MATERIAŁY POMOCNICZE – DANIEL JAKUBOWSKI
Arteterapia to wykorzystanie twórczości w celach leczniczych. Konkretne działania artererapeutyczne są instrumentem określonej koncepcji terapeutycznej. Dlatego też sama technika arteterapeutyczna jest narzędziem działań psychologicznych, wprowadzanych przez arteterapeutę, w odpowiednim czasie po to by realizować zamierzenie twórcze prowadzące do uzyskania terapeutycznej zmiany. Jest to nowatorska metoda - choć "arteterapia" jako termin naukowy zaproponowana była już w 1939 r. przez Hilla. Każdy bez względu na wiek, płeć, swoje aktualne samopoczucie i światopogląd może korzystać z jej dobrodziejstw, bowiem bazą dla arteterapii jest sztuka, która poprzez świadome działania artystyczne pozwala na rozwiązanie wielu problemów.
Arteterapia wykorzystuje do celów leczniczych terapeutyczne formy plastyczne, muzyczne, literackie i teatralne. Tak szeroko pojęta sztuka daje możliwość symbolicznego wyrazu trudnych przeżyć, doświadczeń i emocji w bezpiecznych warunkach, w formie mówienia "nie wprost". Obniża napięcie i pomaga nazwać problem.
Poprzez spotkania indywidualne i warsztaty grupowe człowiek może nawiązać nowe i jakościowo inne kontakty, uczyć się asertywnego wyrażania myśli i doznań. Celem działań arteterapeutycznych jest zrozumienie codziennych problemów, poprawa ich wyrazu, interpretacja i rozwój osobowości. Lecznicza funkcja sztuki pozwala wyjść poza własną perspektywę, polepszyć jakość życia. Terapia poprzez sztukę ma bardzo szerokie zastosowania, może pomóc wszystkim ludziom chcącym skorzystać z jej możliwości.
Terapię za pomocą sztuk plastycznych gdzie wykorzystywane w terapii są techniki plastyczne - rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, collage; forma artystyczna jest równie ważna jak i stworzone dzieło, stąd też wybranie samej techniki plastycznej jest już pierwszą wskazówką w rozwikłaniu problemu pacjenta - malowanie farbami lub delikatne użycie miękkiego ołówka pozwala na pewne wnioski dotyczące jego sfery emocjonalnej i samooceny; stopniowo pozwala na coraz pełniejsze i swobodniejsze wyrażanie siebie. Plastykoterapia jest szczególnie polecana dla ludzi, którzy czują się ograniczeni i przytłoczeni przez innych, ponieważ dostarcza im przestrzeni, pozwalając na swobodną twórczość.
Choreoterapię czyli terapię tańcem, ruchem. Pozwala ona wyrazić ludziom ich doświadczenia emocjonalne związane z kontaktem cielesnym i dotykowym. Jest techniką szczególnie pomocną przy rozwiązywaniu problemów pochodzących z okresu wczesnego dzieciństwa, kiedy do komunikowania się używane jest nasze własne ciało, gdyż mowa werbalna nie jest jeszcze dobrze rozwinięta. Można wykorzystywać rekwizyty, pomoce z sali gimnastycznej. Polecana dla każdej grupy wiekowej.
Muzykoterapię w której w procesie terapeutycznym wykorzystuje się własny głos, instrumenty muzyczne, lub nagrania. Muzyka jest bardzo dobrym medium w porozumiewaniu się, może służyć nawiązywaniu relacji międzyludzkich i rozwiązywaniu problemów emocjonalnych (szczególnie w wyrażaniu i nazywaniu emocji).
Dramatoterapię wykorzystującą różne formy dramatu. Poprzez odgrywanie ról osoby uczestniczące w zajęciach zdobywają samowiedzę, rozwijają wyobraźnię i poczucie sprawstwa; odgrywanie ról pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, jak i pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania; często posługuje się mitem lub metaforą - w ten sposób możliwe jest uwolnienie się od wspomnień i niepokojów oraz lepsze zrozumienie siebie.
Biblioterapię czyli terapię z wykorzystaniem literatury - książek, publikacji literackich, albumowych. Taka terapia pobudza wyobraźnię, pozwala utożsamić się z bohaterami literackimi i na tej bazie przepracować własne problemy.
Przyjmuje się, że jest to jedna z form psychoterapii, w której podstawowym środkiem oddziaływania terapeutycznego jest muzyka. Można więc powiedzieć, że muzykoterapia jest to stosowanie muzyki w celach leczniczych. Tak jak inne formy psychoterapii może być stosowana indywidualnie lub grupowo, przy czym częściej stosuje się ją, jako metodę grupową. Lecznicze funkcję muzyki są pełnione w dwóch podstawowych formach:
• profilaktyka muzyczna przeznaczona dla ludzi zdrowych w celu poprawy lub utrzymania dobrego zdrowia lub sprawności fizycznej, utrzymania dobrego nastroju
• przeznaczona dla ludzi chorych jest terapią uzupełniającą, stosuje się ją w placówkach, dąży do poprawy zdrowia.
Cele muzykoterapii, to ujawnienie i odreagowanie emocji, zmiana nieprawidłowych zachowań, integracja w grupie, poszerzenie wrażliwości, nauczenie relaksacji, aktywizacja oddechowa, psychiczna i ruchowa oraz ułatwienie diagnozowania i ustalenie dalszego kierunku leczenia poprzez obserwację zachowania się pacjenta.
Termin muzykoterapia został wprowadzony do światowej terminologii około 1950 (D.Blair). Jego rozpowszechnienie wiązało się z powstaniem nowej metody terapeutycznej, która miała dość ścisłe określone założenia teoretyczne oraz szereg efektywnych i sprawdzonych w toku postępowania praktycznego metod oddziaływania. Jako połączenie muzyki i terapii muzykoterapia jest jednocześnie sztuką, nauką oraz procesem interpersonalnym. Współcześnie obowiązującą w Polsce definicję muzykoterapii wprowadził prof. Mirosław Janiszewski (1993), który określił, iż muzykoterapia jest dziedziną wykorzystującą muzykę w sposób ukierunkowany, wielofunkcyjny, kompleksowy i systematyczny w celach uzupełnienia leczenia zabiegowego, farmakologicznego, rehabilitacyjnego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej.
Gra na instrumentach.
CELE MUZYKOTERAPII dotyczące bardzo obszernego zakresu form oddziaływania terapeutycznego; głównie w aspekcie terapii grupowej (dr M. Kierył, 1996):
· ujawnienie i odreagowanie negatywnych emocji chorego, wyzwolenie potrzeby ekspresji, obniżenie poziomu lęku oraz obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego;
· uzyskanie postawy korespondencyjnej między ciałem a muzyką;
· poprawa komunikacji, integracja grupy, rodziny, chorych i zdrowych;
· synchronizacja funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolonego przez muzykę rytmu wewnętrznego;
· uwrażliwienie kulturowe; poszerzenie zainteresowań muzycznych wzbogacone innymi formami sztuki; umuzykalnienie na poziomie podstawowym;
· nauczanie wspomaganych muzyką form rekreacji, zarówno aktywności, jak i relaksu;
· stymulacja rozwoju psychoruchowego dzieci i młodzieży;
· zmiana nieprawidłowych zachowań psychofizycznych: poprawa samopoczucia, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, pozytywne wzmocnienia własnej wartości, wzrost wewnętrznej siły, poprawa wydolności oddechowo-krążeniowej, wzrost siły mięśniowej, redukcja zmęczenia;
· potwierdzenie lub korekta diagnozy;
· przygotowanie do profilaktycznego wykorzystania muzyki w okresie zdrowia.
TECHNIKI MUZYKOTERAPII:
- bierna – receptywna-sam odbiór muzyki
- aktywna- czynna –pacjent gra na instrumencie, śpiewa.
Podczas gry na instrumentach muzycznych.
Muzykoterapia jako jedna z niewerbalnych form psychoterapii może tak jak inne formy umożliwiać pacjentowi przeżycie i odreagowanie różnego rodzaju emocji i problemów, ujawnienie treści stłumionych i zwerbalizowanie ich; poznanie zatem własnych problemów, a także problemów innych osób, analizowanie ich i szukanie rozwiązań stwarza możliwości łatwiejszego nawiązywania kontaktów. U pacjentów z psychozami istotniejszy może okazać się wpływ w zakresie ułatwienia kontaktu interpersonalnego, a zatem wpływ na autyzm czy aktywizujący i mobilizujący, lub też pobudzający ekspresję wyrażania uczuć i angażowania się w przeżycia emocjonalne.
Muzyka w muzykoterapii jest środkiem oddziaływania ułatwiającym osiągnięcie celów w terapii. Duże znaczenie w odbiorze muzyki mają cechy osobowości słuchacza, jego nastrój, przeżywane problemy. Wiadomo, że u osoby smutnej wysłuchanie utworu melancholijnego pogłębi zły nastrój, natomiast pogodnego może wpłynąć na, przynajmniej chwilową poprawę samopoczucia. Muzyka dynamiczna może działać aktywizująco, pobudzać wyobrażnię i wywoływać różne skojarzenia, natomiast spokojna, wolna może oddziaływać uspokajająco na osoby przeżywające niepokój, dlatego sposób prowadzenia zajęć, dobór utworów, ich zestawienie, sposób prowadzenia dyskusji jest zależny od wielu czynników, takich jak: podstawy teoretyczne na jakich oparta jest terapia czy cały program leczenia, potrzeby pacjentów, cele i etap terapii.
Terapia plastyczna z chromoterapią – terapia za pomocą różnych sztuk i technik plastycznych oraz kolorów.
Wykonywanie prac malarskich
CEL:- dostarcza przestrzeni, pozwalając na swobodną twórczość;- stanowi bezpieczny i akceptowany przez człowieka sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami;- odzwierciedla problemy i negatywne emocje;- jest obrazem osobowości autora;- realizuje zamierzenia i pragnienia, które nie miały okazji być spełnione w rzeczywistości;- kształci umiejętności projekcyjne i konstrukcyjne;
ŚRODKI REALIZACJI:- tworzenie prac plastycznych za pomocą różnych technik: malowanie pędzlem, palcami, rysowanie, lepienie z gliny, masy solnej, rzeźbienie, modelowanie, wycinanie, wydzieranie;
jedna z prac plastycznych – konkursowa
Plastyka – najczęściej wykorzystywana w procesie arteterapii, najbardziej popularna. Korzysta z najróżniejszych, niekonwencjonalnych technik plastycznych. W zależności od potrzeb i problemu zainteresowanego może spełniać rolę wielofunkcyjną:
– może być ukierunkowana na rozwiązanie problemu,
– znalezienie przyczyn tkwiących w zahamowaniu samorozwoju,
– wpływa na uwolnienie nagromadzonych złych emocji i odreagowuje je,
– pobudza sensorycznie,
– rozwija działanie twórcze,
– uzewnętrznia świat problemów, uczuć i przeżyć,
– kreuje pozytywne myślenie,
– może być traktowana jako terapia zajęciowa nastawiona na pracę z dysfunkcją,
– jako skillstreaming,
– u osób „sprawnych inaczej” rozwija manualność,
– wyrównuje braki i ograniczenia psycho-fizyczne.
Uczestnicy zajęć w trakcie pracy.
Najważniejszą funkcją zdaje się być możliwość formułowania swojej wypowiedzi w sposób niewerbalny, a tym samym bezpieczny dla zainteresowanego. Często jednak dzieło artystyczne staje się pretekstem do rozmów i dyskusji wokół tematu, który dana praca wyłania.
Dramatoterapia czyli psychodrama, czylii teatroterapia – terapia poprzez przygotowanie spektakli teatralnych i uczestniczenie w nich poprzez odgrywanie ról.CEL:- zdobywanie samowiedzy, rozwijanie wyobraźni i poczucie sprawstwa;- uświadomienie sobie własnych przekonań i uczuć;- pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania;- pomaga uwolnić się od wspomnień i niepokojów i lepiej zrozumieć siebie;- dzięki niej uwalniane są lęki oraz ekspresja silnych emocji;- kształci samodzielne myślenie oraz działanie i otwartej postawy wobec otoczenia;- pogłębia odczucia emocjonalne, wzbogaca wyobraźnię oraz rozwój osobowości;- poprawia komunikację z otoczeniem.ŚRODKI REALIZACJI:- przygotowywanie teatrzyków lalek i cieni;- wykonywanie inscenizacji i improwizacji;- praca z dramą na różnych zajęciach;
Próba do przedstawienia teatralnego.
Psychodrama to technika psychoterapeutyczna, łącząca wszystkie sposoby ekspresji uczuć człowieka, przez taniec, gest, mimikę, dźwięk i słowa, wykorzystywana jako metoda diagnozy i terapii do leczenia zaburzeń emocjonalnych i kontaktów interpersonalnych z osobami przejawiającymi różne zaburzenia emocji lub zachowania1. Tematem improwizacji psychodramatycznych są przede wszystkim osobiste problemy pacjentów.
Gra z wykorzystaniem kolorowych kredek.
Dramoterapia oraz pozostałe metody pomagania, wykorzystujące środki teatralne w terapii, realizują następujące cele:
- cel wychowawczy – rozwija wrażliwość moralną, estetyczną, wewnętrzną dyscyplinę i postawę humanistyczną,
- cel terapeutyczny – rozładowuje napięcia wewnętrzne i likwiduje negatywne emocje, pomaga w niwelowaniu kompleksów i nieśmiałości, pozwala osiągnąć satysfakcję, przynosi zadowolenie z siebie oraz wyzwala wiarę we własne możliwości,
- cel kreatywny – rozwija uzdolnienia i zainteresowania, zwiększa świadomość i wrażliwość,
- cel inspirujący – wyzwala możliwości twórcze i ukazuje drogę samoekspresji,
- cel komunikatywny – rozwija umiejętność komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- cel integrujący – wyzwala szacunek do wspólnej pracy w grupie, integrując ją,
- cel indywidualizujący – umożliwia indywidualną kreację osobowości.
dramoterapia (lub dramatoterapia), definiowana jako postępowanie terapeutyczne, rehabilitacyjne i lecznicze, wykorzystujące różne formy psychoterapii grupowej w połączeniu z formami artystycznej wypowiedzi teatralnej.
W zależności od funkcji i roli arteterapeuty oraz od celu oraz typu uczestników terapii, dramoterapię podzielić możemy na:
- dramoterapię kliniczną – rodzaj psychoterapii wykorzystujący środki teatralne jako narzędzie terapeutyczne i środek leczniczy. Celem jej jest leczenie zaburzeń psychosomatycznych oraz rehabilitacja ludzi chorych psychicznie. Głównym narzędziem dramoterapii klinicznej jest oczywiście psychodrama oraz spektakl teatralny;
- dramoterapię rozwojową – rodzaj terapii pedagogicznej i so-cjalizacyjnej, której uczestnikami są osoby potrzebujące pomocy pedagogicznej i psychologicznej. Celem tego rodzaju terapii jest korygowanie postaw społecznych, samorealizacja, osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej, samopoznanie, kompensacja, przystosowanie. Realizacji powyższych celów służą takie metody, jak: drama (jako terapia pedagogiczna), socjodrama (jako terapia socjologiczna i psychologiczna2), jak również spektakl teatralny.
Dramoterapia jako metoda pomocy stosowana jest głównie przy pracy z osobami przejawiającymi różne zaburzenia emocji lub zachowania. Celem tych działań jest poprawa komunikacji osoby z otoczeniem, przywracanie wiary we własne siły, wzbudzanie zaufania.
Jest metodą całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości i doskonalenia komunikacji interpersonalnej. Jej techniki pozwalają również na odnalezienie skrywanego problemu, rozwiązanie go, na stymulowanie rozwoju twórczego.
Odgrywanie przedstawienia.
Drama jest formą improwizowaną. Uczestnicy improwizują wokół fikcyjnych zdarzeń i sytuacji by uczyć się rozwiązywania konfliktów życiowych. Leczniczo-korygująca funkcja dramy jest jedną z jej licznych zadań. Spełnia również funkcję dydaktyczną, wychowawczą. Jednorazowe wejście w rolę (pozytywną), rolę zaplanowaną i zorganizowaną przez prowadzącego niejednokrotnie zmienia proces myślenia „aktora”.
Wykorzystanie dramy w procesie edukacji rozwija twórcze myślenie, staje się treningiem kreatywności, a przyswajany materiał zostaje zapamiętany przez ucznia w 100%.
Poprzez odgrywane, improwizowane role możemy również poznać ucznia poza schematem ławki szkolnej, jego emocje, uczucia, sposób myślenia i zachowania. Każde wejście w rolę nacechowane jest głębokimi przeżyciami. Każda rola jest zaplanowana ma określone cele, które pomagają w rozwoju osobowości twórczej zainteresowanego.
Literatura piękna oddziaływuje na człowieka, wyrabia w nim nowe spojrzenie na świat, daje wzory do myślenia, przeżywania i zachowania. Dzięki temu człowiek wie więcej o świecie i o innych ludziach, ale także lepiej rozumie ich postawy, zachowania. Literatura ma swój olbrzymi udział w rozwoju osobowości, pomaga utrzymać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, smutkiem, żalem, lękiem, gniewem, uczy nowych zachowań, daje wzory osobowe.
Kontakt z literaturą od najmłodszych lat.
Pojęcie biblioterapii wywodzi się od dwóch wyrazów greckich: biblion – co oznacza książkę i therapeo – leczę. Po raz pierwszy termin ten użyto w 1916r. Jest to dziedzina wciąż mało znana w Polsce i mało doceniana, chociaż coraz częściej zaczyna się pojawiać w pedagogice specjalnej. Ma ona pomagać w procesie rozwoju dzieci i młodzieży, przyczyniać się do ...
ala61-61