Wykłady.docx

Wykład 1. 26.02.2010

Samorządność i samorządy.

Istota, cechy i rodzaje.

Samorządność – grupy społeczne w pewnym zakresie same powinny zaspokajać potrzeby i mieć możliwość podejmowania decyzji w sprawach bezpośrednio ich dotyczących.

Samorząd

1.       Definicja klasyczna: Administracja gminna działająca niezależnie od administracji rządowej. Lokalna administracja publiczna sprawowana nie przez państwo.

2.       Definicja etymologiczna: Rządzenie samym sobą.

3.       Definicja wg G. Sartoriego:

a.       Natężenie możliwego do osiągnięcia samorządu jest odwrotnie proporcjonalne do pożądanego zasięgu samorządu.

b.      Natężenie możliwego do osiągnięcia samorządu jest odwrotnie proporcjonalnego do czasu jego trwania.

Spory wokół samorządu: Instytucja samorządu w tradycji europejskiej posiada długą historię, ale nie ma zgody co do początków. Najczęściej podaje się przykład greckich polis.

Dwie koncepcje genezy:

1.       Naturalna geneza samorządu

2.       Państwowa geneza samorządu

Wąski i szeroki zakres znaczeniowy pojęcia samorządu:

a)      Klasyczny: Forma decentralizacji administracji

b)      Pracowniczy: Partycypacja załóg pracowniczych w zarządzaniu przedsiębiorstwem

c)      Mieszkańców miast i wsi: Obywatelskie uczestniczenie w zarządzaniu

d)      Samorządność: Cecha organizacji społecznych uczestniczących realizowaniu społecznie istotnych zadań

Wykład 2. 05.03.2010

Ustrój polityczny ma wpływ na istnienie i funkcjonowanie samorządów.

Relacje państwo jednostkach w totalitarny, autokratycznym i demokratycznym ustroju politycznym.

Totalitaryzm                   Dziedziny                 nieupańs-                 twowione         Jednostka    Państwo Totalność, terror, indoktrynacja, hierarchia podporządkowania, inwigilacja, infiltracja, jednostka jest pozbawiona prawa decydowania o sobie, może się wyłącznie podporządkować, metoda „kija”, brak miejsca dla samorządu. W Polsce próbowano go budować od 1948 r. Pewnych dziedzin i instytucji nie udało się upaństwowić (Kościół, rolnictwo, świadomość).

Autorytaryzm        Państwo                    Instytucje Jednostka            fasadowe             Po 1956 r. władza zaczyna dostrzegać, że nie ma dalszego społecznego przyzwolenia. Poszerza się sfera wolności. W zamian za udzielenie legitymacji, państwo gwarantuje zaspokajanie potrzeb. Pojawiają się marionetkowe organizacje pozarządowe. Metoda „marchewki”. Władza wciela się w rolę dobrego wuja. Państwo i jego instytucje (urzędy, przedszkola, szkoły, zakłady pracy) towarzyszą człowiekowi przez całe życie – wytworzenie homo sowieticusa; mentalność roszczeniowa. Państwo nie wspiera aktywności obywateli. System staje się niewydolny, nie wywiązuje się z obietnic. Brak miejsca dla samorządu.

Demokracja                 1              2 J   P              6              3               5              4   1.   Stowarzyszenia i organizacje stowarzyszeniopodobne (fundacje): kluby sportowe, Polski Związek Wędkarski 2.   Partie polityczne 3.   Związki zawodowe i organizacje społeczno-zawodowe 4.   Kościoły i związki wyznaniowe 5.   Spółdzielnie i organizacje spółdzielnio podobne (spółki leśne) 6.   Samorządy   Zmniejsza się aktywność państwa w sferze gospodarki, pełni funkcję regulatora rynku.  Prywatyzuje się przedsiębiorstwa, które jako państwowe generowały deficyt. Problemem jest, że jednostki muszą sobie radzić same, nie odnajdują się w nowym systemie. Pojawia się potrzeba tworzenia samorządów.

Samorządność w Konstytucji RP

W Konstytucji pojawia się definicja samorządu terytorialnego, brak definicji ogólnej.

Art. 16.

   1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

   2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Art. 17.

   1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

   2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.

Zawód zaufania publicznego – zawód, w którym od wykonującej go osoby wymaga się profesjonalizmu, nieskazitelnego charakteru itp., przykładowo zawód zaufania publicznego wykonują: lekarze, adwokaci, notariusze, radcy prawni itd. Osoby te mogą lub mają obowiązek tworzyć odpowiedni samorząd zawodowy.

Różnica między związkiem zawodowym a samorządem zawodowym

Związek zawodowy broni interesu członków związku.

Samorząd zawodowy broni interesu społecznego.

Trzy sytuacje:

1.       Organizacja posiada w nazwie „samorząd” i nim jest.

2.       Organizacja nie posiada w nazwie „samorząd”, ale nim jest.

3.       Organizacja posiada w nazwie „samorząd”, „samorządny”, ale nie jest samorządem.

Wykład 3. 12.03.2010

Deskryptywne ujęcia samorządu.

Początek XX w.

T. Bigo:

1. Korporacyjność
2. Odrębna od państwa osobowość prawna
3. Samodzielność
4. Demokratyzm – upodmiotowienie społecznej samorządności

Koniec XX w.

J. Sługocki: 

1. Korporacyjność
2. Obligatoryjność przynależności do samorządów
3. Wykonywanie przez samorząd zadań należących do administracji publicznej
4. Uznanie przez prawo
5. Decentralizacja

Atrybutywne cechy samorządu:

T. Fuks:

1. Kolektywne prawo określonej społeczności do zarządzania swoimi sprawami
2. Powstająca z mocy prawa przymusowość i obligatoryjność członków
3. Indywidualne prawo do czynnego i nieskrępowanego udziału w działaniach samorządu
4. Niezależność administracji samorządowej od rządowej
5. Przejęcie od państwa przez samorząd określonych kompetencji w zakresie sprawowania administracji publicznej

Smoktunowicz:

1. Zbiorowość samorządowa (podmiotem samorządu jest zbiorowość, a nie organy)
2. Powszechność członkowstwa
3. Demokratyzm
4. Samodzielność
5. Funkcje publiczne

Kryterium kwalifikacyjne:

1.       Kryterium konstytucyjne

·         Samorządy terytorialne,

·         zawodowe,

·         specjalne.

2.       Kryterium podstawy prawnej

·         Poszczególne samorządy działające na podstawie odrębnych ustaw (1 samorząd – 1 ustawa),

·         odrębne samorządy działające na podstawie jednej ustawy (wiele samorządów – 1 ustawa),

·         samorząd działający na podstawie wielu ustaw (1 samorząd – wiele ustaw).

3.       Charakter więzi łączącej zbiorowość samorządową

·         Zamieszkiwania na wspólnym obszarze,

·         wykonywanego zawodu,

·         pracy lub innej działalności gospodarczej lub akademickiej,

·         innej więzi (samorząd studentów, myśliwych).

4.       Struktura organizacyjna

·         Samorządy o płaskiej, 1-stopniowej strukturze,

·         samorządy o 2-stopniowej strukturze,

·         samorząd o 3-stopniowej strukturze.

5.       Sposób inicjowania samorządu

·         Odgórne,

·         Oddolne.

6.       Usytuowanie w stosunku do instytucji państwowych

·         Działające poza instytucjami państwa,

·         działające w strukturze państwa.

Wykład 4. 19.03.2010.

Samorząd terytorialny – samorząd powszechny

Inspiracje:

1.       Tradycjami samorządowymi w Polsce

2.       Krytyka sowieckich Rad Narodowych i okresu PRL

3.       Zagranicznymi, europejskimi modelami

Wykład 5. 26.03.2010

Polskie tradycje samorządowe od I Rzeczpospolitej

Za czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej samorządy odgrywały znaczną rolę. Zwłaszcza od połowy XVII w., gdy wyraźnie obniżyła się sprawność organów centralnych.

W okresie polsko-litewskiej Rzeczpospolitej od XVI w. kształtowała się demokracja szlachecka, stanowi przykład centralizacji feudalnej, tzn. systemu, w którym w sposób naturalny powstają formy samorządowe w miejscach, gdzie nie sięgała władza monarsza. Władza nad terytorium = władza nad ludźmi.

Monarchia stanowa – stany (zorganizowane na kształt samorządu): szlachta, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopi.

Słabość monarchy; organizowanie się stanów; zdobycie wpływu na sprawy publiczne.

Przywileje stanowe były dziedziczne. Stany broniły swoich praw i walczyły o nowe – ułatwiała to samoorganizacja.

Formy samorządowe w I Rzeczpospolitej:

1.       szlachecki samorząd ziemski

·         Na Litwie: województwa (wojewodowie), powiaty (starostowie w imieniu panującego)

·         W Polsce: ziemie, prowincje

·         Sejmy i Sejmiki (reprezentacja stanu szlacheckiego; zwoływane w konkretnym celu za zgodą monarchy; bez zgody – rokosz; obrady w Kościołach)

o        Ziemskie

o        Prowincjonalne

o        Kapturowe

o        Elekcyjne

o        Walny

·         Szlachta – elita polityczna, gospodarcza i intelektualna, wywodząca się ze stanu rycerskiego.

·         Monarchia elekcyjna zamiast dziedzicznej; szlachta wybierała tego, który obiecywał utrzymanie przywilejów.

2.       samorząd wiejski

·         dominia: królewskie, szlacheckie, duchowne

·         uniwersał połaniecki – 1794 r., przyznanie chłopom pańszczyźnianym ograniczonej wolności i ziemi

3.       samorząd mieszczański

·         Pochodzenie miast: przy szlakach handlowych panujący zakłada grody, obok grodów podgrodzia. Następnie uzyskują prawa i przywileje.

·         Lokowanie odbywało się na prawach magdeburskim, lubeckim itp.

·         Podziały wśród mieszczan na plebs i patrycjat.

·         Samorząd mieszczański stanowili: rękodzielnicy, majstrowie, czeladnicy, terminatorzy

4.       samorząd rzemieślniczy

...