymi. Źródła wód leczniczych ciepłych nazywamy cieplicami. Ujęcia wód leczniczych i mineralnych: samo wypływ, wydobycie sztuczne.
Okruchowe dzielimy na grubo ziarniste, średnio ziarniste, drobno ziarniste. Skały okruchowe powstają w wyniku wietrzenia powstają z okruchów innych skał. Okróchy mogą być ze sobą zespolone lub nie. Skała okruchowa luźna – piasek. Gruboziarnista luźna – żwiry. Żwiry są zaokrąglone i są osro zakończone. Skała luźna – muły. Less jest to najdrobniejsza frakcja. Diageneza zespolenie osadu za sprawą ciśnienia i temperatury. Typy spoin – wapienne, weglanowe, krzemionkowe, żelaziste, ilaste, piaszczyste. Iły są to bardzo drobne ziarenka, mikroskopijne blaszki nie przepuszczalne dla wody. Wykorzystanie – budownictwo, piaski szklarskie do wytopu szkła. Zastosowanie podkłady pod wysypiska, wyścielanie studni.
Krzemionka występuje w formie opalu, chalcedonu, kwarcu. Skały krzemionkowe pochodzenie chemiczne- krzmionkowa, gejzery. Organicznego – spondiolity, diotomity, radioralyty. Mieszane – krzmienie, jaspity, liodity. Zastosowanie ozdobne i ekologiczne dla środowiska, pomocne przy wsiąkaniu ropy naftowej.
Minerały szlachetne: za kamienie szlachetne uznajemy ich właściwości: połysk, barwa, załamanie światła, kształt, intensywność barwy, rzadkość występowania. Dzielimy te minerały na szlachetne i skały ozdobne. Rodzaje szlachetnych: szafir, rubin, szmaragd, diament. Natomiast skały ozdobne to bursztyn, opal, agat, kwarc, ametyst.
Charakterystyka surowców energetycznych ropa naftowa i gaz ziemny.
Skład ropy : węglowodory, związki siarki, tlen , azot. Ropa gromadzi się w skałach porowatych pod wielkim ciśnieniem, też w szelfach czyli płytkich morzach. Podczas destylacji ropy uzyskujemy obróbka: wstępne ogrzewanie, retryfikacja, podgrzewanie, obróbka destylatu. W rafinacji otrzymujemy: benzynę, metan, naftę, siarkę, oleje, mazut. Przemysł chemiczny: berzen, barwniki, środki farmakologiczne, detergenty. Gaz ziemny: mieszanina dwutlenku węgla, siarkowodór, metan. Rola gazu ziemnego: przemysł chemiczny, środek energetyczny, paliwa gazowe.
Pochodzenie okres karboński, powstało ze szczątków roślinności. Węgiel brunatny powstał z torfowiska. Pokłady leżące pod ziemią pod wpływem ciśnienia i czasu tworzyły węgiel. W kamiennym jest więcej węgla ok. 70% w brunatnym 40-50%czystego węgla. Brunatny uzyskujemy odkrywkowo a kamienny w kopalniach. Wydobycie górnośląskie Zagłębie węglowe, dolny Śląsk i Lubelszczyzna. Węgliel brunatny występuje w Koninie, Turoszowie, Kutno, Bełchatów,
chomixus