filo.doc

Pojęcie filozofii:

Filozofia – (gr. Phileo – miłość, Sophia –mądrość) słowa tego użył pierwszy raz Pitagoras, uważając, że mądrość jest czymś boskim, a człowiek może być jedynie „miłośnikiem mądrości”. Filozofia jest umiłowaniem mądrości, często nazywana królową nauk. Jest to refleksja na temat rzeczywistości. Początkowo utożsamiano ja po prostu z wiedzą. Filozofia skupiała się najpierw na kosmosie, później do zagadnień doszedł człowiek i Bóg. W filozofii występują wartości duchowe i intelektualne.

*Władysław Tatarkiewicz – „filozofia to nauka, która daje ogólny pogląd na świat. Nauka, której zakres jest najszerszy a pojęcia najbardziej ogólne.”

*Adam Schaff – „filozofia to nauka, która mówi o istocie i strukturze bytu, o właściwości i prawomocności ludzkiego poznania, o wartościach życia”.

*Sufolski – „filozofia to synteza. To zsyntetyzowana i zintegrowana wizja świata.”

*Senekom – „filozofia to teoria życia, sztuka życia, źródło pociechy na drogach naszego życia.”

Filozof – ktoś, kogo interesuje ostateczna zasada wszechrzeczy i kto za pomocą własnego, naturalnego rozumu, bez odwoływania się do mitów czy religii – proponuje i uzasadnia pewne twierdzenia na ten temat. Ten, kto nie pyta o początek, pierwszą zasadę lub przyczynę bytu czy świata, nie jest filozofem w pełnym tego słowa znaczeniu.

Powstanie filozofii:

W Europie – powstała w Grecji na przełomie VII i VI wieku p.n.e. Polegała ona na stawianiu pytań (o początek, zasadę, naturę wszechrzeczy) i na sposobie szukania na nie odpowiedzi (przez odwoływanie się wyłącznie do naturalnych zdolności poznawczych ludzkiego umysłu, z gotowością do odrzucenia tego, do czego przywykliśmy, za czym stoi autorytet tradycji, powszechnej opinii czy instytucji).  Początkowo filozofia była ściśle powiązana z religią. Później ukształtowała się koncepcja wiedzy teoretycznej, jako czegoś wolnego od wiedzy praktycznej, czy wierzeń religijnych. Powstało siedem mędrców Hellady, którzy spojrzeli na świat za pomocą własnych środków poznawczych, całkowicie ignorując mity (Tales z Miletu, Pittakos z Miletyny, Bias z Priene, Chilon ze Sparty, Solon z Aten, Periandes z Koryntu, Kleobulos, z Lindos). Narodziła się samoświadomość, ludzie zaglądali w swoje wnętrza. Powstała sfera rozumowania, co uczyło ludzi samostanowienia. Obecnie najbardziej liberalne podejście do filozofii prezentuje chrześcijaństwo, dla którego wiara ściśle powiązana jest z rozumem.

Koncepcje filozoficzne:

-klasyczna – wiedza autonomiczna (o własnym przedmiocie i odpowiedniej do niego metodzie) o charakterze naukowym/racjonalnym, a więc intersubiektywnie komunikatywna i kontrolowana, uzyskana przy użyciu jedynie naturalnych zdolności poznawczych człowieka, zabezpieczających w dostateczny sposób jej poznawczą prawomocność. Dotyczy ona tego, co podstawowe i zasadnicze w badanym przedmiocie, ujmuje jego istotę i konieczne uwarunkowania. Jeśli przedmiotem tym jest byt, to filozofia zmierza do poznania ostatecznych racji/przyczyn jego istnienia i ukształtowania, do istotnościowej analizy tego, co jest. Jeśli przedmiotem tym jest poznanie, to filozofia rozważa ostateczne podstawy wiarygodności poznania ludzkiego, ostateczne racje/kryteria oceny wyników tego poznania, jako prawdziwych lub fałszywych.

-pozytywistyczna – wiąże się ze scjentyzmem (tzn. poglądem, iż najdoskonalszą, wzorcową postać wiedzy ludzkiej stanowią nauki przyrodnicze typu matematyczno-fizykalnego). Według niej filozofia nie ma własnego przedmiotu i własnych metod. Jest kontynuacją nauk szczegółowych: bądź daje encyklopedyczny przegląd ich teorii, bądź zestawia ich wyniki w syntezę, zwykle kierowaną jakąś ideą, np. cykliczności, postępu. Formułowany na gruncie tej koncepcji ogólny pogląd na świat czy wiedzę ludzką chce być uogólnieniem wyników nauk szczegółowych, a idea przewodnia w ich syntetyzowaniu bywa ekstrapolacją jakiejś teorii czy hipotezy przyrodniczej.

-neopozytywistyczna – istnieją dwa zasadnicze rodzaje nauk: nauki formalne i nauki realne. Pierwsze mają charakter czysto analityczny, oparte są na pewnych konwencjach określających sposób posługiwania się (skonstruowanymi) systemami znaków. Należą do nich logika i matematyka, które poza tym mogą pełnić funkcję narzędzia przy uprawianiu nauk realnych i wtedy mają charakter hipotetyczny. Nauki realne to empiryczne nauki przyrodnicze i humanistyczne, przy czym wzorcem dla nich jest fizyka (posługująca się istotnie narzędziami matematycznymi). Filozofia nie stanowi odrębnej wiedzy, nie jest jedną z nauk. Problemy filozoficzne bądź mają charakter naukowy i są rozważane na terenie nauk szczegółowych, bądź nie mają charakteru naukowego, są „pseudoproblemami”, nie wyrażają żadnego poznania, lecz co najwyżej ludzkie postawy, emocje, aspiracje, potrzeby; filozofia w tym ujęciu staje się bliska sztuce i religii. Gdyby – przez sentyment dla tradycji – chciano „filozofię” nazwać jakąś nauką, to można tę nazwę stosować do logicznej analizy języka naukowego.

-lingwistyczna – według tej koncepcji klasyczna problematyka filozoficzna, zwłaszcza metafizyczna, bądź wymyka się naukowym badaniom, bądź nie jest jeszcze dostatecznie przygotowana do racjonalistycznych rozstrzygnięć. Racjonalnie, odpowiedzialnie możemy zająć się jedynie sposobem mówienia o filozoficznych problemach i ich rozwiązaniach, charakterem i strukturą języka filozofii czy języka filozofów. Często przy tym problem filozoficzny okazuje się problemem językowym, a wiele sporów merytorycznych ma swe źródło w nieścisłym lub nawykowym sposobie wyrażania się.

-irracjonalistyczna – filozofia jest pewnym osobiście/osobowo zorientowanym ujęciem sensu całości tego, co jest, lub pozycji człowieka w świecie, jest sposobem bycia człowieka w świecie poprzez syntetyczne usensownianie świata, poprzez szczególną orientację własnej samoświadomości. Jest ekspresją i samo utwierdzaniem się podmiotu filozofującego. Jest sposobem oswajania świata lub oswajania się ze światem. Filozofia według tej koncepcji to światopogląd, ogólna postawa życiowa, sztuka bycia.

Główne działy w filozofii:

Jako, że rzeczywistość jest bardzo złożona, filozofia, aby ją ogarnąć we wszystkich aspektach dzieli się na wiele dziedzin/działów

-Metafizyka/Ontologia/Teoria bytu - Słowo metafizyka zapoczątkował, Andronikos miłośnik Arystotelesa (nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu). Jest to nauka o bycie, jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, zarówno w serze realnej (przedmioty, zdarzenia, fakty) jak i wyabstrahowanej (pojęcia, kategorie, terminy). To, co ujmujemy świadomością, można traktować, jako byt, jako coś istniejącego i pytać o jego strukturę i konieczne uwarunkowania. Wiążą się z nią filozofia przyrody (kosmologia filozoficzna) i filozofia człowieka (antropologia filozoficzna). Integralnym fragmentem metafizyki jest filozofia Boga, jako bytu absolutnego (teologia filozoficzna).

-Gnozeologia/Epistemologia – teoria poznania. To, co ujmujemy świadomością, można traktować, jako to, co dane, co się jawi i pytać o ostateczne podstawy pretensji naszego poznania do wiarygodności, do informowania o tym, co się jawi. W granicach tej dziedziny mieszczą się pojęcia dotyczące poznania bytu. Usiłuje ona sformułować odpowiedź na pytania:, czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii. Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), i irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę itp. (np. Plotyn). Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość poznania całej rzeczywistości lub jej części. Epistemologia jest to nauka o nauce.

-Aksjologia - ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania. W skład aksjologii wchodzą takie pojęcia jak:

*Etyka - nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania.

*Estetyka - jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii.

Miejsce filozofii w nauce:

Filozofia jest nauką wszystkiego, o wszystkim. Ma ogromny szacunek do wszystkich nauk, ale z ostrożnością podchodzi do hipotez.

Nauki dzielimy na:

-realne – szczegółowe, przyrodnicze, historyczne itp.

-idealne – np. matematyka

-kognitywne/poznawcze - dążą do odkrycia sztucznej inteligencji (np. elektrologia, neurologia)

Światopogląd – zespół przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm, który stanowi spójny, całościowy obraz rzeczywistości, porządkujący postępowanie względem siebie i otoczenia.

Światopogląd a filozofia – światopogląd może korzystać z nauk i filozofii, jednak zawsze będzie poza nie wykraczał. Filozofia daje ogólny pogląd na świat, również naukowy oparty na doświadczeniach i przemyśleniach.

Teologia a filozofia – filozofia jest warunkiem koniecznym teologii – nie można uprawiać ani teologii dogmatycznej, ani moralnej bez posłużenia się odpowiednią aparaturą pojęciową zaczerpniętą z filozofii. Nie należy jednakże utożsamiać teologii z religią. Różnice między filozofią a teologią polegają na optyce spojrzeń.

Filozofia chrześcijańska – odnosi się do teologii z szacunkiem, chce być dla niej wsparciem.

Struktura filozofii:

-element genetyczny –od genezy (hipoteza, teza itd.)

-element formalny –uniwersalność, racjonalność, naukowość

-element merytoryczny –synteza, zsyntetyzowana wizja świata

Poglądy na temat człowieka:

*Arystoteles – „człowiek jest istotą społeczną i polityczną.”

*Ktoś – „człowiek jest egoistą”

*Tomasz Hobbs – „człowiek jest człowiekowi wilkiem”.

*Freud – „w człowieku ukryte są zwierzęce, krwiożercze instynkty, ukryte pod cienką warstwą kultury”

W teologii – „człowiek jest istotą niewiele mniejszą od aniołów. Najważniejszą częścią człowieka jest rozum”.

Etapy powstawania człowieka:

Antropolodzy wyróżniają 3 etapy:

-człowiek chodzi wyprostowany, posiada spionizowaną postawę.

-ma największe mózgowo-czaszkowe ułożenie. Jego rozum jest potężny. Ma najbardziej rozwiniętą budowę ciała (system nerwowy i związane z nim czynności. Tkanka nerwowa występuje tylko u człowieka, każdy człowiek ma w umyśle 100 miliardów komórek i 10 razy więcej komórek glejowych). Człowiek jest najbardziej przystosowany do obrony przed czynnikami zewnętrznymi (jest w stanie np. zrobić ubranie). Człowiek samoegzystuje, jest zbiornikiem materii, energii i regeneracji.

- powstał człowiek myślący, rozumny, aktywny (posługujący się narzędziami), rozrywki i przestrzeni.

Homo contemplans – człowiek myślący

Homo faber – człowiek posługujący się narzędziami

Homo ludens – człowiek radosny, potrafiący się bawić

Homo viator - wędrowiec

Filozoficzne koncepcje człowieka:

-Monistyczna – pogląd w myśl, którego człowiek ma naturę jednorodną, bez względu na stopień swojej złożoności. Człowiek jest bytem złożonym z jednorodnych elementów czy momentów, ukonstytuowanym przez jakościowo jeden podstawowy czynnik. Duch nie może funkcjonować bez ciała, a ciało bez ducha. Monizm psychosomatyczny występował w religii judeowczesnochrześcijańskiej.

-Dualistyczna - Człowiek jest złożony z dwu w zasadzie równorzędnych, choć istotnie odmiennych czynników: ciała i psychiki (duszy). Traktuje je na sposób substancji. Ona te czynniki bądź na siebie przyczynowo oddziaływają (interakcjonizm) bądź rozwijają się równolegle (paralelizm).

Wpływ filozofii greckiej na chrześcijaństwo:

-katalog cnót (cnoty kardynalne, do których dołączono cnoty teologiczne)

-święty Augustyn pod wpływem filozofii platońskiej dokonał schrystianizowania dualizmu platońskiego

-święty Tomasz z Akwinu zaczerpnął od Arystotelesa podział na materię i formę (człowiek = ciało + dusza)

-Kartezjusz uważał, że jedyną substancją jest Bóg. Ta substancja składa się z dwóch innych: cielesnej (reteksencja – ma swój wymiar przestrzenny) i duchowej (reskogitans – dusza mieszka w głowie i myśli). Obie te substancje spotykają się w człowieku.

Poglądy na duszę i ciało:

-spirytualizm – istnieje jedynie substancja duchowa (monistyczna wersja), bądź ta rzeczywistość jest ze swej istoty duchowa, zaś świat cielesny jest jedynie przejawem pierwiastka duchowego. Rąbkiem tajemnicy jest to czy jesteśmy sami we wszechświecie, gdyż istnieją byty astralne:

*demonologia – demony, duchy upadłe

*angelologia – anioły, duchy dobre

-materializm - to, co w człowieku niecielesne, jest wtórne i niesamodzielne w stosunku do tego, co cielesne. Tajemnicą jest to czy jesteśmy sami we wszechświecie. Jedynie istniejącym samoistnym bytem jest materia, do której sprowadzają się lub której modyfikacjami (pochodnymi i zależnymi) są wszelkie przejawy rzeczywistości.

*Platon uważał, że istnieją 2 światy – świat idei niezmiennych, doskonałych i pięknych oraz świat zjawiskowy pochodzący od materii. Jest to tzw. idealizm. Według tej koncepcji dusza człowieka mieszka odwiecznie w świecie idei, a po połączeniu się z ciałem, które znajduje się w świecie materii – zapomina świat idei i od tej pory pozostaje w więzieniu ciała (soma seme), cierpi.

*Arystoteles uważał, że nie ma świata idei ani zjawisk. Miał pogląd, entelechistyczny, według którego istnieją 3 rodzaje dusz – zwierzęca, roślinna i rozumna. Akt lub forma jest celową zasadą bytu urzeczywistniającą to, co potencjalnie zawarte jest w materii, powodującą np. rozwój roślin i zwierząt.

Człowiek posiada 3 dusze – porywczą, odważną (w sercu) i rozumną. Dusza jest nieśmiertelna. W czasach Platona wierzono, że jeśli człowiek nie będzie dobrze postępował za życia, to w następnym wcieleniu przybierze postać kobiety. Człowiek jest bezsilny wobec śmierci. Każdy chciałby poznać tajemnicę życia by móc nad nią panować. Mówiąc o otaczającym nas świecie, mamy na myśli Układ Słoneczny. Dążymy do zdobycia informacji, czy jesteśmy sami we wszechświecie.

Propozycje rozwiązań relacji między stroną psychiczną a stroną fizyczną:

-interakcjonizm – teoria uznająca istnienie dwu samodzielnych szeregów zjawisk fizycznych i psychicznych, zakładająca ich wzajemne oddziaływanie (duch wpływa na ciało, a ciało wpływa na ducha. Wszystko jest ważne. Z wielkim szacunkiem odnosi się do psyche i do somy. Ciało nie jest więzieniem duszy tylko jej świątynią).

-paralelizm – teoria uznająca równoległe występowanie zjawisk fizycznych i psychicznych, jako dwu samodzielnych, niezależnych od siebie i nieoddziałujących na siebie szeregów zjawisk (istnieją zjawiska fizyczne i psychiczne, ale nie są od siebie zależne {Kartezjusz}, każda sfera istnieje w swoim zakresie).

-okazjonizm – wzajemne oddziaływanie materii i ducha jest niemożliwe, jednoczesność zaś zachodzących w nich zmian tłumaczy się każdorazową, bezpośrednią interwencją Boga (z okazji pewnych zjawisk fizycznych, Bóg wznieca pewne zjawiska psychiczne, bądź na odwrót {Spinoza, Leibniz}).

-epifenomenalizm – zjawisko wtórne, towarzyszące zjawisku głównemu, lecz niemające wpływu na jego przebieg (zjawiska psychiczne są skutkiem fizycznych, a zjawiska psychiczne są bezproduktywne).

-fizykalizm – pogląd, zgodnie, z którym terminy wszystkich nauk empirycznych należy sprowadzić za pomocą definicji lub redukcji do terminów języka fizyki (orientacja materialistyczna, zjawiska psychiczne są wynikiem zjawisk fizycznych, mają charakter zjawisk fizycznych).

-behawioryzm – przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne zachowanie się ludzi i zwierząt, nie zaś niedostępne dla obserwatora zjawiska psychiczne (zarówno działania cielesne jak i psychiczne objawiają się w zachowaniu człowieka, zachowanie to zależy od wpływów zewnętrznych, absolutnych)

-funkcjonizm/funkcjonalizm – wysuwał na pierwszy plan badanie i wyjaśnianie funkcji zjawisk psychologicznych oraz ich roli w życiu człowieka (nie należy mówić o właściwościach psychicznych, ale tylko o funkcjach poznawczych, emocjonalnych {Feuerbach, Nietzsche, Stirner}

-superweniencja/energetyzm – tłumaczył wszelkie zjawiska przyrody, jako przemiany energii pozbawionej właściwości materialnych, następnie zaś, jako przemiany materii w energię, na odwrót, (gdy struktura osiąga szczytowy punkt swojej złożoności, to powstaje nowe zjawisko, struktura o charakterze mentalnym, która tworzy różne modyfikacje w sferze psychicznej i fizycznej)

Podstawy psychiki człowieka:

-rozum – władza poznawcza, leży u podstaw takich jak wola. Jest odpowiedzialny za abstrakcyjne myślenie, tworzenie pojęć i operowanie nimi.

-emocje

-wola – władza wykonawcza, świadome i celowe działanie (Silna wola wymaga wewnętrznej harmonii. Człowiek dysponuje możliwością poznania wyższego rzędu (tj. przyczyn, egzystencji, istnienia itp.)).

Łączą się one w struktury wyższego rzędu:

-temperament – główną rolę odgrywają w nim elementy emocjonalne

-charakter – elementy poznawcze, wolicjonalne i emocjonalne

-intelekt

-konscjencja/sumienie – współwiedza, współpoznanie oceny moralnej

-jaźń/osobowość – składają się na nią charakter, temperament, elementy poznawcze, podmiotowość. Doświadczamy w niej, że jesteśmy kimś, kto należy do siebie (samoocena, samoświadomość, samorealizacja, samokontrola). Jest to podmiot poznający. W jaźni dochodzi do autodeterminacji, która ma ogromne znaczenie.

Aspekt człowieka – struktura psychosomatyczna, człowiek jest złożony (układ centralny i najwyższy)

Proces poznawczy:

To inaczej podmiot poznający (przedmiot poznawczy i prawo między nimi to cząstka przyrody). Ma na celu poznanie prawdy. Składa się z:

-wrażenia – najniższy poziom; odbiór bodźców przez odpowiedni receptor, jeden z pięciu zmysłów dzielących się na zewnętrzne (telereceptory – słuch, zapach, wzrok) i wewnętrzne (kontaktoreceptory – smak, dotyk).

-spostrzeżenia – synteza wrażeń, skupiska wrażeń.

*obraz spostrzeżeniowy – widzimy słońce, słyszymy krzyk

*sąd realizujący – mówiący czy spostrzegany przedmiot jest realny

*sąd klasyfikujący – umiejscawia wydarzenia w czasie (halucynacja czy omam to błędy, które są wyniszczające).

-wyobrażenia...