nerwowa.pdf

Data utworzenia 2000-10-10 18:30 Anna M. Czarnecka

1. Budowa komórki nerwowej:

Neurony są zróżnicowane morfologicznie i czynnościowe.

Różnice dotyczą przede wszystkim kierunku przenoszenia informacji w układzie

nerwowym i długości aksonów:

a) Jednobiegunowa – unipolarna

Mają tylko akson, mało zróżnicowane, posiadają tylko akson, w dojrzałym

organizmie w niektórych jądrach podwzgórza;

b) Dwubiegunowa – bipolarna

Mają dendryt i neuryt wychodzące z przeciwległych końców komórki, występują w

siatkówce oka czy u jamochłonów; Odmianą ą neurony

rzekomojednobiegunowe (pseudounipolarne) zwojów rdzeniowych i zwojów

czuciowych mózgu, gdzie początkowo biegnące razem wypustki rozgałęziają się

na kształt litery T;

c) Wielobiegunowa – multipolarna

Maja wiele dendrytów i neuryt, tworzą główną masę komórek ośrodkowego

układu nerwowego – neurony kojarzeniowe w substancji szarej, i zwojów

współczulnych;

d) Wypustki komórek nerwowych

Dendryt

Neuryt (akson, wypustka osiowa)

Neuron:

Neuron to podstawowa jednostka budulcowa i czynnościowa układu nerwowego.

Komórka nerwowa. Składa się z ciała komórkowego ( neurocyt ), zawierającego

kuliste jądro (otoczone dwuwarstwową błoną), i wypustek cytoplazmatycznych.

Otacza ją lipidowo – białkowa błona komórkowa (neurylemma). Część cytoplazmy

(neuroplazmy) otaczająca jądro to perikarion . Neurony zawierają także organella

charakterystyczne dla wszystkich komórek zwierzęcych: mitochondria (neurosomy),

aparat Golgiego (duża ilość w komórkach wydzielających neurohormony).

Specyficzne tylko dla nich są włókienka nerwowe, podwójnie załamujące światło –

nuerofibryle (z neurofilamentów) , substancja tygroidowa (zwana inaczej ciałkami

Nissla, w obrębie ciała komórki i w dendrytach, jest to specyficznie ułożone szorstkie

ER, ma charakter zasadowy, intensywnie barwi się błękitem toluidynowym ). W

niektórych komórkach nerwowych znajdują się ziarenka barwnikowe, brak natomiast

cytocentrum (brak centrioli = zanik zdolności podziałowych 1 , wyjątkowo w układzie

autonomicznym, w stanach chorobowych). Funkcje podporowe w komórce pełnią

włókienka nerwowe in. nuerofibryle (cienkie rurkowate struktury wypełnione

cytoplazmą, wnikające do wypustek, uczestniczą w procesach transportu). W

perikarionie tworzą one sieć ,a w wypustkach biegną równolegle. Obserwacje w

mikroskopie elektronowym ujawniły, że nuerofibryle są skupieniem nitkowatych

neurofilamentów, a w niektórych włóknach neyrotubuli. Z tworów

deutoplazmatycznych spotyka się glikogen, lipofuscynę – pigment.

1 Ostanie badania dowiodły, ze komórki nerwowe mogą się dzielić.

Data utworzenia 2000-10-10 18:30 Anna M. Czarnecka

Dendryt – wypustka protoplazmatyczna, odpowiada za odbiór bodźców i

przesyłanie impulsu do neuronu, dośrodkowo, stosunkowo krótkie, lecz licznie,

drzewiasto rozgałęzione (drzewko dendryczne);

Neuryt – zw. in. aksonem - cylindrem osiowym, to wypustka nerwowa,

protoplazmatyczna, odpowiada za przekazywanie bodźców innym neuronom lub

komórkom (mięśnie, gruczoły), odśrodkowo , przeważnie się nie rozgałęzia, choć

z dala od perikarionu → drzewko końcowe neurytu, kolateria z telodendriami;

☺Od ciała komórki może odchodzić kilka wypustek obu rodzajów lub tylko jeden

neuryt. W niektórych rodzajach komórek brak dendrytów (komórki adendryczne).

Neuryty spotyka się w zasadzie pojedyncze (CUN i obwodowy układ nerwowy), ale

istnieją komórki o dwu i więcej neurytach np. w układzie autonomicznym. U podstawy

każdej wypustki cytoplazma tworzy lekkie wzniesienie zwane biegunem , stąd

neurony jedno i wielobiegunowe. Oba rodzaje wypustek mogą tworzyć odgałęzienia

boczne zw. kolateraliami .

Ze względu na pełnione funkcje w układzie nerwowym wyróżniamy:

♦ Neurony czuciowe (aferentne, dośrodkowe) – przewodzące impuls od

receptorów (narządy zmysłu) do CUN ; Długość ich aksonów zależy od odległości

receptor – ośrodek; są to komórki rzekomojednobiegunowe.

♦ Neurony ruchowe (eferentne, odśrodkowe) – przewodzące impuls z CUN do

efektorów (mięśnie, gruczoły); Długość ich aksonów zależy od odległości ośrodek

– efektor. Są to komórki wielobiegunowe z długim aksonem

♦ Neurony pośredniczące (kojarzeniowe, asocjacyjne) – przewodzą impuls od

neuronów czuciowych do ruchowych; mają z reguły wiele krótkich wypustek, za

pomocą, których łączą się z wieloma innymi neuronami; krótki akson. Odbierają

one i analizują wiele informacji docierających jednocześnie z różnych neuronów.

Związane są z procesami uczenia się i tzw. wyższymi czynnościami nerwowymi.

Występują w CUN. Począwszy od gadów tworzą korę nową (neocortex).

2. Budowa i znaczenie synaps

Synapsa* – miejsce styku (złącze) pomiędzy neuronami, oraz między

neuronami, a innymi komórkami organizmu. (W zależności od elementów

stykających się wyróżniamy synapsy: nerwowo – nerwowe, nerwowo – mięśniowe,

nerwowo - gruczołowe i nerwowo – płytkowe [chodzi o płytkę narządu elektrycznego

ryb]); wg. innego kryterium międzyneuronalne i neuronowo - efektorowe. Synapsy

zapewniają ciągłość czynnościową w układzie nerwowym i umożliwiają

przekazywanie informacji. W każdej synapsie wyróżniamy: błonę presynaptyczna, błonę

postsynaptyczną, szczelinę synaptyczną. Przekazuje impuls nerwowy na zasadzie

chemicznej lub elektrycznej :

Synapsa chemiczna – (20 nm) przez wzbudzoną błonę neurytu wydzielane są

tzw. transmitery, mediatory synaptyczne które wywołują impuls nerwowy w

elemencie postsynaptycznym, podlegają zmęczeniu, przewodzą

jednokierunkowo, niesymetryczne w budowie, występuje w CUN i obwodowym

układzie nerwowym; Mediatorem pobudzającym jest np. acetylocholina,

noradrenalina, dopomina, adrenalina, histamina, serotonina. ; proces

ten jest uzależniony od Ca 2+ . Mediator po egzocytozie z błony presynaptycznej

Data utworzenia 2000-10-10 18:30 Anna M. Czarnecka

szybko dyfunduje przez szczelinę i łączy się z błoną postsynaptyczna ⇒ potencjał

postsynaptyczna. Potencjały te są lokalne, sumują się, depolaryzację wywołują

kiedy ich suma przekroczy próg pobudliwości. NA synapsie następuje opóźnienie

przemieszczania się impulsów (tzw. opóźnienie synaptyczne).

W procesie ewolucji układu nerwowego zachodziły zmiany, które miały na celu

powstanie szlaków szybko przewodzących. Odbywało się to na skutek

wydłużania aksonów, a jednocześnie zmniejszania ilości synaps.

Synapsa elektryczna – (2 nm) szczelina jest węższa i tworzy się połączenie

białkowe koenksyna, nie podlegają zmęczeniu, przewodzą dwukierunkowo,

symetryczne w budowie, dość rzadkie, tylko w CUN;

* jeśli telodendria aksonu uzyskają kontakt z ciałem komórki to powstaje synapsa

aksosomatyczna, jeśli z telodendriami dendrytów – synapsa aksodendryczna.

UWAGA: na synapsie następuje zwolnienie, ale wzmocnienie sygnału!

Synapsa pobudzająca – wyżej opisane. Sumowanie czasowe i przestrzenne!

Synapsa hamująca – do szczeliny synaptycznej uwalniany jest mediator

powodujący hiperpolaryzację (zwiększenie ujemnego ładunku pod błoną) ⇒

do powstania potencjały potrzebny jest silniejszy bodziec. Główny mediator

hamujący to GABA, czyli kwas gamma – aminomasłowy.

Postsynaptyczny potencjał hamujący, czyli hiperpolaryzacja błony

postsynaptycznej powstaje pod wpływem transmitera hamującego, jakim

jest kwas gamma -–aminomasłowy (GABA). Powstaje on w neuronach na

skutek dekarboksylacji kwasu glutaminowego. Wiążą się z 2 receptorami

GABA A lub GABA B → związanie z GABA A powoduje otwarcie się

dokomórkowych kanałów prądu Cl - i zwiększenie ujemnego potencjału w

neuronach; → związanie z GABA B powoduje otwieranie się kanału dla

odkomórkowego prądu jonów K + , zamykanie się kanału odkomórkowego

prądu jonów Ca 2+ zwiększenie stężenia w neuronach drugiego przekaźnika –

inozytolotrifosforanu 2 i diacyloglicerolu.

Hamowanie presynaptyczne – neurony kończące się synapsami

pobudzającymi mogą również hamować przekazywanie impulsów przez inne

neurony neurony pobudzające na drodze h.p. Ten typ hamowania wywołują

synapsy aksonalno – aksonalne. Impulsy nerwowe przewodzone przez

synapsy pierwszego aksonu, znajdujące się w pobliżu zakończeń drugiego

aksonu, depolaryzują jego błonę presynaptyczną i zmniejszają liczbę

uwalnianych cząsteczek transmitera pobudzającego. Tym samym impulsy

przewodzone przez ten drugi akson nie depolaryzują błony postsynaptycznej.

Niezależnie od mediatorów, z zakończeń aksonów uwalniane są modulatory

synaptyczne – biologicznie aktywne peptydy, wpływają na błonę pre- i

postsynaptyczną, zmieniają ich właściwości i tłumią działanie mediatorów.

2 Inozytolotrifosforan wywołuje w komórce przepływ jonów Ca 2+ z ER do cytoplazmy.

Data utworzenia 2000-10-10 18:30 Anna M. Czarnecka

3. Pojęcie włókien nerwowych rdzennych i bezrdzennych

(mikro i makroglej, komórki Schwanna)

Komórki glejowe – nie przewodzą bodźców, występują w CUN, część z nich

(ependyma) ma charakter nabłonkowy i tworzy wyściółkę komór mózgu i kanału

środkowego rdzenia kręgowego, inne tworzą wypustki cytoplazmatyczne, które

wnikają między neurony i pełnią funkcję izolacyjną, podporowa i odżywczą –

podstawa strukturalno – funkcjonalna, zrąb; biorą udział w wytwarzaniu mieliny oraz

uzupełniają ubytki w tkance nerwowej. Neuroglej zbudowany jest z gwiaździstych

gliocytów z licznymi, cienkimi, rozgałęzionymi wypustkami. Dzieli się na trzy rodzaje 3 :

Makroglej

Oligodendroglej

Mikroglej

Włoka nerwowe (nerwy, pnie) - to biegnąca wiązka wypustek komórek

nerwowych kończące się w znacznej odległości od perikarionu. U

człowieka do 1m długości. Otoczona tkanką łączna wiotką =

onerwie . Pęczki wtórne otacza dodatkowo następna warstwa

tkanki łącznej wiotkiej = nanerwie. Razem z tkanką łączą

wiotką wnikają do nerwu naczynia krwionośne i limfatyczne.

Ze względu na wypustki budujące nerw wyróżniamy nerwy:

czuciowe – zbudowane z neurytów neuronów czuciowych,

ruchowe – zbudowane z neurytów neuronów ruchowych,

czuciowo – ruchowe – zbudowane z dendrytów i neurytów;

Ze względu na osłonki wyróżniamy włókna :

Bezrdzenne (szare, bezmielinowe) – występują głównie w obrębie

autonomicznego układu nerwowego, szybkość ich przewodzenia wynosi 0,5 - 2

m/s; zbudowane są z włókien osiowych leżących w obrębie pasma utworzonego z

komórek glejowych tzn. otoczone są lemocytami, które tworzą tzw. osłonki

Schwanna , na zewnątrz otoczonej jeszcze pochewką łącznotkankową. W czasie

rozwoju włókna osiowe zajmują miejsce obok szeregu lemocytów, zagłębiają się

na całej swej długości w cytoplazmę pasma glejowego, pchając przez sobą błonę

otaczającą lemocyty, która zamyka się nad nimi tworząc podwójną blaszkę –

mezakson.

Rdzenne (mielinowe) – występują w ośrodkowym układzie nerwowym, jako tzw.

włókna ośrodkowe lub białe, oraz w nerwach obwodowych tzw. włókna

obwodowe, układu autonomicznego; z wyjątkiem nerwu wzrokowego i

węchowych; szybkość ich przewodzenia wynosi 60 - 120 m/s 4 . Każde włókno

osiowe otoczone jest osłonkami wewnętrzną ( mielinowa, rdzenna ) i zewnętrzną

( neurolemma; osonka Schwanna ). Osłonka mielinowa jest wytworem lemocytów

– włókna osiowe zagłębiają się w cytoplazmę lemocytu i pozostają w łączności z

jej błona komórkową za pomocą mezaksony. Następnie lemocyty obracają się

wokół włókna osiowego. Mezakson skręca się na kształt spirali. Powstają ściśle

przylegające do siebie blaszki. Na obwodzie pozostaje cytoplazma lemocytu wraz

3 Patrz. Xero Tkanka glejowa

4 Wg. Wiśniewskiego: bez osłonki mielinowej 5 – 25 m/s , a w mielinowych 100 – 125 m/s.

Data utworzenia 2000-10-10 18:30 Anna M. Czarnecka

z jądrem tworząc neurolemmę. Mielina powstaje przez nałożenie na siebie wielu

warstw substancji lipidowych. Nie tworzy ona jednak ciągłej osłony aksonu, lecz

występują tzw. przewężenia Ranviera. W pobliżu węzła blaszki mielinowe

zaginają się i wchodzą w kontakt z włóknem osiowym. Pomiędzy dwoma

przewężeniami znajduje się tylko jeden lemocyt. Odcinki między przewężeniami

wynoszą 1 doi 3 mm. (Uwaga: powyższy opis dotyczy włókien obwodowych. We

włóknach rdzennych ośrodkowych nie ma pochewki łącznotkankowej, zastępuje

ja tkanka glejowa, miejsce lemocytów zajmują oligodendrocyty , synteza blaszek

mielinowych odbywa się w obrębie cytoplazmy). Mielina spełnia rolę ochrony

mechanicznej i izolatora elektrycznego oraz ułatwia przenikanie substancji

chemicznych do aksonu (składników pokarmowych, jonów). W skład mieliny

wchodzą różne lipidy, np. cholesterol, fosfolipidy.

Przewodzeni skokowe jest korzystniejsze energetycznie i czasowo.

Włókna nagie (bezosłonkowe) – pozbawione są osłonek; otoczone są tylko

neurylemmą (lub dwiema osłonkami) w pobliżu perykarionu; np. nerw węchowy.

Pobudzenie nerwowe odbywa drogę od receptora do efektora po wydzielonym

szlaku nerwowym . Droga , którą przebywa to łuk odruchowy .

4. Struktury nerwowe tworzone przez neurony:

• Nerwy – patrz. wyżej

• Sploty – zbiory włókien nerwowych różnie zorientowanych.

• Zwój nerwowy – skupisko neuronów, zlokalizowane poza CUN,

• Ośrodek nerwowy – skupienie neuronów w CUN (w substancji szarej),

odpowiada za regulację nerwową konkretnej czynności lub procesu. Komórki

tworzące ośrodek nerwowy stanowią jedna funkcjonalna całość (niekoniecznie

anatomiczną).

• Zwój – skupienie komórek nerwowych poza CUN.

• Jądra nerwowe

• Mózg – największe zgrupowanie tkanki nerwowej, tworzy CUN.

• Rdzeń kręgowy

Substancja szara – skupienie ciał komórek nerwowych i wypustek

bezosłonkowych wielu neuronów;

Substancja biała – układ wypustek wielu neuronów z osłonkami;

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: