Ajdukiewicz Kazimierz - Zagadnienia i kierunki filozofii.pdf - Ajdukiewicz Kazimierz - Zaqii

KAZIMIERZ

AJDUKIEWICZ

ZAGADNIENIA

I KIERUNKI

FILOZOFII

Teoriapoznania

Metafizyka

Słowowstępne

KlemensSzaniawski

Czytelnik•Warszawa1983

Obwolutę,okładkę

ikartętytułowąprojektował

JanBokiewicz

Wfpoi

©CopyrightbyKazimierz,Ajdukiewicz

Warszawa1949

ISBN8307009901

Filozofiawoczachracjonalisty

LosytejksiąŜkisąparadoksalne.Pisanabyłazzamia

rem,byuprzystępnićproblematykęfilozoficznąludziom,

którzysięniąspecjalnieniezajmują.Czytelnikomtakim

Autorpragnąłpomócwzrozumieniuzagadnieńistano

wiskfilozoficznych,oddzielonychodpotocznychform

powiadaniamyślibarierąswoistejterminologii.Niezwra

całsięwięc,piszącswąksiąŜeczkę,dokolegówfilozofów,

niechodziłomuojeszczejedenpodręcznikakademicki.

Pragnąłtrafićdoszerokiegokręguludzistawiających

sobiepytaniaocharakterzefilozoficznymipróbujących

poamatorskuznaleźćnanieodpowiedź.Zrezygnowałw

tymceluzwymogówmaksymalnejścisłości,doktórych

wswoimpisarstwieprofesjonalnymprzywiązywałnaj

wyŜsząwagę.

Tymczasem—itowłaśniejestparadoks—stałosię

tak,Ŝedziełkowzamierzeniupopularyzatorskienietra

fiłowogóledowolnejsprzedaŜywksięgarniach.Otrzy

małyjebiblioteki,moglijekupićludzielegitymującysię

potrzebąjegoposiadaniazracjiuprawianegozawodu,

natomiastCzytelnik,dlaktóregotaksiąŜkazostałanapi

sana,niemiałdoniejswobodnegodostępu.Pierwszeije

dynedotychczaswydanieZagadnieńikierunkówfilozofii

ukazałosiębowiemwczasiewyjątkowoniesprzyjającym.

Byłrok1949,początekstalinizmuwpolitycekulturalnej.

Myślodbiegającaodobowiązującegoszablonuniemiała

przeznajbliŜszelataprawadoegzystencji.

Niepotrafięodpowiedziećnapytanie,dlaczegoniena

stąpiłowznowienietejksiąŜkiwówczas,gdybyłojuŜono

moŜliwe.ZaŜyciaAutorawymagałobytozapewneprze

róbek,naktóreniemiałczasu(zawszeudoskonalałswoje

teksty),późniejrzeczposzławzapomnienie—jakdalece

niezasłuŜone,moŜnaocenićdzisiaj,gdydrugiewydanie

Zagadnieńikierunkówfilozofiidocieradorąkczytelnika

Wostatnimdziesięcioleciuukazałysięprzekłady:an

gielski(ProblemsandTheoriesofPhilosophy.Transl.by

H.SkolimowskiandA.Quinton.CambridgeUniversity

Press1973)orazportugalski(Problemaseteoriasdafilo

sofia.Trąd.dePabloRubenMaricondaeReginaCorrea

Rocha.SaoPaulo1979).

Zagadnieniaikierunkifilozofiiwyszłyspodpiórazna

komitegomyśliciela,jednegoznajwiększych,jakichmie

liśmy.SłowowstępnedoksiąŜkiukazującejsięwdwa

dzieścialatodjegośmiercipowinnobyćpoświęcone

przedewszystkimprzypomnieniutejniepospolitejpostaci.

KazimierzAjdukiewiczurodziłsięw1890rokuwTar

nopolu,wrodzinieurzędniczej.Szkołęśredniąukończył

weLwowie,tamŜeodbyłstudiauniwersyteckie,zakoń

czonewroku1912doktoratemzfilozofii(studiowałpo

nadtomatematykęifizykę).Głównymnauczycielemuni

wersyteckimAjdukiewiczabyłKazimierzTwardowski,

zktóregoznakomitejszkoływyszławiększośćprofesorów

filozofiiwodrodzonejPolsce.Obowiązującewtejszkole

surowewymogiścisłości,azarazemŜywezainteresowanie

logikąformalną(reprezentowanąwówczasweLwowie

przezjednegozjejtwórców,JanaŁukasiewicza)nadały

pierwszymjuŜpublikacjomAjdukiewiczatencharakter,

którypóźniejtrwalecechowałjegoprace.Dotyczyłyone

problemówbardzowyraźnieokreślonych,wypreparowa

nychniejakoztradycyjnejmateriifilozoficznej.Ikorzy

stałyzaparaturypojęciowejlogikiformalnej,cobyło

wówczaswfilozofiizupełnąnowością.

Ostatnirokprzedwybuchemwojnyświatowejspędził

AjdukiewiczwGetyndze,gdziestudiowałfilozofięuHus

serlaimatematykęuHilberta.Wlipcu1914zostałpowo

łanydoarmiiaustriackiej,awnastępnymrokuskierowa

nynafrontwłoski.Wtensposóbzacząłsiędlaniego

kilkuletniokressłuŜbyliniowej,kontynuowanejwwojsku

polskim,któregoszeregiopuściłjesienią1920rokuwstop

niukapitanaartylerii.Wrokpóźniejhabilitowałsięz

filozofiinaUniwersytecieWarszawskim,przedłoŜywszy

dysertacjępt.Zmetodologiinaukdedukcyjnych.

Doroku1939byłAjdukiewicznajpierwdocentem,ana

stępnieprofesoremUniwersytetuJanaKazimierzawe

Lwowie,zkrótkąprzerwą(1926—1928)naprofesuręw

Warszawie.Ztegookresudatująsięm.in.:słynnakon

cepcjaradykalnegokonwencjonalizmu,podstawowepoję

cialogikipytań,wynikizzakresulogicznejskładnijęzyka.

WlatachwojnypozostawałAjdukiewiczweLwowie,naj

pierwnastanowiskuprofesoraradzieckiegouniwersytetu

lwowskiego,następnie—wczasieokupacjiniemieckiej—

jakourzędnikinauczyciel,pracującyzarazemwtajnym

szkolnictwiepolskim.

Powojnieobjąłkatedręmetodologiiiteoriinaukw

UniwersyteciePoznańskim,któregorektorembyłwlatach

1948—1952.DoWarszawyprzeniósłsięwroku1955,na

stanowiskoprofesoralogikiwUniwersytecie,ajedno

cześniekierownikazakładulogikiwPAN.Wtymcha

rakterzepracowałdoprzejścianaemeryturęwroku1961.

Zmarłnaglenasercewdwalatapóźniej,wpełniaktyw

nościtwórczej,zaświadczonejdoskonałymipublikacjami

bieŜącymiorazzaawansowanąpracąnadpodręcznikiem,

którywydanyzostałpośmiertniept.Logikapragmatyczna.

ByłczłonkiemrzeczywistymPolskiejAkademiiNaukod

początkujejistnienia.Piastowałlicznefunkcjeigodności

wpolskichimiędzynarodowychinstytucjachnaukowych.

NaleŜałdopowszechnieuznanychwielkościwspółczesnej

filozofii.

Międzynarodoweuznaniezdobyłstosunkowowcześnie.

Faktgodnyodnotowania,poniewaŜbarierajęzykowanie

razopóźniaławłączenieideipolskichfilozofówdoświa

towegoobiegu.WprzypadkuAjdukiewiczaistotnąrolę

odegrałapublikacjajegoklasycznychpracwczasopiśmie

,,Erkenntnis",wydawanymwWiedniuprzezgłośnąwów

czasgrupęfilozofówspodznakuempiryzmulogicznego

(zwanegotakŜeneopozytywizmem).Byłytomin.:Język

ipoznanie(1934),Obrazświataiaparaturapojęciowa

(1934),Naukowaperspektywaświata(1935).

Przedrukowy

wanojepóźniejwielokrotnie.

WidaćjuŜztytułów,Ŝegłównymprzedmiotemówczes

nychbadańAjdukiewiczabyłjęzykjakonarzędziepozna

nia.Chodziłomuwszczególnościoto,wjakimstopniu

poznanieświatazaleŜyoddoboruaparaturypojęciowej,

wktórejsięówświatopisuje.Stanowisko,doktórego

doszedł,nazwałAjdukiewiczradykalnymkonwencjona

lizmem.

„Mójwkładdonaukipolegawzasadzietylkonazwró

ceniuuwaginafakt,Ŝeodsposobu,wjakirozumiesię

wyrazy,awięcodznaczenia,wjakimsięichuŜywa,za

leŜysposóbposługiwaniasięnimi"—takpisałAjdukie

wiczwroku1953oswoichznanychjuŜwówczaspo

wszechniepracachzlattrzydziestych.Gdybydotegosię

istotniesprowadzałuzyskanyprzezAjdukiewiczawynik,

radykalnykonwencjonalizmbyłbydoktrynąniezmiernie

łatwądowyłoŜenia,atakŜeniebudzącąsprzeciwuzracji

swejbanalnejprawdziwości.JednakŜeowaautocharakte

rystykaotyletylkojesttrafna,ŜeukazujespostrzeŜenie,

którebyłozaledwiepunktemwyjściadlakoncepcjitrud

nejizarazemnaderspornej.

Dotyczyłaonarolijęzykawkonstruowaniuobrazu

świata.Chodziłoprzedewszystkimoto,bynadaćściślej

szysensoczywistemuwłaśnietwierdzeniu,któregłosi,iŜ

akceptowanielubodrzucaniezdańzaleŜymin.odzna

czeniawyraŜeńuŜytychdoichsformułowania.Pierwszym

zadaniem,jakieAjdukiewiczsobiepostawił,byłowyświet

leniezagadkowegopojęciaznaczenia.

Rozumowałmniejwięcejtak.SkoroznaczeniewyraŜeń

współdeterminujesposóbposługiwaniasięnimi,tozwłaś

ciwegodanemujęzykowisposobuuŜywaniawyraŜeńmoŜ

nawnosićoichznaczeniuwtymjęzyku.Jeślinp.słowo

„kwadrat"znaczywjęzykupolskimtyleco„prostokąt

równoboczny",toodrzucenieprzezkogośzdania„boki

kwadratusąsobierówne"świadczyłobyotym,Ŝeprzy

pisujeonsłowomuŜytymwtymzdaniuinneznaczenie

niŜprzysługująceimwjęzykupolskim.Dałabysięwięc

dlajęzykapolskiegosformułowaćreguła,któranakazuje

uznaćprzytoczonewyŜejzdaniezaprawdziwezewzględu

nasenswystępującychwnimsłów.Jesttoprzykładre

gułybezwarunkowej(nazywanejprzezAjdukiewicza

aksjomatyczną),moŜnajednakformułowaćregułynaka

zująceuznawaniepewnychzdańzewzględunauznanie

innychzdań(regułydedukcyjne)oraz—zewzględuna

pewnesytuacjedoświadczalne(regułyempiryczne).

Wtensposóbzrodziłasiętzw.dyrektywalnakoncepcja

znaczenia.Głosiona,ŜeznaczeniemwyraŜeńdanegoję

zykajesttowłaśnie,codajesięodczytaćzdyrektywzna

czeniowychtegojęzyka,awięczowychreguł—aksjo

matycznych,dedukcyjnychiempirycznych—nakazują

cychbezwarunkowolubwarunkowouznawaniezapraw

dziwepewnychzdańsformułowanychwtymjęzyku.

OgółznaczeńprzyporządkowanychwyraŜeniomdanego

językanazwałAjdukiewiczaparaturąpojęciowątegoję

zyka.Inatakprzygotowanymgrunciegłosiłtezęznacznie

mocniejsząniŜklasycznykonwencjonalizmPoincarego.

„Chcemytu—pisałwartykuleObrazświataiaparatura

pojęciowa—sformułowaćiuzasadnićtwierdzenie,Ŝenie

tylkoniektóre(jakchciałPoincare—K.S.),alewszystkie

sądy,któreprzyjmujemyiktóretworzącałynaszobraz

świata,niesąjeszczejednoznaczniewyznaczoneprzezda

nedoświadczenia,leczzaleŜąodaparaturypojęciowej,

przypomocyktórejodwzorowujemydanedoświadczenia.

MoŜemyjednakwybraćtakąlubinnąaparaturępojęcio

wą,przezcozmienisięcałynaszobrazświata".Tak

brzmitezaradykalnegokonwencjonalizmu.

BliŜszajestonazpewnościąparadoksowiniŜbanałowi.

Łatwiejjązrozumieć,jeśliuwzględnimy,Ŝesłowo„język",

azatemi„aparaturapojęciowa"—pojmujesięnader

restryktywnie.Mamytudoczynieniazidealizacją,daleko

odbiegającąnietylkoodjęzykówetnicznych,alerównieŜ

odjęzykówwiększościdyscyplinnaukowych,niespełniają

onebowiembardzomocnychzałoŜeńprzyjętychwkon

cepcjiAjdukiewicza.PrzytychzałoŜeniachzmianachoćby

jednejdyrektywyznaczeniowejzmieniacałąaparaturępo

jęciową:dwieaparaturypojęciowesąalboidentyczne,albo

rozłączne,czyliniemająwspólnychelementów.Wtym

ostatnimprzypadkuodpowiadająceimjęzykisąnieprze

kładalne.

RadykalnykonwencjonalizmnaleŜyjuŜdzisiajdohi

storiifilozofii.OdstąpiłodniegosamAutor,którywcześ

niejitrafniejniŜpóźniejsijegokrytycydostrzegłpowody,

dlaktórychstanowiskotakskrajneniedajesięutrzymać.

Ale,jaktoczęstobywazpróbamiśmiałychrozstrzygnięć,

konwencjonalizmradykalnywywarłwiększyzapewne

wpływnaumysłyniŜdoktrynybardziejkompromisowe,

usiłującepogodzićkonfliktowepoglądynarolęjęzyka

wpoznawaniurzeczywistości.

Problematykisemiotycznejwzwiązkuzzagadnieniami

teoriipoznanianigdywłaściwienieprzestałAjdukiewicz

uprawiać,choćrównoleglepodejmowałwieleinnychza

gadnieńnaleŜącychdoklasycznegorepertuarufilozofii.

Wpięknymodczyciept.Zagadnienieempiryzmuakon

cepcjaznaczenia,wygłoszonymnakonferencjizokazji

siedemdziesięcioleciaurodzin,zdajeonsprawęzewolucji

swychpoglądównapojęciesensuiszkicujekolejnąpróbę

rozwiązania.Śmierćprzerwałapracęnadtąkoncepcją.

EncyklopediaokreślaAjdukiewiczamianemfilozofa

ilogika.Kolejnośćtawydajemisiętrafna.Jakkolwiek

pozostanieonautoremwybitnych.osiągnięćwdziedzinie

logiki,filozofembyłprzedewszystkim,gdyŜwwyborze

problematykikierowałsiędąŜeniemdouzyskaniapoglądu

na.świat.Miałtobyćpoglądracjonalny.AponiewaŜtylko

naukowemupoznaniuprzypisywałracjonalność,

koncentro

wałsięnabadaniunauki,jejjęzykaimetod.

JakometodologAjdukiewiczgłosiłirealizowałprogram,

którystanowirozwiązanieznanegodylematu:albometo

dologiaograniczysiędozdawanias*prawyztego,jak

uczenipostępują(iwtedyzrezygnujezodpowiedzinapy

tanieozasadność),albobędziegłosiła,jakpowinnipo

stępować(iwówczasnarazisięnazarzutarbitralności).

ZadaniepostawionemetodologiiprzezAjdukiewicza

brzminastępująco.Trzebanajpierwzrekonstruować,spo

sobypostępowaniaprzyjętedefactownauce,anastępnie

próbowaćjeuzasadnićprzezwykazanie,Ŝesąonesku

tecznymsposobemrealizacjicelu,którysię

uczonemu

hipotetycznieprzypisuje.Uczonyniemusibyćtegocelu

świadomy;wystarczy,Ŝezachowujesiętak,jakgdyby

sięnimkierował.Postępowanieuczonegodajesię

wówczas

zrozumiećwedleschematuwarunkowego:gdybypostawił

sobietakatakokreślonycel,tostosowanaprzezeńme

todapostępowaniabyłabyracjonalna—wtymsensie,'

Ŝestanowiłabyskutecznysposóbosiągnięciaowegocelu.

Stądtermin„metodologiarozumiejąca",częstouŜywany

dlaokreśleniabadańpostulowanychprzez

Ajdukiewicza.

WcielającwŜycietenprogramAjdukiewiczdokonał

świetnychanaliztakpospoliciestosowanychwnauceme

tod,jakdefiniowanie(wróŜnychodmianach),pomiar,za

wodnesposobywnioskowania.Kierowałsięwtychpra

cachnaszkicowanąwyŜejdyrektywą,którąująłkiedyś

lapidarniewsłowachnastępujących:„Wszelkiepojęcie

poprawnościtakiejlubinnejrobotymyślowejwymaga

relatywizacjiwzględemcelu,którysiębierzepoduwagę.

JeŜelisięrelatywizacjitejnieuczyni,tozakładasięten

celmilcząco.Dopatrzeniesiętychcelów,zpunktuwidze

niaktórychoceniasięwnaukachfaktycznieróŜneope

racjemyśloweiichwytwory,stanowijednoznajistot

niejszychzadańmetodologii,oilechceonanaukijako

zjawiskakulturowewsensiehumanistycznymzrozumieć".

Tytułemprzykładuprzypomnęwtym,miejscupiękne

zastosowaniepowyŜszejdyrektywy,zawartewpracypt.

Oracjonalnościzawodnychsposobówwnioskowania

(1958).

ZajmujesiętamAjdukiewiczzagadnieniemodparusetlat

podejmowanymprzezfilozofów,mianowiciepytaniem

ozasadnośćwnioskowańindukcyjnych.Dlaczegowłaści

wiewierzymywprawdziwośćzdań,którewywnioskowa

liśmywedlezasadyzawodnej,tj.takiej,któraniewyklu

czafałszywościwnioskuwyciągniętegozprawdziwych

przesłanek?Podjakimiwarunkaminaszawiarajestra

cjonalna?

Odpowiedźnawiązujedoogólnegopojęciaracjonalności.

Wprowadzasiępojęciestopniawiarywdanezdanie,zde

finiowanegojakogotowośćdopodjęciadziałaniaprzyza

łoŜeniu,Ŝezdanietojestprawdziwe.Imwiększeryzyko

związanejestztakimdziałaniem,tymwyŜszystopień

wiary.ZkoleischematowiwnioskowaniamoŜnaprzypisać

stopieńniezawodności,określonyjakoczęstość,zktórą

schematówprowadziodprawdziwychprzesłanekdo

prawdziwychwniosków.

Wprostym,eleganckimwywodzieAjdukiewiczpokazuje

następnie,Ŝenato,bybilanszyskówistratznaszych

działańbyłnadłuŜsząmetęnieuiemny,potrzebaiwy

starcza,bystopieńwiarywewnioseknieprzekraczał

stopnianiezawodnościschematu,wedlektóregozdanieto

zostałowywnioskowane.Wtymwięcsensiepostępujemy

racjonalnie,gdyuznajemy(wokreślonymstopniu)wnio

sek'takizaprawdziwy.

Jesttoprzykładzparuwzględówpouczający.Stanowi

realizacjęgłoszonegoprzezAjdukiewiczaprogramume

todologiirozumiejącej.Pokazujemianowicie,Ŝewniosku

jącindukcyjnieuczony—izresztąnietylkoon—po

stępujeracjonalniezewzględunaprzypisywanymuhipo

tetyczniecel(mieujemnośćbilansudziałańopartychna

wniosku).IlustrujeteŜkrytycznąpostawęwobecobiego

wychsądów.PotoczniebowiemuwaŜasię—bezdowo

du—Ŝeto,coprawdopodobne,zasługujenarozsądną

wiarę.TezataniezostałajednakwstudiumAjdukie

wiczazałoŜona.Jejzasadnośćwykazanowświetleogól

nychkryteriówracjonalności.

Ajdukiewiczbyłwmetodologiipionieremujęćproba

bilistycznych.Bardzowcześniezorientowałsięcodoroli,

jakąpojęcieprawdopodobieństwamoŜeodegraćwcha

rakterystycemetodnaukempirycznych.Podjąłtękwestię

wpodręcznikupt.Głównezasadymetodologiinaukilo

gikiformalnejzroku1928,apowróciłdoniejwniedo

kończonymiwydanympośmiertniedzielept.Logikaprag

matyczna(PWN1965,przekładangielski:1974).Zjego

inicjatywypodjętowPolscebadaniazmierzającedouno

wocześnieniaproblematykiindukcjiwdrodzeanalizy

wnioskowaństatystycznych,szerokostosowanychwprzy

rodoznawstwieinaukachspołecznych.

TakiewięcbyłygłównedziedzinytwórczościKazimierza

Ajdukiewicza:teoriapoznania(zpunktuwidzeniapo

znawczejfunkcjiaparaturypojęciowej)orazogólname

todologianauk(opartanawynikachlogikiimatematyki).

AlenieobojętnamuteŜbyłaproblematykapostępowania

ludzkiego.Zagadnieniometycznympoświęciłszeregprac,

zktórychnajwaŜniejszastanowianalizępojęciasprawie

dliwości.Rozprawąosprawiedliwości,napisanąwroku

1939,pragnąłAjdukiewiczoddaćhołdpamięciswegozna

komitegonauczyciela,KazimierzaTwardowskiego,w

pierwsząrocznicęjegośmierci.Teksttenzachowałdo

dzisiajswojądoniosłość,atakŜesurowepięknoprzysłu

gującetylkowyjątkowoprzenikliwymmyślomowar

tościach.

Treśćgłównapojęciasprawiedliwościzawierasię,wedle

Ajdukiewicza,wzasadzierównejmiary.Zasadata(w

swobodnymsformułowaniu)głosi,Ŝeprzyznaniekonkret

nejosobiejakiegośuprawnieniamusibyćuzasadnione

regułąsformułowanąwyłączniewkategoriachogólnych

—

takich,zktórychniemoŜnawydedukowaćnadrodze

czystologicznej,Ŝeobejmująoneowąosobę.Wpięknym

wywodzie,którymoŜnabynazwaćpochwałąsprawiedli

wości,Ajdukiewiczpokazuje,Ŝechroninasonaprzed

wrodzonymkaŜdemuegocentryzmemindywidualnym

igrupowym,przedtraktowanieminnychpodmiotówludz

kichjakprzedmioty.Kończyswójwywódnastępująco:

„Zasadarównejmiarymacharakterczystonegatywny

Mówionatylko,coniemoŜebyćpodstawądlasłusznych

uprawnień,Ŝemianowicieto,iŜsięjesttymwłaśnie,anie

innymindywiduumludzkim,niemoŜestanowićnigdy

tytułudojakichśwyjątkowychuprawnień.

Treśćtejzasadyjestniezwykleskromna.Stanowiona

jednak—jaksięzdaje—rdzeńpoczuciasprawiedliwości,

tenjegoskładnik,którychybazawszewpoczuciuspra

wiedliwościwszystkichludówiwszystkichczasówsię

znajdował,aktóregobrakświadczyozupełnymzaniku

wszelkiegopoczuciasprawiedliwościmoralnej".

ZainteresowanieKazimierzaAjdukiewiczaklasyczną

problematykąfilozofii,zwłaszczatzw.metafizyką,znalazło

wyrazmin.wZagadnieniachikierunkachfilozofii,pisa

nych—jakjuŜwspomniałem—dlaniefilozofów.Jakie

byływłasnepoglądyAjdukiewiczawkwestiach,których

omówienieznajdujemywtejksiąŜce?

WłasnestanowiskofilozoficzneAjdukiewiczadasię

określićjedynieogólnikowo,gdyŜniebyłtoautorskłonny

dodeklaracjiświatopoglądowych,ajuŜwkaŜdymrazie—

doutoŜsamianiacałościswychprzekonańzjakąśistnieją

cądoktryną.Pewnejest,Ŝeobcymubyłwszelkiirracjo

nalizm,aogromnaczęśćjegodorobkupoświęconazostała

właśniewyświetleniukwestii,jakuzasadnioneprzekona

niazasługująnamianoracjonalnych.

Wyznawałniewątpliwieempiryzm,itowwersjidość

skrajnej:wjegoujęciunawetdefinicjeokazywałysięza

leŜnewpewnymsensieoddoświadczenia.

Nieuznawałspekulacjifilozoficznejniepopartejkon

kretami.Wjednejzrzadkichautocharakterystyknauko

wychnapisał:„Niechcęopieraćpoglądunaświatore

fleksjęnadpoznaniem,jaktoczyniwielunowoczesnych

filozofów,alepragnęgooprzećnaempirycznym,odo

świadczenieipraktykęopartymbadaniurzeczywistości,

jakiegonajwyŜszywykwitstanowiąnauki—taksamo,

jaktoczynimaterializm".

Jestrzeczągodnąodnotowania,Ŝepoglądyterzadko

dochodządogłosunakartachZagadnieńikierunków

filozofii.AutorpostawiłsobiezazadaniewykładmoŜliwie

neutralny,bezstronny,przedstawiającyinoptimaforma

równieŜitedoktryny,któresąmucałkowicieobce.Cza

semwięctylkopozwalasobienadyskretnezaznaczenie—

kilkuwtrąconymisłowami—odmiennościswegostano

wiska,np.wobecKantowskiegopoglądunaaprioryczny

charaktertwierdzeńmatematykistosowanej.

Jednymznielicznychodstępstwodzasadybezstronnej

narracjijestwyraźneopowiedzeniesięzapostawąracjo

nalistyczną,którejistotęupatrujeAjdukiewiczw„przy

znawaniuwartościtylkopoznaniuintersubiektywnieko

munikowalnemuikontrolowalnemu".Łatwotenwyjątek

zrozumieć:racjonalizmbyłfundamentempoglądówfilo

zoficznychAjdukiewicza,charakteryzujeonstyljegomy

ślenia.RównieŜ—stylmyśleniaszkoły,zktórączułsię

solidarny,szkołyokreślanejprzezniegojako„logistyczny

antyirracjonalizm".OrozwojutegokierunkuwPolsce

informowałwartykulepodtakimwłaśnietytułem,opu

blikowanymw„Erkenntnis"wroku1935.Miałnamyśli

trzeźwyiścisły,„sprawdzalny"sposóbfilozofowania,upa

trującyswójwzorzecwnauceraczejniŜwliteraturze.

Racjonalistycznypostulatkomunikowalnościprzekonań

moŜnawprowadzaćwŜyciezmniejszymlubwiększymry

goryzmem.WkaŜdymjednak"przypadkuzmuszaondo

selekcjiireinterpretacjizagadnieńtradycyjniezaliczanych

dofilozofii.Taostatniabowiemmiewałacharakterezote

ryczny,programowowyłączałanajogólniejsząrefleksją

nadświatemspodkontroliwykonalnejwzasadzieprzez

kaŜdego.Opowiadającsięzaracjonalizmem,Ajdukiewicz

uznajetymsamymkoniecznośćrewizjiproblematykifilo

zoficznej.

Jestwtymzgodnyzduchemswegoczasu.Filozofowie

spodznakuneopozytywizmu,zgrupowaniwtzw.Kole

Wiedeńskim(onitowłaśniewydawali„Erkenntnis"),zaj

mowaliwobecproblemówfilozofiistanowiskograniczące

znihilizmem.Większośćklasycznychpytańfilozoficz

nych—tobyłydlanichzagadnieniapozorne(Scheinpro

bleme),mająceswojeźródłownaduŜyciujęzyka,wnaru

szeniuwymogówkomunikowalnościisprawdzalności.

Ajdukiewiczsympatyzowałztendencją,nieakceptował

jejwwersjiradykalnej.Starałsięocalićzfilozofiito

wszystko,codasięwodpowiedzialnysposóbzakomuni

kowaćdrugiemuczłowiekowi.Cowięcej,byłprzekonany,

Ŝeprzekładproblemówfilozofiinajęzykodpowiednio

precyzyjnystwarzaniedostrzeganeuprzedniomoŜliwości

ichrozstrzygnięcia.Opublikowanawroku1937pracapt.

Problemattranscendentalnegoidealizmuwsformułowaniu

semantycznymjestpięknymwyrazemtegoprzeświadcze

nia.Zawieraonakrytykęuściślonejinterpretacjiideali

zmuwywodzącegosięodKantaikończysięnastępujący

misłowami:

„Wodczycieniniejszymstarałemsięnaprzykładzie

okazać,Ŝewśródklasycznychzagadnieńfilozoficznych

istniejątakie,którychrozwiązanienapotykałonatrud

nościzpowoduniedostatecznejprecyzjiaparatupojęcio

wego,którysłuŜyłdoichsformułowania,orazstarałemsię

pokazać,Ŝeaparatpojęciowydzisiejszejlogikizastosowa

nydotychzagadnieńpozwalanaprosteichrozwiązanie.

Byłbymrad,gdybytemojewywodywydałysięprzeko

nywającymiizdołałyzachęcićdopodobnego

podchodzenia

doklasycznychzagadnieńfilozoficznych".

Zagadnieniaikierunkifilozofiirealizująpostulatuściś

leniaisystematyzacjipytańfilozoficznych—napoziomie

popularyzacji.NiejestprzecieŜtaksiąŜkapodręcznikiem

akademickim.JejAutorwyraźniesięzastrzega,bynie

byłazatakiuwaŜana.Lekturajejstawiajednakczytel

nikowiwymagania,zktórychAutorniezdawałsobie,być

moŜe,sprawy.ZanajwaŜniejszeuwaŜałbowiemdokładne

powiedzenietego,cozamierzałpowiedzieć,wzwiązku

ztymniedbałjuŜszczególnieolekkośćstylu,ourozmai

ceniewywodu,ołatwąskładnię.Jegotekstjestdostępny

dlakaŜdego,ktozechcepodjąćwysiłekzrozumienia.Nie

jesttojednakphilosophywitłiouttears.

TrzebamoŜenazakończeniepowiedzieć,ŜeZagadnienia

ikierunkifilozofiipowstałyzgłębokiejpotrzebyducho

wej.KazimierzAjdukiewiczbyłbowiemzpowołaniapro

fesorem.Niepoprostuuczonym,leczprofesoremwłaśnie.

Lubiłuczyćidydaktykastanowiłajedenzistotnychbodź

cówjegotwórczości.Przygotowującwykładystawiałsobie

pytania,którychrozstrzygnięciembyłyjegopracenauko

we.MawiałosobieŜartobliwie,Ŝewłaściwieprzezcałe

Ŝycienierobinicinnegopozapisaniempodręcznikalogiki

elementarnej.

Faktgodnyodnotowania,borzadki,corazrzadszy.Roś

niedystansmiędzyliniąfrontuwbadaniachnaukowych

azapleczem,naktóreskładająsiędobrzeugruntowane

prawdy,przekazywanestudentomdowierzenia.Nauczy

cielakademickinieczęstomaokazjęinformowaćwwy

kładziekursowymorezultatachswychaktualnychbadań.

Ajdukiewiczzawdzięczałharmonijnośćswejpracyuni

wersyteckiejtemugłównie,iŜpotrafiłwidziećproblemy

tam,gdzieinnymwszystkowydawałosięoczywiste.Są

dzę,Ŝejesttojedenzsymptomówjegowielkościjako

uczonego.

AjdukiewiczaksiąŜkaofilozofiijestdziełemuczonego

ipedagoga.Uczyfilozofii,pokazującjejproblematykę

przemyślanąwduchuracjonalizmu.KsiąŜkata,potrzy

dziestuzgórąlatachodjejnapisania,maszansękształ

towaniakulturyfilozoficznejwnaszymkraju.Sątojak

gdybypowtórnejejnarodziny.

KlemensSzaniawski

2.Zagadnienia...

Przedmowa

WksiąŜeczceniniejszejznajdzieczytelnikprzegląd

najwaŜniejszychzagadnieńzaliczanychzgodnieztra

dycjądotzw.teoriipoznaniaorazmetafizyki.Znajdzie

wniejrównieŜprzeglądnajczęściejspotykanychw

dziejachfilozofiisposobówrozwiązywaniatychzagad

nień,awięcprzeglądtzw.kierunkówfilozoficznych

zdziedzinyteoriipoznaniaimetafizyki.Oboksuche

goprzedstawieniasamychtezcharakteryzującychróŜ

nekierunki,czylitzw.stanowiskafilozoficzne,naszki

cowanyjestteŜ,wwiększościwypadków,tokmyśli,

któryprowadziłdotychstanowisk,streszczonabywa

teŜniekiedypolemika,jakątoczylizesobąprzedsta

wicielezwalczającychsiękierunków.

Gdyprzystąpiłemdopisania,niemiałemzamiaru

napisaćosobnejksiąŜki.KsiąŜeczkatapowstaław

sposóbnastępujący:Przedlatydwudziestupięciuogło

siłempt.Głównekierunkifilozofiiwypisyfilozoficz

neipoprzedziłemje„Wstępem",zawierającymprze

glądzagadnieńikierunkówfilozoficznych,któreilu

strowanebyłynastępnieprzeztekstyróŜnychautorów

zawartewwypisach.Opracowującobecnienowewy

daniewspomnianychwypisów,przyszedłemdoprze

konania,Ŝe„Wstęp"ówtrzebanapisaćnanowo.Przy

stąpiłemtedydonowejredakcjiowego„Wstępu".No

wataredakcjarozrosłasięjednakdorozmiarówzbyt

duŜych,bymogłapomieścićsięwjednymtomiez„Wy

pisami".Wyłoniłasięwięcmyśl,byów„Wstęp"wy

daćwpostaciosobnejksiąŜeczki.Takajestgenezato

miku,któryobecnieoddanyzostajedorąkczytelników.

SposobempowstanianiniejszejksiąŜeczkitłumaczy

sięteŜjejcharakter.Przedewszystkimniejestto

podręcznikdlazaawansowanych,wktórymbyautor

nieliczyłsięzewzględaminaprzystępnośćwykładu

ipisałnanajwyŜszympoziomie,najakigostać.Wprost

przeciwnie,pisząctęksiąŜeczkę,unikałemzbytgłę

bokosięgającychanaliziniestarałemsięoosiągnięcie

całkowitejrzeczowejjasnościwykładu,którąmusiało

bysięopłacićrezygnacjązjegoprzystępności.Znajdą

sięwięcwtekścieczęstowypowiedzi,którychsensnie

jestdostateczniesprecyzowanydlatego,ktowtym

względziestawiawysokiewymagania,alektórychnie

wystarczającepogłębienieinterpretacyjneniebędzie

raziłoprzeciętnegoczytelnika.Piszętom.in.wtym

celu,abyniepowstałonieporozumienie,jakobymsfor

mułowaniazawartewtejksiąŜceuwaŜałzaostateczne

itakie,którychbymbardziejsprecyzowaćniepotrafił.

NiejestteŜniniejszaksiąŜeczkanajodpowiedniejszym

wprowadzeniemdozagadnieńfilozoficznych.Jestna

topisanazbytzwięźleiniesąwyzyskanewszystkie

środkidośćsugestywnegoprzedstawieniaproblematów

iichrozwiązań.Najwłaściwszymwprowadzeniemdo

zagadnieńfilozoficznychjestzawszelekturamonografii

opracowującychdokładnieposzczególnezagadnienia.

Sądzęjednak,ŜeitaksiąŜeczkawpołączeniuzlek

turąWypisówfilozoficznych,któreniebawemmają

byćwydane,będziemogłazpowodzeniemspełnićrolę

takiego„pierwszegowprowadzenia".

Ajdukiewicz Kazimierz - Zagadnienia i kierunki filozofii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: