Ad. 3. POWSTAWANIE UKŁADU NARZĄDÓW OSIOWYCH STRUNOWCÓW (z „Embriologia”; Bielańska-Osuchowska. Na przykładzie rozwoju zarodka ptaka. Str. 262-264)
1. Cewa nerwowa – powstawanie zawiązków układu nerwowego nazywamy neurulacją
a. Etap pierwszy
· w ektodermie, wzdłuż przedłużenia głowowego zarodka rozwija się pasmo walcowatych komórek – płytka nerwowa
· zapadanie się płytki nerwowej w linii środkowej i podnoszenie się fałdów nerwowych po bokach
· rozszerzanie się płytki w przedniej części przedłużenia głowowego
· zrastanie się fałdów nerwowych postępujące od przodu ku tyłowi – powstanie cewki nerwowej z kanałem nerwowym – oraz powstanie grzebieni nerwowych (podłużne równoległe pasma neuroektodermy) z fałdów nerwowych – dają początek komórkom barwnikowym, komórkom czuciowym, układowi autonomicznemu i tkance mezenchymatycznej głowy i związanej z układem nerwowym
a. Etap drugi
· utworzenie cewki nerwowej w formie jamy w pączku ogonowym, na poziomie odcinka lędźwiowo-krzyżowego
Następnie z rozszerzonej części głowowej cewki nerwowej wyodrębniają się 2, potem 3, a w końcu 5 pęchezryków mózgowych. Z tylnej części cewki nerwowej powstają: rdzeń kręgowy, nerwy obwodowe i układ współczulny
2. Prajelito (z „Embriologia”; Bielańska-Osuchowska. Na przykładzie rozwoju zarodka ptaka. Str. 264)
· endoderma (okrywająca pęcherzyk żółtkowy) przebiegająca osiowo pod przedłużeniem głowowym podnosi się do góry – utworzenie rynienki jelitowej
· w przedniej części zarodka rynienka podnosi się najwyżej, odszczepia się od żółtka, tworząc ślepo zakończoną cewkę – zawiązek pierwotnego jelita przedniego
· zawiązek pierwotnego jelita tylnego tworzy się podobnie w tylnej części zarodka
· przednia i tylna rynienka jelitowa coraz bardziej oddzielają się od endodermy pozazarodkowej (pokrywającej pęcherzyk żółtkowy) – tylko część środkowa ma z nią połączenie (przewód jelitowo-żółtkowy)
· w przedniej i tylnej części prajelita powstają błony gardłowa i odbytowa, poprzez zrośnięcie endodermy z ektodermą; ich pęknięcie daje początek otworowi gębowemu i odbytowemu
Przednie prajelito
Środkowe prajelito
Tylne prajelito
jama ustna
gardziel przełyk
żołądek
wątroba
trzustka
kieszonki skrzelowe
tarczyca
grasica
płuca
jelito cienkie
jelito grube
odbytnica
stek
3. Struna grzbietowa (z „Embriologia ogólna”; Ostrowski, Krassowski, Pieńkowski. Na przykładzie rozwoju ptaka. Str. 194-196)
· powstanie mezodermy zarodkowej z listka ektodermalnego
· powstanie smugi pierwotnej w tylnej części tarczki zarodkowej
· utworzenie węzła Hensena (jako nagromadzenia komórek w przednim odcinku smugi pierwotnej) i posuwanie się pasma komórek od węzła w kierunku przednim – powstanie wyrostka struny grzbietowej
· utworzenie przedłużenia głowowego jako zgrubienia tarczki zarodkowej wywołane obecnością wyrostka struny grzbietowej
· utworzenie kanału struny grzbietowej z blastoporu – zagłębienia w węźle Hensena wnikającego stopniowo w wyrostek struny
· utworzenie rynienki struny grzbietowej przez zanik dna kanału (kontakt mezodermy kanału z endodermą pęcherzyka żółtkowego)
· wzrost tarczki zarodkowej na boki i rozciągnięcie rynienki struny grzbietowej w postaci płytki struny grzbietowej
· podłużne sfałdowanie płytki i jej oddzielenie się od endodermy powoduje powstanie struny grzbietowej jako litego pręta komórek
Ad. 32. PODSTAWOWE RÓŻNICE W BUDOWIE CZASZKI TYPU PLATYBAZALNEGO I TROPIBAZALNEGO (z „Anatomia porównawcza kręgowców”; Hoyer, Grodziński. Str. 151/152)
Czaszka platybazalna
Czaszka tropibazalna
szeroka podstawa
wąska podstawa
oczy małe, odsunięte od siebie
oczy duże, przysunięte do siebie
mózg leży między oczami
mózg leży do tyłu od oczu
mózg sięga bezpośrednio do narządów węchu
duża odległość między mózgiem i narządami węchowymi – są połączone długimi nerwami mózgowymi
spodouste, jesiotrowate, karpiowate, płazy, węże, ssaki
większość ryb kostnoszkieletowych, pozostałe gady, ptaki
Ad. 36. ZMIANY W BUDOWIE SKLEPIENIA CZASZKI
Grupa zwierząt
Cechy sklepienia czaszki
Bezżuchwowce
Czaszki w zasadzie brak – występuje chrzęstna rama w wielu miejscach niekompletna z otwartym sklepieniem
Spodouste
Chrzęstna czaszka pierwotna z otworami w postaci okna (ciemiączka) i dużymi oczodołami
Trzonopłetwe
Sklepienie budują kości skórne, jak: dziobowa, nosowe, przedczołowe, czołowe, zaczołowe, ciemieniowa, zaciemieniowa, zaoczodołowe, łuskowe. Obecny jest otwór ciemieniowy między kośćmi ciemieniowymi lub czołowymi.
Jesiotrokształtne
Chrzęstna czaszka jest osłonięta płytkami kostnymi pochodzenia skórnego zmiennymi nawet wśród przedstawicieli tego samego gatunku
Kostołuskie
Układ skostnień skórnych podobny do trzonopłetwych, ale posiadały na powierzchni warstwę ganoiny
Kostnoszkieletowe
Sklepienie budują kości skórne, jak: nosowe, czołowe, ciemieniowa, potyliczna, skrzydlato-skroniowe, klinowo-skroniowe, nadskroniowe. Brak otwory ciemieniowego
Płazy
Meandrowce miały sklepienie podobne do tego u trzonopłetwych, występował też otwór ciemieniowy, ale zanikło część skostnień tylnej części mózgoczaszki.
Silnie zredukowane skórne sklepienie czaszki, jedynie z zachowaniem części serii centralnej (nosowe i czołowo-ciemieniowe) i serii skroniowej i policzkowej. Brak okna ciemieniowego. Obecne wielkie oczodoły. Płazy beznogie posiadają jeszcze stosunkowo dobrze zachowany skórny dach czaszki.
Gady
Kotylozaury budową czaszki przypominały meandrowce. Otwór ciemieniowy zachował się tylko u jaszczurek i u hatterii. Zmiany w sklepieniu czaszki gadów obejmują głównie tworzenie dołów skroniowych lub zatok mających na celu zmniejszenie ciężaru czaszki, udogodnienie przyczepu mięśniom oraz stwarzają możliwości powstania i rozwoju wewnętrznej ruchomości czaszki. Powstanie i położenie dołów skroniowych pozwoliło na wyróżnienie następujących typów czaszek:
· ANAPSYDALNY – z kompletnym sklepieniem, bez dołów skroniowych. Występował u kotylozaurów, a dziś u żółwi. Niemniej u żółwi powstają jamy podskroniowe i zatoki mogące silnie redukować sklepienie do wąskiego poziomego pasma.
· SYNAPSYDALNY – obecny tylko jeden, obszerny dół skroniowy otoczony od spodu kośćmi: jarzmową i łuskową. Występuje u gadów ssakokształtnych i ssaków
· PARAPSYDALNY – obecny tylko dół skroniowy położony wysoko i ku tyłowi, blisko tylnej powierzchni dachu czaszki. Boki czaszki były zabudowane. Ten typ występował u Ichtyosauria
· DIAPSYDALNY – obecne są dwa doły skroniowe, górny i dolny obudowane odpowiednio kośćmi: zaoczodołowymi i łuskowymi (łuk skroniowy górny) oraz jarzmowymi i kwadratowo-jarzmowymi (łuk skroniowy dolny). Taki typ czaszki występuje u krokodyli i u hatterii.Czaszki węży i jaszczurek także wywodzą się z czaszki diapsydalnej, ale uległy silnym przekształceniom:
o u jaszczurek dolny łuk skroniowy został zredukowany i powstała zatoka, natomiast pozostały górny łuk może bądź być bardzo cienki, bądź także zanikać. Oswobodzona kość kwadratowa pozwala w takiej konfiguracji na dużą ruchomość czaszki.
o u węży nastąpiła skrajna redukcja łuków skroniowych, a mózgoczaszka jest całkowicie odkryta. Pozostała jedynie kość łuskowa, która, zestawiając się z kością kwadratową, pozwoliła na wytworzenie wyjątkowej ruchomości podniebienno-szczękowych części czaszki.
Ptaki
Wywodzą się z diapsydalnego typu czaszki, który jednak uległ modyfikacji. Pojawiły się wielkie oczodoły, zniknął pomost między dołami skroniowymi, redukcji uległa część kości skórnych lub zostały one wbudowane w ściany mózgoczaszki. Pozostałością dawnej budowy jest dolny łuk skroniowy w postaci cienkiego pręta zbudowanego z kości jarzmowej i kwadratowojarzmowej. Oswobodzona kość kwadratowa pozwala w takiej konfiguracji na dużą ruchomość czaszki.
Ssaki
Wywodzą się z synapsydalnego typu czaszki. Po bokach mózgoczaszki występuje u nich pomost kostny w postaci łuku jarzmowego (kość jarzmowa i wyrostek jarzmowy kości skroniowej) ograniczający od dołu dół skroniowy. U zaawansowanych Therapsida i części ssaków zanikł wał kostny oddzielający oczodół od dołu skroniowego. U człowieka występują w rozwoju błoniaste ciemiączka.
Ad. 55. POWSTAWANIE CHWYTNEGO APARATU SZCZĘKOWEGO
Budowa łuków skrzelowych:
a) typowa budowa
· część gardzielowa (pharyngobranchiale)
· część skrzelonośna górna (epibranchiale) – posiada promienie skrzelowe
· część skrzelonośna dolna (ceratobranchiale) – posiada promienie skrzelowe
· część podskrzelowa (hypobranchiale)
b) żuchwowego (arcus mandibularis)
· część podniebienno-kwadratowa (palatoquadratum)
· część żuchwowa (mandibulare)...
lenka_997