GEOGRAFIA_2.DOC

Wstęp

Stan lasów w Polsce jest przedmiotem corocznej oceny władz państwowych. W ramach tej oceny na Lasy Państwowe - z mocy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444, z późn. zm.) - nałożono obowiązek corocznego sporządzania raportu o stanie lasów. Niniejszy Raport o stanie lasów w Polsce został opracowany na podstawie materiałów Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, Instytutu Badawczego Leśnictwa, Głównego Urzędu Statystycznego oraz Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Celem Raportu jest przedstawienie stanu lasów wszystkich własności w roku 1998. Dla lepszego zobrazowania tego stanu - dane statystyczne odnoszące się do roku 1998 przedstawiono na tle danych z ostatnich lat.

I. ZASOBY LEŚNE KRAJU

1. Występowanie lasów w Polsce

Lasy w naszej strefie klimatyczno-geograficznej są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą. Stanowiąc niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, są jednocześnie formą użytkowania gruntów, która zapewnia produkcję biologiczną, przedstawiającą wartość rynkową. Lasy są dobrem ogólnospołecznym, kształtującym jakość życia człowieka.

W historycznej przeszłości lasy występowały niemal na całym obszarze naszego kraju. W następstwie procesów społeczno-gospodarczych, w których dominowały cele ekonomiczne, w tym przede wszystkim wskutek ekspansji rolnictwa i popytu na surowce drzewne, lasy Polski uległy daleko idącymm przeobrażeniom. Lesistość Polski, wynosząca jeszcze w pod koniec XVIII wieku około 40 % (w ówczesnych granicach), zmalała do 20,8 % w 1945 r. Wylesienia i towarzyszące im zubożenie struktury drzewostanów spowodowały zmniejszenie różnorodności biologicznej w lasach oraz zubożenie krajobrazu, erozję gleb i zakłócenie bilansu wodnego kraju. Odwrócenie tego procesu nastąpiło w latach 1946-70, kiedy w wyniku zalesienia ponad 1,2 mln ha lesistość Polski wzrosła do 27,0 %. Średni roczny rozmiar zalesień wynosił wówczas około 30 tys. ha, a w szczytowym okresie 1961 - 65 - ponad 55 tys. ha.

Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 8813 tys. ha (wg GUS - stan w dniu 31.12.1998 r.), co odpowiada lesistości 28,2%. Jest to wartość niższa od średniej europejskiej wynoszącej wg danych EKG/FAO około 30% (bez krajów Wspólnoty Niepodległych Państw).

Istotnym problemem jest znaczne rozdrobnienie polskich lasów. Nadleśnictwa gospodarują w 28 tys. kompleksów leśnych, z których ponad 6 tys. ma powierzchnię mniejszą niż 5 ha. Przeciętna powierzchnia lasu prywatnej własności wynosi ok. 1,3 ha. W 1998 r. lesistość województw wahała się od 12,3 % (płockie) do 48,7 % (zielonogórskie), a lesistość gmin - od 0,1 % do 98,6 % (rys. 1).

Zwiększaniu lesistości kraju do 30 % do roku 2020 i do 33 % do roku 2050 powinny towarzyszyć wyprzedzające prace studialne, obejmujące m. in. aspekty kształtowania krajobrazu, racjonalizację struktury użytkowania ziemi w Polsce, zagadnienia ekonomiczne. Zalesienia są podstawowym sposobem zagospodarowania gruntów marginalnych dla rolnictwa, których powierzchnię szacuje się na 3,3 mln ha. Na części tych gruntów już obecnie zrezygnowano z intensywnej gospodarki rolnej bądź występuje ich odłogowanie.

Podstawą prac zalesieniowych w Polsce jest "Krajowy program zwiększania lesistości", opracowany z inicjatywy Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa przez Instytut Badawczy Leśnictwa. Program został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 23 czerwca 1995 roku. Przewiduje się w nim zalesienie do 2020 r. około 700 tys. ha gruntów, a w dalszych latach - łącznie 1500 tys. Program określa niezbędne do jego uruchomienia mechanizmy ekonomiczne stymulujące leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa, priorytety przestrzenne w układzie gmin (rys. 2) i harmonogram realizacyjny.

Środki z budżetu Państwa oraz pożyczka Europejskiego Banku Inwestycyjnego umożliwiły Lasom Państwowym, począwszy od 1994 r., stopniowe zwiększanie rozmiaru zalesień w stosunku do lat poprzednich (1986-93), kiedy zalesiano średnio rocznie 3,9 tys. ha gruntów porolnych i nieużytków. W roku 1994 zalesiono około 9,8 tys. ha, w 1996 - 12,0 tys. ha, a w 1998 - 10,6 tys. ha. Niewielkie obniżenie areału zalesień w latach 1997 i 1998 było skutkiem zmniejszenia w 1997 r. ilości środków budżetowych przeznaczonych na realizację tzw. zadań zlecanych Lasom Państwowym przez administrację rządową. Także w ustawie budżetowej na 1998 r. kwota środków budżetowych przyznanych Lasom Państwowym była na tyle ograniczona, iż nie pozwalała na pokrycie kosztów pielęgnacji upraw i młodników powstałych w wyniku zalesień gruntów Skarbu Państwa, chociaż do finansowania tych prac ze środków budżetu państwa obliguje art. 54 pkt 2 ustawy o lasach. Koszty niezbędnych prac pielęgnacyjnych pokryły Lasy Państwowe. Poważnym problemem zakłócającym harmonijną realizację "Krajowego programu zwiększania lesistości" jest brak, z co najmniej 2-letnim wyprzedzeniem, pewności co do wysokości finansowania zalesień ze środków budżetu państwa. Uniemożliwia to wyprzedzające planowanie produkcji sadzonek do zalesień (konieczne 2-3 letnie wyprzedzenie) oraz rozmiaru prac przygotowawczych (przygotowanie gleby).

W ostatnich trzech latach zanotowano znaczący (około dwukrotny) wzrost powierzchni zalesień w lasach prywatnych (rys. 3), w 1998 roku w tej kategorii własności zalesiono 5944 ha.

W roku 1998 największe powierzchnie zalesiono w następujących regionalnych dyrekcjach LP: Szczecinek - 1846 ha, Olsztyn - 1779 ha, Wrocław - 1207 ha i Białystok - 1029 ha (rys. 4).

Poza zalesieniami (dotyczącymi terenów rolnych i nieużytków) uprawy leśne są zakładane w ramach odnowień powierzchni, z których usunięto drzewostany dojrzałe. Odnowienia lasu w Lasach Państwowych wykonano w 1998 r. na powierzchni 48,6 tys. ha, (wliczając do tej powierzchni również odnowienia naturalne, dolesienia luk i wprowadzanie drugiego piętra w drzewostanach).

Proces zalesiania gruntów, mimo znacznego postępu, wymaga dalszego przyspieszenia i większego wspomagania środkami budżetowymi.

Drzewostany powstałe w wyniku zalesiania i odnawiania lasu wymagają stałej i intensywnej opieki, trwającej przez cały okres życia drzewostanu. Zabiegi wykonywane w najmłodszych drzewostanach charakteryzują się wysokim stosunkiem nakładów do uzyskanych zysków. Spośród tej grupy w 1998 r. w lasach PGL Lasy Państwowe pielęgnowano glebę i niszczono chwasty na powierzchni 144 114 ha, przeprowadzono czyszczenia wczesne na powierzchni 68 049 ha oraz czyszczenia późne na powierzchni
93 539 ha. Pielęgnację starszych drzewostanów (trzebieże) wykonano na łącznej powierzchni 551 059 ha (w tym 218 986 ha trzebieży wczesnych).

2. Struktura własności lasów

W strukturze własnościowej lasów w Polsce (tab. 1) dominują lasy publiczne - 82,9 %, w tym lasy pozostające w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - 78,5 % (rys. 5). Struktura własności lasów nie uległa w ostatnim dziesięcioleciu istotnym zmianom. Zauważalny jest wzrost udziału powierzchni leśnej parków narodowych: z 1,0 % w 1985 r. do 2,0 % w 1998 (wg GUS - stan w dniu 31.12.1998 r).

Udział lasów własności prywatnej jest zróżnicowany przestrzennie (rys. 6); największy jest w byłych województwach: siedleckim - 111,9 tys. ha (58,9 % ogólnej powierzchni lasów województwa), nowosądeckim - 105,4 tys. ha (48,6 %), białostockim - 89,0 tys. ha (27,5 %) łomżyńskim - 78,3 tys. ha (57,2 %), ostrołęckim - 73,8 tys. ha (36,3 %) i zamojskim - 63,9 tys. ha (40,2 %).

Do końca 1998 r. nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa sprawowali wojewodowie lub kierownicy urzędów rejonowych, którzy - zgodnie z zapisami ustawy o lasach - zlecali go za odpłatnością jednostkom organizacyjnym Lasów Państwowych, posiadającym służby przygotowane do tych zadań. Odpłatność ta nie pokrywała jednak w pełni ponoszonych kosztów.

Rozdrobniona struktura lasów własności prywatnej, brak pełnej informacji o wielkości zasobów oraz pozyskaniu drewna, niska aktywność gospodarcza właścicieli, stwarzają potrzebę zasadniczych rozwiązań, umożliwiających właściwą ocenę stanu lasów prywatnych, a przede wszystkim stwarzających warunki prawidłowego zagospodarowania i ochrony tych lasów.

3. Stan zasobów leśnych

Zróżnicowanie warunków występowania lasów w Polsce obrazuje regionalizacja przyrodniczoleśna, uwzględniająca utwory geologiczne, warunki klimatyczne, typy krajobrazu naturalnego i lasotwórczą rolę gatunków drzewiastych. Lasy zachowały się w Polsce w zasadzie na terenach o najsłabszych glebach, co znajduje swoje odzwierciedlenie w układzie typów siedliskowych lasu (rys.7). W strukturze siedliskowej lasów zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe (tab. 2) przeważają siedliska borowe, występujące na 62,1 % powierzchni lasów; bogatsze siedliska lasowe zajmują 37,9 %, z czego olsy i łęgi - 3,0 % .

W lasach Polski dominują gatunki iglaste - 77,1 % powierzchni lasów (tab. 3 i rys. 8) i 78,0 % ich miąższości (tab. 4), a przede wszystkim sosna (łącznie z modrzewiem - 68,9 % powierzchni), która w Polsce znalazła najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim euroazjatyckim zasięgu i dzięki temu zdołała wytworzyć wiele cennych ekotypów (np. sosna taborska lub augustowska). Do dużego udziału gatunków iglastych przyczyniło się również ich preferowanie, począwszy od XIX w., przez przemysł przerobu drewna.

W wiekowej strukturze lasu dominują drzewostany II i III klasy wieku, zajmujące odpowiednio 24,3% i 22,1% powierzchni (tab. 5 i rys. 9). Największy udział - 29,0% - w wielkości zasobów drzewnych mają drzewostany w wieku powyżej 80 lat (rys. 10); ich powierzchnia stanowi 17,2% ogólnej powierzchni lasów. W PGL Lasy Państwowe drzewostany te stanowią 20,2% (1387 tys. ha) powierzchni lasów, z czego 5,1% (349 tys. ha) przypada na drzewostany w wieku 101-120 lat, a 2,3% (160 tys. ha) - na drzewostany starsze niż 120 lat; ponadto 3,5% (243 tys. ha) zajmują drzewostany w fazie odnowienia (KO, KDO i BP).

W latach 1945-98 struktura gatunkowa polskich lasów uległa istotnym przemianom wyrażającym się między innymi zwiększeniem udziału drzewostanów z przewagą gatunków liściastych z 13 do 21,8% (w Lasach Państwowych, rys. 11). O poprawie struktury wiekowej drzewostanów świadczy stały wzrost udziału drzewostanów w wieku powyżej 80 lat oraz przeciętnego wieku wszystkich drzewostanów, który w 1997 r. (ostatnim, dla którego wykonano powierzchniową tabelę klas wieku dla wszystkich form własności) wynosił 51 lat: w Lasach Państwowych - 56, a w lasach prywatnych - 37. Według danych z 1998 roku przeciętny wiek drzewostanów w Lasach Państwowych wynosił również 56 lat.

Począwszy od 1956 r., kiedy wykonano w Lasach Państwowych pierwszą pełną inwentaryzację zasobów drzewnych, rejestrowany jest ich stały wzrost (rys. 12). Na dzień 01.01.1998 r. szacunkowe zasoby drzewne w lasach zarządzanych przez PGL LP osiągnęły około 1401,7 mln m3 grubizny brutto, wg aktualizacji stanu zasobów wykonywanej corocznie przez BULiGL. W zestawieniu z ostatnimi dostępnymi danymi dla pozostałych lasów (236,4 mln m3 - 01.01.1997 r.), łączne szacunkowe zasoby drzewne lasów Polski wynoszą około 1638,1 mln m3 grubizny brutto (tab. 4).

W 1997 roku, ostatnim dla którego oszacowano wielkość zasobów drzewnych wszystkich form własności, przeciętna zasobność drzewostanów w Polsce wynosiła 186 m3/ha, z czego w lasach prywatnych 118 m3/ha (rys. 13). Według najnowszych danych obejmujących tylko drzewostany zarządzane przez PGL Lasy Państwowe, przeciętna zasobność wynosi w nich 203 m3/ha (01.01.1998 r.)

W lasach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe, w latach 1981-97, przyrost bieżący wyniósł około 732 mln m3 grubizny brutto. W tym czasie pozyskano 417 mln m3 grubizny, co oznacza że 315 mln m3 grubizny, stanowiące około 43% całkowitego przyrostu zwiększyło zasoby drzewne na pniu (rys. 14).

Przyrost przeciętny roczny miąższości grubizny brutto w przeliczeniu na 1 ha gruntów leśnych, zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe wynosi 6,25 m3/ha (w latach 1979 - 1998). Natomiast przyrost bieżący roczny grubizny brutto, wynosi w lasach PGL Lasy Państwowe 8,14 m3/ha.

Wzrost zasobów drzewnych w lasach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe jest wynikiem przede wszystkim pozyskiwania drewna zgodnie z zasadą trwałości utrzymania lasów i zwiększania ich zasobów, co w uogólnieniu oznacza ich użytkowanie na poziomie niższym od przyrostu miąższości. W pewnym stopniu zarejestrowany wzrost zasobów wynika ze stosowania dokładniejszych metod inwentaryzacji.

II. FUNKCJE LASU

1. Ekologiczne i gospodarcze znaczenie lasów

Lasy spełniają w sposób naturalny lub w wyniku działań człowieka różnorodne funkcje, które klasyfikuje się następująco:

- Funkcje ekologiczne (ochronne), wyrażające się korzystnym wpływem lasów na: kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, skład chemiczny powietrza, regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego wielkiej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodność krajobrazu i lepsze warunki produkcji rolniczej;

- Funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej, a w konsekwencji uzyskiwanie dochodów ze sprzedaży towarów i usług oraz zasilanie podatkiem budżetu państwa i budżetów samorządów lokalnych;

- Funkcje społeczne, które kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, wzbogacają rynek pracy, wzmacniają obronność kraju, zapewniają rozwój kultury, nauki oraz edukacji ekologicznej społeczeństwa.

Podstawową zasadą gospodarki leśnej jest dążenie do zachowania trwałości lasów oraz powiększania zasobów leśnych i ciągłości ich użytkowania. Wielofunkcyjny model lasu, stający się powszechnie akceptowanym wzorcem, zakłada, że ekosystemy leśne biologicznie zdrowe, o składzie gatunkowym zgodnym z siedliskiem i racjonalnie użytkowane zapewniają równocześnie spełnianie wszystkich funkcji lasu.

Zasady zagospodarowania, integrujące cele powszechnej ochrony przyrody, wzmagania funkcji środowiskotwórczych lasu, trwałego użytkowania zasobów leśnych, stabilizacji ekonomicznej gospodarki leśnej i uspołecznienia zarządzania lasami jako dobrem publicznym, stosowane są we wszystkich lasach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe. Zasady te w szczególnym stopniu są uwzględniane w leśnych kompleksach promocyjnych (LKP), służących m.in. upowszechnianiu wiedzy o lesie i leśnictwie. Dotychczas utworzono 10 LKP, których łączna powierzchnia wynosi 445 tys. ha i odpowiada 6,5 % powierzchni lasów w zarządzie PGL Lasy Państwowe (rys. 15).

2. Produkcyjne funkcje lasu

Wykorzystanie lasów jako odnawialnego źródła surowca drzewnego jest uzasadnione potrzebami hodowlanymi, zasadami regulacji struktury zasobów leśnych, zapotrzebowaniem na drewno oraz koniecznością zapewnienia ekonomicznych warunków prowadzenia gospodarki leśnej. Użytkowanie lasu jest prowadzone na poziomie określonym przyrodniczymi warunkami produkcji, wymogami hodowlanymi i ochronnymi, a przede wszystkim zasadą trwałości lasów i zwiększania ich zasobów.

Ustalona na 10 lat w planie urządzenia lasu wielkość pozyskania drewna (grubizny) określana jest jako etat cięć. Planowana wielkość pozyskania w drzewostanach dojrzałych do odnowienia, określana jako etat cięć rębnych, traktowana jest jako maksymalna dla nadleśnictwa. Wielkość przewidywana do pozyskania w drzewostanach młodszych, w ramach zabiegów pielęgnacyjnych, tzw. użytków przedrębnych ma charakter przybliżony i może ulegać zmianie w zależności od bieżących potrzeb hodowlanych i sanitarnych, ustalanych podczas wykonywania zabiegu.

Do celów statystycznych określa się roczne możliwości pozyskania drewna w skali PGL LP, jako sumę 1/10 etatów cięć rębnych i planowanych użytków przedrębnych ze wszystkich nadleśnictw Lasów Państwowych. Wielkość tak określona, służąca do analiz porównawczych, ma charakter orientacyjny i nie powinna być utożsamiana z obowiązkową roczną normą dla całych Lasów Państwowych, przede wszystkim z uwagi na przybliżony sposób ustalania rozmiaru użytkowania przedrębnego oraz zmienny stan lasu.

Przybliżone możliwości rocznego pozyskania drewna w Lasach Państwowych, oceniane według powyższych zasad, wynosiły w 1998 r. 22,1 mln m3 grubizny netto, w tym w użytkowaniu rębnym - 10,3 mln m3.

W roku 1998 pozyskano w Lasach Państwowych 21 494 tys. m3 grubizny netto, w tym w cięciach rębnych 8767 tys. (85 % oszacowanych możliwości) i w cięciach przedrębnych - 12 727 tys. (108 %). W pozyskaniu drewna znaczny udział miała miąższość posuszu, pozyskanego w ramach sanitarnego porządkowania lasu, oraz miąższość złomów i wywrotów - 3426 tys. m3 (rys. 16).

Porównania wieloletnie (tab. 6) wskazują, że w Lasach Państwowych w latach 1981-98 w użytkowaniu rębnym możliwości etatowe zostały wykorzystane w 82,2 %. Natomiast wykonanie użytkowania przedrębnego, określonego w planach urządzenia lasu jako orientacyjne, wyniosło 138,9 % i wahało się od 102,1 % w 1990 r. do 213,6 % w 1983 r. Miąższość drewna pozyskanego w ramach porządkowania stanu sanitarnego lasu w 1983 r. wynosiła 16,8 mln m3 i stanowiła 73,5% ogólnego pozyskania drewna. Wyższe od przewidywanego wykonanie rozmiaru użytkowania w cięciach przedrębnych w stosunku do orientacyjnych wytycznych planów urządzenia lasu wynikało z konieczności usunięcia z lasów posuszu, złomów i wywrotów, powstałych w procesach naturalnych, wskutek gradacji szkodliwych owadów, zakłóceń stosunków wodnych, zanieczyszczeń powietrza oraz anomalii pogodowych.

W analizowanym okresie zmniejszeniu uległa powierzchnia zrębów zupełnych wykonywanych w ciągu roku: z 43 tys. ha w 1980 r. do poziomu 25 - 30 tys. w ostatnich latach (rys.17). W 1998 roku w ramach cięć zupełnych pozyskano na powierzchni 28,9 tys. ha 5868,6 tys. m3 grubizny, co stanowi 27,3 % ogółu pozyskania.

3. Ekologiczne i społeczne funkcje lasu

Uwzględnianie w gospodarce leśnej ekologicznych i społecznych funkcji lasu, określanych często jako pozaprodukcyjne, znalazło wyraz w wyróżnianiu od 1957 r. lasów ochronnych, określanych do 1991 r. jako lasy grupy I. Łączna powierzchnia lasów ochronnych w Lasach Państwowych według stanu na dzień 31.12.1998 r. wynosiła 3403,2 tys. ha co stanowiło 49,2% całkowitej powierzchni leśnej. Wśród wyróżnianych kategorii największą powierzchnię zajmują lasy wodochronne - 1098,5 tys. ha, trwale uszkodzone działalnością przemysłu i pod wpływem przemysłu - 794,2 tys. ha, w miastach i wokół miast - 511,3 tys. ha oraz glebochronne - 305,8 tys. ha. (rys. 18).

Powierzchnia lasów prywatnych uznanych za ochronne jest szacowana na 67,9 tys. ha, co stanowi 4,5 % ich całkowitej powierzchni. Lasy gminne, zaliczone do lasów ochronnych, zajmują 28,1 tys. ha (36 %).

Najwięcej lasów ochronnych wyodrębniono na terenach górskich oraz na obszarach będących pod wpływem oddziaływania przemysłu.

W lasach ochronnych, w zależności od ich dominujących funkcji, stosuje się zmodyfikowane postępowanie gospodarcze, polegające na ograniczaniu stosowania rębni zupełnych, podwyższaniu wieku rębności, dostosowywaniu składu gatunkowego do pełnionych funkcji, zagospodarowaniu rekreacyjnym itp.

4. Ochrona różnorodności biologicznej lasów

W ekosystemach leśnych najliczniej występuje w naturalnym stanie rodzima flora i fauna. Z przybliżonych ocen wynika, że za leśne, tzn. bytujące w lasach lub częściowo związane z ekosystemami leśnymi można uznać: około 60% gatunków zwierząt kręgowych, ponad 80% gatunków grzybów wielkoowocnikowych, zdecydowaną większość mchów i paproci, dużą grupę roślin kwiatowych oraz znaczną część najliczniejszej gatunkowo grupy zwierząt, czyli owadów. W lasach Polski występuje np. około 420 gatunków pająków, 100 gatunków biegaczowatych, 40 gatunków mrówek.

W wyniku inwentaryzacji elementów różnorodności biologicznej w polskich lasach zidentyfikowano m. in. (tab.8):

- 548 projektowanych i proponowanych rezerwatów przyrody, o łącznej powierzchni
45 636 ha, na terenach o wysokich walorach przyrodniczych, a nie objętych dotychczas ochroną prawną;

- 15 962 fragmenty lasów o charakterze zbliżonym do naturalnego, rodzimego pochodzenia, bogatych florystycznie, o łącznej powierzchni 281,7 tys. ha;

- 37 480 fragmentów lasów szczególnie ważnych ekologicznie, o łącznej powierzchni 402,5 tys. ha, w tym 32 700 fragmentów lasów na siedliskach wilgotnych, o łącznej powierzchni 303,9 tys. ha.

Stosunkowo nową formą ochrony są użytki ekologiczne, mające duże znaczenie w zachowaniu różnorodności biologicznej. Obejmują one: bagna, torfowiska, naturalne zbiorniki wodne oraz śródleśne i śródpolne "oczka wodne". Ogółem zinwentaryzowano 3798 takich obiektów o łącznej powierzchni 13 952 ha. Jednocześnie 19 155 obiektów o łącznej powierzchni 60 049 ha zinwentaryzowano jako tereny niezalesione; stanowią je bagna, torfowiska, wrzosowiska, połoniny; ekosystemy te nie są jeszcze zaliczone do użytków ekologicznych.

Ponadto dotychczas zarejestrowano ponad 19 tys. drzewostanów stanowiących bazę nasienną, o łącznej powierzchni 247 590 ha, w tym 15 499 ha wyłączonych drzewostanów nasiennych i 232 091 ha gospodarczych drzewostanów nasiennych. Największe powierzchnie wyłączonych drzewostanów nasiennych znajdują się na terenie RDLP Białystok - 1967 ha, Katowice - 1768 i Olsztyn - 1716; w przypadku gospodarczych drzewostanów nasiennych największą powierzchnię odnotowano w RDLP Olsztyn - 35 070 ha. Przedmiotem szczególnej troski są wydzielone na powierzchni 1737 ha drzewostany zachowawcze umożliwiające propagowanie rodzimych ekotypów gatunków lasotwórczych (dane - DGLP, stan 31.12.1998).

Zebrano również dane o ochronie gatunkowej fauny. Wyróżniono 1741 stref ochronnych gniazdowania ptaków, w tym wokół 761 stanowisk bociana czarnego, 40 stanowisk rodziny rybołowów, 897 stanowisk rodziny jastrzębi i 43 stanowisk puchacza.

Wyrazem bogactwa gatunkowego fauny leśnej są zwierzęta łowne - ich liczebność przedstawia tab. 9. Za zadowalający uznać należy poziom liczebnościowy populacji jeleniowatych i dzików, w przeciwieństwie do ciągle malejącej liczebności zwierzyny drobnej (zając, bażant, kuropatwa). Zjawiskiem ostatnich lat, mającym określony wpływ na gospodarkę łowiecką, jest ciągły wzrost liczebności lisa oraz drapieżników skrzydlatych.

5. Lasy w ochronie przyrody i krajobrazu

Lasy stanowią najcenniejszy i najliczniej reprezentowany składnik wszystkich form ochrony przyrody i krajobrazu (rys. 19).

Najwyższą formą ochrony przyrody są parki narodowe, które - w liczbie 22 - zajmują (wg GUS - stan w dniu 31.12.1998 r.) powierzchnię 305,7 tys. ha, w tym 190,6 tys. ha (62,4%) stanowią lasy (tab. 10).

Według danych GUS rezerwaty przyrody, w liczbie 1251, obejmują powierzchnię 141,2 tys. ha, w tym 78,5 tys. ha powierzchni leśnej (z czego 45,2 tys. ha w rezerwatach leśnych).

...