Aleja Gmerków.pdf

Aleja Gmerków

Gmerk (z niem. Gemerk) – znak osobisty i rodzinny umieszczany na

pieczęciach, przedmiotach użytkowych, wyrobach i budowlach najczęściej

jako sygnatura autora dzieła, pierwotnie znak garncarski czy

kamieniarski, którym kamieniarze oznaczali obrobione przez siebie

elementy. Poddany procesowi heraldyzacji, czyli umieszczony na tarczy

herbowej, staje się herbem mieszczańskim (od herbu szlacheckiego różni

się brakiem korony rangowej).

Umieszczano go na tłokach pieczętnych, sygnetach i przedmiotach

rzemieślniczych. Często odznaczane były na przedmiotach wytwarzanych

przez mieszczanina.

W październiku 2007 r. na odcinku ul. Żeglarskiej między ulicami Kopernika i

Rabiańską na Starym Mieście odsłonięto "aleję gmerków". Umieszczono tu w

płytach chodnikowych 25 gmerków średniowiecznych kupców toruńskich, którzy

znakowali nimi swoje towary handlowe. Pokazano tu i wymieniono zaledwie część

nazwisk znanych toruńskich średniowiecznych rodów kupców uprawiających wielki

handel międzynarodowy w ramach związku Hanzy , ale też angażujących się w

innych dziedzinach życia.

Pierwsi kupcy-mieszkańcy Starego Miasta Torunia wywodzili się ze Śląska, Łużyc,

Nadrenii. Na przełomie XIII i XIV w. szybko zwiększała się liczba Westfalczyków w

Toruniu. Wszyscy oni widzieli tu szansę wzbogacenia się dzięki udziale w korzystnej

wymianie towarów między ziemiami polskimi, Rusią i Węgrami a zachodnią i

północną Europą.

Zamożni kupcy, głównie sukiennicy, szybko (już w XIII w.) przejęli w Starym

Mieście Toruniu władzę. W XIV w. szczególnie silną pozycję w Radzie miejskiej

zdobyli kupcy z Westfalii.

W tym czasie powstały w Toruniu pierwsze zrzeszenia o charakterze zawodowym i

religijnym. Już w końcu XIII w. powstało Bractwo Kupieckie Najświętszej Marii

Panny , w 1311 r. Bractwo św. Jerzego , w końcu Dwór Artusa .

Kupcy toruńscy obracali kwotami i towarami

ogromnych wartości. Dzięki zachowanym

wykazom cła funtowego pobieranego w Gdańsku

od kupców hanzeatyckich wiadomo, że niejaki

kupiec toruński Godfried von Allen (handlował

głównie miedzią węgierską i woskiem), rajca i

późniejszy burmistrz Torunia, wywoził w latach

1368-71na Zachód towary o łącznej wartości

prawie 9 tys. grzywien pruskich. Była to suma

astronomiczna: w połowie XV w. roczne dochody plebana kościoła Świętojańskiego

sięgały 200-300 grzywien, a średnie miesięczne zarobki czeladnika toruńskiego

dochodziły ledwie do jednej grzywny.

Dzięki tym ogromnym kapitałom rosło bogactwo nie tylko rodziny kupieckiej, jego

domu, ale także całego miasta. Właśnie z okresu średniowiecza - największego

rozkwitu i bogactwa Torunia - zachowały się najcenniejsze dziś gotyckie obiekty

zabytkowe.

von Allen

Rodzina von Allen pochodziła z Westfalii. Byli

kupcami z zawodu i szybko doszli do dużego

majątku i znaczenia. Z tego rodu wywodzi się

szereg osób dla Torunia zasłużonych. Pierwszy z

nich, Herman był w 1307 r. ławnikiem, od 1320 r.

rajcą wraz z Hernykiem von Allen. Następcą jego

był Bertram, rajca w latach 1349-62, potem Gotke

i Herman II, którzy w 2. poł. XIV w. jako rajcy i

burmistrzowie sprawowali poselstwo Torunia na

zjeździe Hanzy w Lubece.

Do końca XVIII w. w kościele Świętojańskim

znajdowało się mosiężne epitafium Gerharda von Allen, przedstawiające ojca, matkę

i dziadka w towarzystwie 11 dzieci. W tymże kościele rodzina utrzymywała przy

własnym ołtarzu kapłana, który miał modlić się nie tylko za dusze fundatorów i ich

krewnych, ale również np. za zakończenie wojny, za miasto, a nawet szczęśliwe

przeprowadzenie transakcji finansowej.

Z późniejszych członków rodu na uwagę zasługują:

Tillman I (zm. 1437) - fundator ołtarza Trzech Króli w kościele Świętojańskim;

Bertram III (zm. 1469) - rajca i burmistrz toruński, gorliwy rzecznik układu z Polską

przed wojną 13-letnią , w 1463 r. członek komisji załatwiającej sprawy wojenne,

właściciel kamienicy ul. Łazienna 1;

Tillman II (zm. 1499) - rajca, burmistrz toruński, dowódca wojska toruńskiego pod

oblężonym Świeciem w czasie wojny polsko-krzyżackiej, w 1461 r. starosta i

komendant zdobytego przez torunian zamku w Świeciu, dwukrotny burgrabia

królewski w Toruniu, wspólnie z Bertholdem Beckerem ufundował ołtarz św.

Andrzeja w kościele Świętojańskim; właściciel kamienicy ul. Łazienna 13

Bertram IV (zm. 1503) - rajca miejski od 1482 r., burmistrz w 1500 r.;

Łukasz - starosta w Rogóźnie w 1511 r.

Cordelis (Kordelitz, Cordelich)

Rodzina osiadła w Toruniu w XIII w. Johan (zm.

1384) handlował miedzią węgierską, żelazem,

ołowiem, rtęcią; został w 1356 r. rajcą Starego

Miasta Torunia, w 1374 r. burmistrzem. Był mężem

niezwykle szanowanym, o dużym znaczeniu tak w

mieście, jak i na dworze wielkiego mistrza

krzyżackiego, choćby dlatego, że często stał na

czele wojsk toruńskich, biorących obowiązkowy

udział w wyprawach wojennych krzyżackich,

zarówno na lądzie, jak i na morzu. Między innymi

odznaczył się w wyprawie duńskiej, biorąc czynny

udział przy zdobywaniu miasta Visby na Gotlandii.

Następcą jego w Radzie miejskiej był Andrzej, ławnik od 1407 r., rajca od 1411 r. z

nominacji wlk. mistrza, której Rada nie chciała uznać, słusznie uważając ją za

naruszenie swoich praw i praw miasta, a samego nominata nie zapraszała na

posiedzenia, nie przydzielała mu agend i referatów. W ostatnich latach był sędzią

Ziemi Chełmińskiej . W 1416 r. padł ofiarą zarazy.

Barbara Cordelis była opatką klasztoru w Chełmnie .

Frauendorf (Frauendorp)

Johannes był kupcem toruńskim w XIV w.

Wkrótce wyemigrował jednak z Torunia, gdzie

został jego brat Gotfried, również kupiec, także

ławnik, a od 1394 r. rajca miejski aż do śmierci w

1405 r. Inni członkowie tej rodziny są nieznani.

Kolmer (Colmer, Kielmer)

Rodzina osiedliła się w Toruniu już wkrótce po

założeniu miasta, jeszcze w XIII w. Dietrich był

pierwszym z rodziny, który w 1262 r. wybrany

został członkiem Rady miejskiej. Niektórzy z

rodziny byli właścicielami dóbr ziemskich, np.

Benedykt posiadał Szonewo koło Grudziądza,

żonaty był z Katarzyną Gelfels, córką rajcy

chełmińskiego.

von der Mersche

Rodzina wywodziła się z Lubeki. Johan był rajcą

toruńskim od 1396 r., który na tym stanowisku

umarł w 1422 r. Kroniki nazywają go mężem

sprytnym i obrotnym. Wysyłano go nieraz w

poselstwie do innych miast i krajów. W 1410 r.

wziął udział w bitwie pod Grunwaldem. Dostał się

jednak do niewoli polskiej, ale prędko z niej

zwolniony wrócił szczęśliwie do Torunia.

Z późniejszych członków rodziny znany jest

Michał, wspominany w 1661 r. oraz Szymon, rajca

toruński z lat 1766-74, który był ostatnim

katolickim rajcą w Toruniu i ostatnim, którym miał

gmerk w swoim sygnecie.

i Pape (Papaw, Papa, Papen, Pappe)

Rodzina przybyła do Torunia z Lubeki już w

pierwszym wieku istnienia miasta, a kwitła tu w

XIV i XV w. Już w 1305 r. Johan I (zm. przed 1332

r.) był rajcą Starego Miasta Torunia, w latach 1308-

20 burmistrzem toruńskim. Następca jego

Tiedeman I (zm. 1364 r.) zwany "ojczymem"

kościoła Świętojańskiego był rajcą staromiejskim

od 1347 r., burmistrzem od 1359 r. Zapewne w

1336 r. po raz pierwszy udzielił pożyczki

Wilhelmowi IV, hrabiemu Holandii. W lutym 1344

r. udzielił wraz z innymi wierzycielami z państwa

krzyżackiego pożyczki w wielkości 3000 grzywien

hrabiemu Wilhelmowi IV na jego wyprawę na

Litwę; do 8 marca udzielił mu jeszcze dwóch

pożyczek. Handlował miedzią i złotem. W 1351 r.

był witrykiem kościoła Świętojańskiego. Za jego pośrednictwem trafiały do Brugii

pieniądze należne papiestwu ze Skandynawii i Polski.

Młodszy brat Tiedemana I, Eberhard I (zm. 1374 r.) był ławnikiem w 1364 r., rajcą

w latach 1370-74 r. W styczniu 1344 r., podobnie jak brat, uczestniczył w

transakcjach finansowych związanych z udzieleniem pożyczek rycerstwu z Europy

zachodniej na ekspedycje wojskowe na Litwę. Mieszkał w domu przy ul. Rabiańskiej

9. Synem jego był Eberhard II (zm. po 1401 r.), ławnik od 1390 r. i rajca w 1394 r.,

od 1388 r, właściciel majątku Wytrębowice pod Toruniem i fundator ołtarza Trzech

Króli i Św. Krzyża w kościele Świętojańskim. W 1394 r. mieszkał w kamienicy przy

ul. Żeglarskiej 2. Jego synem mógł być Eberhard IV, w 1402 współwłaściciel

kamienic ul. Żeglarska 7 i Rabiańska 5.

Eberhard III (zm. po 1415 r.), syn Tiedemana I, mieszkał w latach 1394-1401 w

kamienicy Żeglarska 12.

Eberhard V (zm. 1453 r.) pełnił wysokie urzędy miejskie. Był ławnikiem

staromiejskim w latach 1442-46, rajcą w latach 1446-53. Jako rajca pełnił funkcje:

wójta w 1448 i 1453 r., sędziego w 1452 r., opiekuna masztalerni i fos miejskich w

1449 r.

Herman IV pełnił funkcję ławnika staromiejskiego w latach 1456-61 i 1467-70. Był

aktywny politycznie w okresie wojny 13-letniej . W pierwszym jej etapie pozyczał

znaczne sumy miastu na prowadzenie działań zbrojnych. Pośredniczył w przesyłaniu

pieniędzy i cennych precjozów do Wrocławia. W 1453 r. przekazywał tam pieniądze

Bernardowi Szumborskiemu, który werbował zaciężnych dla Związku Pruskiego .

Aktywnie uczestniczył w handlu z kupcami wrocławskimi. Po 1470 r. usunął się

najpewniej z miasta i osiadł w Wybczu .

Ostatnim przedstawicielem tej rodziny patrycjuszowskiej był Herman V, zm. po 1521

Putten (von Putten, Potten)

Rodzina pochodziła z Dortmundu i osiadła w

Toruniu w XIII w. Z niej pierwszy wybił się

Werner I, który już w 1332 r. został rajcą, a w

latach 1348-76 burmistrzem toruńskim, zmarł w

1376 r. Mieszkał w kamienicy na rogu ul. Szerokiej

28 i Szczytnej.

Synem jego był Johan oraz Heinrich; Johan, kupiec

sukienny, ławnik od 1379 r., rajca od 1382 r.,

burmistrz w 1386 r., zmarł w 1405 r. jako wysoce

zasłużony i poważany ojciec miasta, nieraz

wysyłany przez Radę jako jej reprezentant na

zjazdy pruskie do Malborka albo hanzeatyckie do Lubeki.

Synem Johana był m.in. Werner II (zm. 1476 r.), który po 1408 r. wyjechał na

Warmię, gdzie biskupem był torunianin, Jan Abezier. Po studiach w Lipsku (1428-32)

powrócił na Warmię i został pisarzem biskupa Franciszka Kuhschmalza w 1443 r., a

w latach 1453-57 jego kapelanem. Był ściśle związany z zakonem krzyżackim,

występował w imieniu wielkiego mistrza przeciw Związkowi Pruskiemu . W 1453 r.

wyrażał stanowisko Zakonu w sporze ze związkowcami na dworze cesarza w

Wiedniu, skąd informował swego wuja Gotfryda II Rubita o nieuznaniu przez cesarza

potępionego przez papiestwo Związku Pruskiego. 28 października 1453 r. otrzymał

także prowizję papieską na kanonie warmińską po innym toruńczyku, Janie von

Datteln. W 1455 r. to on zapewne był współorganizatorem spisku prokrzyżackiego w

rodzinnym Toruniu, który ostatecznie wyszedł na jaw i w marcu 1455 r. trzej jego

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: