Margul T - Sto lat badań nad religiami - notatki do 7 rozdz.pdf - Wstęp do religioznawstwa - Syjka

100 LAT BADAŃ NAD RELIGIAMI ŚWIATA

ROZDZIAŁ 1

GŁÓWNI OMÓWIENI PRZEDSTAWICIELE

Friedrich Maks Muller (1823-1900) – ojciec religioznawstwa porównawczego.

• przyczynił się głównie do organizacyjnie historii religii;

• wierzył, że poprzez badania nad powinowactwem języków można dojść do wykrycia powinowactwa religii;

• ujrzał najstarszą formę religii w Rigwanie;

• numen - nomen (bóg – nazwa); „kto zna jedną religię, nie zna żadnej”; „religia z kwiecistej mowy”; „mit to choroba języka”.

Peter Kornelis Tiele (1830-1902)

• wprowadził historię religii na holenderski uniwersytet;

• bronił nauki o religii przed teologami chrześcijańskimi (teza o rozwoju przachrześcijańskich religii, gdzie chrześcijaństwo miało być koroną

rozwoju);

• pierwszy podręcznik religioznawstwa.

Edward Burnett Tylor (1832-1913)

• biologiczno-ewolucyjny punkt widzenia;

• twórca animizmu.

Emil Durkheim (1858-1917)

• traktował religię jako „ducha grupy społecznej”;

• zorganizowanie zespołowych badań, wciągnięcie do współpracy sztabu specjalistów z różnych dyscyplin (od historii do językoznawstwa) oraz

wyostrzenie spojrzenia na momenty ogólne, wspólne wszystkim religiom świata.

Upsali Natan Soderblom (1866-1931)

• geniusz kompromisu – jego misją było zbliżenie sobie ludzi różnych wyznań, cechowała go wielka pojednawczość;

• trójźródłowe pochodzenie religii: pojęcie duszy, lęk przed siłą magiczną i koncepcja prasprawcy świata;

• różnorodność między religiami sprowadzał do wspólnego mianownika świętości.

Wilhelm Schmidt (1868-1954) – teolog katolicki.

• pramonoteizm (pierwotny monoteizm);

• starał się umocnić swoją religię poprzez badania etnologiczne;

Rudolf Otto (1869-1937)

• subtelna analiza uczucia świętości;

• numinosum – ogólny przedmiot kultu religijnego;

• szkoła Marburska (Niemcy).

Konrad Theodor Preuss (1869-1940) – amerykanista.

• zwolennik teorii odmagicznego pochodzenia religii;

• przeciwnik animizmu (wskazywał na religię Meksyku, którym nieznane były pojęcia ducha czy duszy);

• „religia wywodzi się z pragłupoty człowieka w pewnym stadium rozwoju, gdy homo sapiens nie kierował się samym tylko instynktem, a jeszcze

nie zdobył się na prawidłowe rozumowanie posługujące się kategorią przyczyny.” - potem złagodził ten pogląd.

Raffaele Pettazzoni (1883-1959) – pierwszy ściśle naukowy i bezstronny historyk religii.

• studiami szczegółowymi umacniał swój historyczny i wariabilistyczny punkt widzenia na kulturę i jej wytwór: religię;

• dla niego religia to: „nieustannie zmienne i powiązane z całą kulturą życie religijne społeczeństwa;

• studium misteryjne (przednarodowe) wielobóstwo (potem świadome jego wykluczenie) jednobóstwo.

→

Edwin Olivier James (1888-[brak daty]) – pastor anglikański z ojczyzny Frazera.

• kontynuator szkoły mitu i rytuału – powiązanie mitycznego słowa z obrzędową czynnością.

Helmuth von Glasenapp (1891-1963)

• badał głównie subtelne odchylenia doktrynalne w różnych religiach, trudno uchwytny mikroklimat sekty.

Karl Kerenyi (1897-[brak daty]) – mitoznawca hellenistyczny.

• nurt psychologii głębi, zdecydowany ahistoryzm, artystyczno-impresjonistyczne podejście do religii; odrzucił przydatność metody porównawczej

Mircea Eliade (1907-[brak daty]) – czołowy przedstawiciel przedstawiciela fenomenologii religii.

• opiera się na tezie o jedności psychicznej ludów cywilizacji niepiśmiennych i wysokostechnicyzowanych;

• korzystał ze zdobyczy parapsychologii, idei Otta, z freudyzmu-jungizmu oraz Durkheima;

• dualistyczny pogląd na cywilizacje – tradycyjne z religiami i nowoczesne, bezreligijne.

PODMIOT RELIGIOZNAWSTWA

Religioznawstwo Porównawcze / Nauka o religii / Porównawcza historia religii:

• religioznawstwo było traktowane jako nauka wywodząca się z teologii i często miała za zadanie uzasadnić słuszność poglądu, iż chrześcijaństwo

jest ukoronowaniem rozwoju religijnego ludzkości;

• popularność poglądu o pramonoteizmie.

• wyzwolicielami religioznawstwa byli Eliade, von Glasenapp i Pettazzoni nadając tej nauce własną metodę badawczą, ogólny zakres i problem

badawczy;

• spór historyków religii z fenomenologamii religii (o podmiot badań) [str. 15] – Morgul proponuje pogodzenie obu metod; na początku analiza

historyczna, potem fenomentologiczna, lecz o równym znaczeniu.

GENEZA RELIGII (XIX wiek)

• Muller widział w religii kult nieskończoności (infinityzm);

• Tiele i Tylor – animizm;

• Durkheim – grupowy totemizm (wspólny przodek);

• Soberblom – manaizm, animizm i kult prasprawcy;

• Schmidt – biblijny monoteizm;

• Preuss – magia;

• Otto – metafizyczny lęk (awe);

• Pettazoni – misteria;

• James – praktyki magiczno-myśliwskie;

• Eliade – poczucie jedni duszy indywidualnej z wszechduszą świata.

PIERWOTNE PRZEJAWY ŻYCIA RELIGIJNEGO (XX wiek)

• zawsze można odnaleźć wcześniejszą formę życia religijnego, więc aktualnie uważana za najwcześniej odkrytą, nie jest najstarszą w ogóle;

• człowiek bardzo wcześnie miał wyobrażenia metafizyczne, nadprzyrodzone etc.

METODA PRACY (XX wiek)

• Muller – językoznawstwo porównawcze;

• Tylor i Frezer – starsza siostra etnologia;

• Durkheim – socjologia (antropologia społeczna);

• Kyrenyi – psychologia analityczna Junga;

• Schmidt – językoznastwo i etnografia ludów niepiśmiennych;

• Pettazoni – etnologia;

• Eliade – filozofia indyjska i parapsychologia praktyk medytacyjnych.

Warto zerknąć kto się jaką religią w szczególności interesował [str. koniec 19, początek 20].

CZYM NIE JEST NAUKA O RELIGIACH ŚWIATA:

• nie jest religioznawstwem szczegółowym;

• badanie z pozycji wyznaniowej (to teologia!);

• filozofią religii;

• ruchem panekumenicznym, dążeniem do zjednoczenia religii;

• nowym ruchem religijnym.

ROZDZIAŁ 2 – FRIEDRICH MAX MULLER (Niemiec)

Biografia:

• religioznawstwo porównawcze rodzi się w 1856 roku wraz z artykułem „Szkic z zakresu mitoznawstwa porównawczego.” Mullera;

• pierwszy kongres historyków religii w Paryżu – 1900;

• 1837 – spisanie Rigwedy przez Williama Jonesa ; Muller zajmuje się wydaniem (od 1849 do 1874) tej indyjskiej Biblii (w 1848 dostał honorarium

od królowej na ten cel), zadanie to związuje go z Anglią na całe życie;

• epoka Romantyzmu szuka idealnych praczasów, kiedy człowiek był swoiski, swobodny, szczęśliwy; Muller gloryfikował Rigwedę ;

• na Mullera spływają liczne zaszczyty: 1850 – zastępstwo profesora neofilologii, 1851 – Akademia Monachijska wybiera go na swojego członka,

1854 – obejmuje katerdrę fundacji Tylora w Oksfordzie, 1858 – dalsze zaszczyty (uznałem za mało istotne, jak coś to koniec strony 28);

• z czasem jednak uważa się, że Muller nic nie wniósł nowego do językoznawstwa;

• przez niepowodzenia w 1860 roku zrywa z przeszłością: przesuwa swoje zainteresowania z językoznawcy na religioznawstwo porównawcze;

• poruszanie tematu celu i użyteczności nowej nauki;

• osiągnięcia na tym polu w uniwersytecie szkockim;

• w wieku 60 lat dokonuje inwentaryzacji własnych odkryć – porządkuje je:

• przejawianie się religii w przyrodzie (fizyhierofania)

• wytworach ludzkich (fetyszohierofania)

• wielkich postaciach (antropohierofania)

• własnej jaźni człowieka (psychohierofania)

• został ostro skrytykowany przez Langa i Otto Gruppego;

• definicja religii jako: wszechogarniającego, przemożnego, nieprzepartego poczucia nieskończoności.

Poglądy:

• „Język stanowi źródło wszelkiej myśli, a więc i wszelkiej kultury, a więc i jednego z jej przejawów, religii.”;

• język jest punktem wyjścia dla każdej nauki humanistycznej;

• klasyfikacja religii musi trzymać się niewolniczo klasyfikacji języków;

• w żadnym języku nie ma liczby mnogiej przez pojedyncza, ergo nie może istnieć pojęcie bogów przed pojęciem Boga;

• „Nasza religia ojczysta jest w tym sensie niemal mową ojczystą”

• rzeczowniki mają rodzaje, dlatego bogowie mają rodzaje i wyznaczoną płeć;

• tak jak istniały trzy centra językowe, tak istniały trzy centra religijne;

• religia powstaje z poczucia nieskończoności;

• umysł ludzki dąży do nazywania przymiotników przynależnych rzeczownikom oraz uosobiania wyrażeń językowych; te dwa czynniki

psychologiczne powodują powstanie mitologi politeistycznej;

• porównywanie mitologii do choroby języka;

• mitologia nie miała nic wspólnego z religią; bardziej przypomniała poezję;

• wpływ koncepcji Schellinga na temat monoteizmu;

• religia wywodzi się od poczucia nieskończoności;

• z racji, iż w Rigwedzie bogowie byli uważani za NAJ NAJ NAJ, wykuł wniosek, że początkowo czcili oni jednego NAJ Boga pod różnymi nazwami,

gdyż najlepszy może być tylko jeden;

• pogląd, że pierwszą formą religii był henoteizm;

Osiągnięcia nadal aktualne:

• określenie przedmiotu badań religioznawstwa porównawczego;

• zaznaczanie ważności badań polowych;

• wielkie zainteresowanie faktami;

• przestrzega przed spekulacją nie popartą danymi;

• laickie podejście do religii podczas badań;

• zwrócenie uwagi na składnik mowy w każdej religii.

ROZDZIAŁ 3 – KORNELIS PIETER TIELE (Holandia)

Biografia:

• umocnił społecznie i instytucjonalnie religioznawstwo porównawcze;

• przywódca modernizmu, starającego się pogodzić brak wiary w nadprzyrodzone z chrześcijaństwem;

• 1876 – wprowadzenie religioznawstwa na uczelnie; w 1880 wprowadzone religioznawstwo w Francji... śmiały krok przyczynił się do wprowadzania

wszędzie katedr badań nad religiami;

• interesował się religią babilońsko-asyryjską, a także w mniejszym stopniu irańską;

• wydał pierwszy w dziejach świata podręcznik do religioznawstwa;

Poglądy:

• brak wartościowania religii; niestety sam się do tego nie stosował :/

• „Definicja religii jako stosunek człowieka do nadprzyrodzonych mocy w które wierzy, nie jest wielce filozoficzna i pozostawia otwartą kwestię

istoty religii.”;

• to, czy religia narodziła się z człowiekiem czy później może być udowodnione nie historycznie, lecz poprzez psychologię;

• badał historię religii jako powszechny fakt dziejowy;

• idea nieprzerwanego rozwoju religijnego;

• szczeble rozwoju religii: [dokładniejszy opis - str. 72]

Grupa religii plemienno-narodowych

Animizm polizoiczny

Spirytyzm

Fetyszyzm

Totemizm

Grupa religii przyrodniczo-państwowych

Teriantropiczny magizm

Antropizm-hermetyzm

Grupa religii etycznych

Partykuralny etyzm

Uniwersalny etyzm

• ewolucjonizm religioznawczy; religie późniejsze lepszymi od starszych;

• metoda szukania uogólnień poprzez szczegóły; od szczegółów podąża się do uogólnień; zasada regularności;

• trzy podstawowe tendencje w nauce religioznawczej:

• tendencję rozwoju przez statyczność i przyswajanie;

• tendencję skupienia, czyli koncentracji i ekspansji;

• zasadę równowagi, czyli syntezy;

• utrzymywał ciągły kontakt z Mullerem.

ROZDZIAŁ 4 – EWOLUCJONIZM

EDWARD BURNETT TYLOR

• jako pierwszy prowadził skuteczne badania na ludach niepiśmiennych; antropologia społeczna;

• twórca animizmu;

• ewolucjonistyczne myślenie o religiach;

• im coś bardziej ohydne moralnie, tym starsze;

• animizm jako podstawa każdej religii; wiara w duchy stanowiła ogólną teorię religii;

• zainteresował się etnologią podczas podróży po Ameryce, Kubie i Meksyku;

• (chyba) najważniejsze dzieło Primitive Culture w 1871; pierwsze tak dokładnie sprecyzowane poglądy na temat człowieka pierwotnego;

• teoria przeżytków – mam nadzieje że pamiętacie co to jest

• rola mowy i tworzenia liczebników;

• wyjaśniono pochodzenie wielu ceremonii i obrzędów;

• omówiono sporo mitów;

• skonstruowano teorię animizmu (patrz niżej, sporo o nim było w tekście);

• było to ostatnie duże dzieło Tylora.

ANIMIZM

„Animizm! Synonim samego Tylora, synonim Primitive Culture , synonim angielskiego religioznawstwa antropologicznego!”

• redukcja wszelkiej religii do pewnego stadium rozwoju początkowej wiary w duchy;

• zachwycała uczonych zwięzłością i prostotą;

• w teorii wiara w duchy ma cechować każdą religię, jest więc minimum definicji;

• jeżeli gdzieś nie ma wiary w duchy to nie dlatego, że jej tam nigdy nie było, ale dlatego, że z czasem zanikła lub wygasła;

• negowanie u jakiś plemion istnienia religii jest spowodowane albo brakiem dowodów (danych) albo ze zbyt wąskiej definicji religii;

• animizm Tylor rozumie w ścisłym, ewolucyjnym, biologicznym znaczeniu:

• „Jest to zarodek i zarazem trwały składnik wszystkich późniejszych studiów rozwojowych.”

• „Animizm cechuje plemiona bardzo mało zaawansowane w drabinie ludzkości, a od nich wznosi się, wprawdzie nieco przekształcony, ale

zachowujący od początku do końca nieprzerwaną całość, aż do samego centrum wysokiej, nowoczesnej kultury”.;

• Tylor tworzy podobną drabinę religii jak Tiele [dokładny opis na 94]:

Animizm

Animatyzm

Kult Przodków / Fetyszyzm / Bałwochwalstwo

Polidemonizm

Politeizm

Dualizm

Politeizm hierarchiczny

Monolatria / Deizm / Panteizm

Monoteizm właściwy

• w obrazie Tylora człowiek pierwotny myślał logicznie niczym XIX wieczny dżentelmen – intelektualista :P;

• Lang: „religia – choroba umysłu człowieka pierwotnego”;

• Wundt mimo iż był zwolennikiem animizmu, nie uznawał go za religię; Wundt, teoria religii: „Religia to uczucie przynależności człowieka i

otaczającego go bytu do ponadzmysłowego świata, w którym wyobraża on sobie urzeczywistnione ideały, będące dla niego najważniejszymi

celami ludzkich dążeń.”;

• według Wundta religijny może być dopiero człowiek, który jest w stanie pojąć Platona; według niego:

→

zespolona forma + Idea Bohatera Religia Etyczna

→

• już za życia Tylora pojawia się krytyka:

• Magia Pierwotna, Pramonoteizm;

• „Szereg rozwojowy Tylora od dusz przez duchy do bóstw jest czystą spekulacją. Również nie wiemy nic o procesach, które doprowadziły do

odkrycia tych istot duchowych.”; „Teoria ta całym swoim ujęciem pasuje znacznie lepiej do drugiej połowy XIX wieku niż do świata

pierwotnego.”;

MAGIA PIERWOTNA

• konkurencyjna animizmowi teoria Preussa;

• była stadium wyjścia wszystkich wierzeń;

PRAMONOTEIZM

• teoria stworzona przez Andrewa Langa, ucznia Tylora; odstępstwo wiernego dotąd ucznia;

• powstała przez doniesienia nie o istotach duchowych, ale o Istocie Duchowej.

Animizm Mit Przyrodniczy – zespolona forma (nie nazwana)

Margul T - Sto lat badań nad religiami - notatki do 7 rozdz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: