Czy i dlaczego potrzebna jest interdyscyplinarna teoria wychowania (socjalizacji) i jaką rolę w jej konstruowaniu może i odgrywa socjologia wychowania ?
Teoria wychowania jest jedną z podstawowych nauk społecznych zajmująca się problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania moralnego, społecznego, estetycznego i fizycznego. Już z tej definicji zawartej w słowniku pedagogicznym W. Okonia możemy zauważyć pokrewieństwo teorii wychowania z innymi naukami.
Niewątpliwie z teorią wychowania łączy się psychologia społeczna, zajmująca się badaniem społecznych uwarunkowań procesów psychicznych i zachowania ludzkiego. Jest ona nauką z pogranicza psychologii i socjologii. Bada między innymi mechanizmy wpływu jednostki na grupę i grupy na jednostkę. Kolejna z nauk szczegółowych psychologii zajmująca się wychowaniem to psychologia wychowawcza, zajmująca się badaniem psychologicznych zagadnień kształcenia np. dobór treści kształcenia i wychowania, proces uczenia się, nabycie umiejętności, zainteresowań, przekonań i postaw. Strona treściowa teorii wychowania wiąże się nieodzownie z etyką (teorią wychowania moralnego) i estetyką (teorią wychowania estetycznego), oraz biologią (teorią wychowania fizycznego).
Tak więc nie trudno zauważyć, jak wszechstronną i interdyscyplinarną jest teoria wychowania. Najtrudniej jest jednak ustalić granice między poszczególnymi teoriami. Nie można zlekceważyć żadnej z nich, aby proces wychowania przebiegał prawidłowo. Wychowanie polega na umiejętnym wywoływaniu zmian w osobowości człowieka i tutaj bardzo ważną rolę będzie odgrywać psychologia wychowania i społeczna, oraz pedagogika społeczna. Jednak aby proces socjologii przebiegał prawidłowo, konieczne jest poznanie rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią (na tym etapie teorii wychowania, badania socjologiczne będą odgrywały decydującą rolę w faktycznym odbiorze rzeczywistości, a w konsekwencji w prawidłowych działaniach wychowawczych).
Jednak nawet przeprowadzenie najdokładniejszych badań socjologicznych przy np. nieznajomości psychiki ludzkiej, czy też predyspozycji fizycznych nie będzie gwarantowało sukcesu procesu socjalizacji wychowania. Tak więc interdyscyplinarność teorii wychowania wydaje się być konieczna. Przeprowadzenie badań wyłącznie w zakresie jednej nauki zajmującej się wychowaniem nie jest obiektywne.
Dowodem na to jest ciągły spór o wyznaczenie granic socjologii wychowania. Traktuje się ją, jako dziedzinę z pogranicza socjologii i pedagogiki. Określa się ją socjopedagogiką (to kolejny przykład integracji naukowej do której dążą nauki). Integracja socjologii wychowania z pedagogiką jest uzasadniona ze względu na przedmiot badań tej socjologii szczegółowej. Wszak wychowanie odbywa się zarówno w najbliższej rodzinie, w grupach społecznych i (tutaj ważną rolę będą odgrywać badania socjologiczne) jak i w instytucjach społecznych, a w szczególności w szkole (w tym wychowaniu najbardziej znaczącą rolę będzie odgrywać pedagogika.
Jak ważne są badania nad wychowaniem może świadczyć zainteresowanie takich klasyków socjologii jak Comte, Marks, czy Spencer. Wkład w socjologię wychowania miał także Durkhaim. W czasopiśmie L’Anee Socjologigue podjął on próbę wyodrębnienia poszczególnych działów socjologii i w dużej mierze zajął się problemem wychowania. Jednak twórcę pierwszego w świecie teoretycznego systemu socjologii wychowania jest Znaniecki.
Wyodrębnienie socjologii wychowania jako nauki szczegółowej dziedziny badawczej socjologii ogólnej zostało uzasadnione ze względu na;
- dający się wyodrębnić logicznie i empirystycznie jej przedmiot badań
- rozwijanie badań empirystycznych ukierunkowanych specjalnie na ten przedmiot
- tworzenie socjologicznej teorii wychowania na podstawie tych badań
To ustalenie „granic” socjologii wychowawczej pozwoliło na oddzielenie jej od innych dziedzin socjologii szczegółowej-socjologii rodziny, miasta, przemysłu a także od innych nauk o wychowaniu –pedagogicznym, psychologii wychowawczej, historii wychowania. Jest to oczywiście odrębność względna.
Mimo wyodrębnienia socjologii wychowawczej jako dziedziny badawczej nadal łączy się ona ściśle z socjologią ogólną, a dokładnie dzieje się to przez wspólne pole badań- społeczeństwo. Wszak wychowanie jest zjawiskiem społecznym przenikającym przez wszystkie struktury i procesy społeczne. Dlatego też rozwój socjologii wychowania jest zależny od rozwoju socjologii ogólnej (to ona dostarcza ogólnych teorii i twierdzeń do badań nad wychowawczych) i tutaj należy znowu zwrócić uwagę na interdyscyplinarny charakter teorii wychowania.
Jaką rolę odgrywa socjologia wychowawcza w konstruowaniu teorii wychowania. Jej zadaniem jest rozwijanie socjologii teorii wychowania poprzez empirystyczne badania nad wychowaniem jako rzeczywistością społeczną. Jako nauka teoretyczna bada ją obiektywnie (taką jaką jest).
Rozróżnia Znaniecki socjologię pedagogiczną i socjologię wychowawczą i określa rolę tej ostatniej ...główną funkcją naukową socjologii wychowawczej jest badanie obiektywnie, porównawczo...wyróżnionych rodzai systemów społecznych-stosunków wychowawczych, ról wychowawczych, grup wychowawczych-w różnych społecznościach przeszłych i obecnych w całym świecie...
Tak więc także Znaniecki dostrzega integrację nauk o wychowaniu. Nie wypowiada się jednak w moim odczuciu pozytywnie o pedagogice. Według niego jest ona wiedzą techniczną, podobnie teoria wychowania w pedagogice jest ściśle mówiąc techniką wychowawczą, to jest mniej lub więcej usystematyzowanym zbiorem wiadomości, na którym opiera się praktyka wychowawcza , układając i stosując plany pedagogiczne.
Zauważa on także, że uogólnienie teoretyczne pedagogiki wynikające z tego, że jest ona dziedziną techniczną organizowane i systematyzowane są przede wszystkim ze względu na doskonalenie i rozwój praktyki, w tym przy pedagogice wychowawczej...
Znaniecki nie tylko oddzielił socjologię wychowawczą jako naukę teoretyczną od pedagogiki jako nauki technicznej i wyróżnił nową dziedzinę socjologii: socjologię pedagogiczną. Dokonał także rozróżnienia drugiego rodzaju wiedz naukowej na teoretyczną i obiektywną. W ramach tego podziału odróżnił on socjologię i socjologię wychowawczą od historii socjologii i socjografii.
Próba usystematyzowania i oddzielenia przez Znanieckiego socjologii wychowawczej od innych nauk dziedzin zajmujących się problematyką wychowania ukazuje nam jak ważne jest ustalenie odrębnego charakteru każdej poszczególnej dziedziny nauki. Każdy osiągnięty stan integracji nauk musi być poprzedzony ich zróżnicowaniem się dla uniknięcia chaosu naukowego. Ze względu na przedmiot badań jakim jest wychowanie i podobieństwo metod jakim posługują się dziedziny zajmujące się teoriami wychowania integracja ich jest nieunikniona i powoduje utratę autonomicznego charakteru. Powoduje ona także ciągły rozwój nauk. Świadczy także o dojrzałości danej nauki poddającej się integracji i samowiedzy, badanej co do odrębności i specyfikacji własnej dyscypliny w odniesieniu do innych nauk...
Według mnie interdyscyplinarna teoria wychowania jest konieczna. Proces wychowania (socjalizacji), jest bardzo złożony, obejmuje on zagadnienia dotyczące między innymi wychowania: umysłowego, moralnego, społecznego, estetycznego i fizycznego. Dlatego też istnieje konieczność współdziałania poszczególnych nauk i dziedzin, aby móc stworzyć całokształt wzorców wychowawczych umożliwiających prawidłowo przebiegające procesy socjalizacji. Integracja wpływa także na rozwój poszczególnych dyscyplin które mogą wymieniać się swoimi wynikami badań i nowymi teoriami na temat wychowania. Takie działania moim zdaniem będą wywierać pozytywny wpływ nie tylko na ciągłość rozwoju nauk społecznych, ale przede wszystkim na coraz to lepsze rozwiązania problemów wychowawczych i stworzenie nowych bardziej udoskonalonych teorii wychowania..
Literatura:
1. J. Włodarek , Socjologia wychowania w Polsce. Poznań 1992.
2. W. Okoń, Słownik pedagogiczny. Warszawa 1975 .
Nalka31