13 Diagnoza psychometryczna na przykładzie kwestionariusza MMPI i NEO.doc

Diagnoza psychometryczna na przykładzie kwestionariusza MMPI i NEO-FFI

1. Charakterystyka kwestionariuszy MMPI i NEO-FFI

2. Problemy związane z polską adaptacją tych narzędzi

3. Zadania stojące przed diagnostyką psychometryczną w Polsce i na świecie

1. Charakterystyka kwestionariuszy MMPI i NEO-FFI

1.1. Wstępna charakterystyka obu narzędzi

1.2. Charakterystyka kwestionariusza MMPI

1.2.1. Historia i charakterystyka oryginalnych wersji MMPI

     Pełna oryginalna nazwa: The Minnesota Multiphasic Personality Inventory (Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości).

     Polskie nazwy: Zenomena Płużek w tytule swej publikacji (Płużek 1971) umieściła skrót WISKAD - MMPI. Pierwsza część tego skrótu pochodziła od słów: Wielowymiarowa Skala Diagnostyczna. Skrót WISKAD występuje w wielu publikacjach. Mieczysław Choynowski zaproponował w roku 1964 nowe tłumaczenie MMPI, któremu nadał nazwę Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości [WIO] (Paluchowski, 1984, s. 2-5). To ostatnie określenie nie przyjęło się.

a)  Pierwsza wersja MMPI (lata czterdzieste XX w)

     Twórcy i czas powstania:  Starke HATHAWAY i John Charnley McKINLEY z Uniwersytetu  Stanu Minnesota, stąd nazwa „Minnesocki...”

Pierwszy artykuł na temat MMPI: 1940 rok (Sanocki,1978, s.64), Marek Matkowski (1992,

s. 3) podaje, że pierwsza wersja MMPI została opublikowana w 1943 r.

     Zasada konstruowania MMPI:  metoda „empiryczna”: poszukiwanie pytań, na które różnie

odpowiadają pacjenci z rozpoznaniami rozmaitych zaburzeń psychicznych

     Pierwotny sposób badania: osoby badane sortują kartoniki z pytaniami do 2 pudełek: do

jednego wkładają pytania, na które odpowiadają „zgadzam się”, do drugiego te, z którymi

nie zgadzają się (Matkowski, 1992, s.3).

Potem powstały wersje „zeszytowe”, magnetofonowe, a w ostatnich dziesięcioleciach

komputerowe.

     Liczba pytań:  wersja z 1943 r. zawierała 504 pytania, potem zwiększono ją do 566 (Groth-Marnat,1997, s.205). MMPI jest zatem narzędziem, wymagającym długiego badania. Nawet w wersji komputerowej badanie trwa 60 - 75 minut (Kucharski i Gomuła, 1998, s. 5)  Stąd, być może, nazwa „inwentarz”.

    Opinie na temat znaczenia MMPI:

- „(...) MMPI stał się najczęściej  używanym inwentarzem w psychologii klinicznej, a liczba publikacji dotyczących  go przekroczyła 10 000” (Groth-Marnat,1997, s.205).

- „ W badaniach klinicznych liczba prac, w których zastosowano MMPI, z każdym rokiem przerasta liczbę analiz, do których użyto metod projekcyjnych, na przykład Testu Rorschacha. Najlepszym wyrazem popularności tego narzędzia wydaje się fakt, że z 550 oryginalnych pozycji MMPI stworzono ponad 450 skal do badania różnych syndromów osobowości [Paluchowski, 1985]” (Zawadzki, 2000, s.485).

b) Współczesne wersje MMPI : MMPI 2 i MMPI-A

b1)   1989:  MMPI –2

     Nowa wersja MMPI została opracowana jako praca zbiorowa pod kierunkiem               prof. Jamesa N.Butchera z Uniwesytetu w Minnesocie  (Kucharski 1998, s. . MMPI-2 liczy 567 pozycji, w tym 370 tj. ok. 65 % pochodzi z wersji oryginalnej). Wprowadzono 3 nowe skale kontrolne. Omówienie tej wersji można znaleźć w pracy: Anastasi i Urbina (s.453 - 458).

b 2)    1992: MMPI-A (wersja dla dorastających)

    Wersję MMPI dla młodzieży  w wieku 14 - 18 lat opublikował w roku 1992 zespół badaczy z udziałem prof. Butchera. . Skala składa się z 478 pytań. Nieco informacji na temat tej wersji podają Anastasi i Urbina (1999, s. 459 - 461).

1.2.2. Opis skal MMPI

a) Skale kontrolne MMPI

1. „Skala  ‘?’ ”   „Nie umiem powiedzieć” (Cannot say)

      Wynik w tej skali to liczba pozycji, na które badany nie odpowiedział lub dał podwójną odpowiedź  (tak i nie). Gdy ? ³ 30  wartość wyników jest wątpliwa.  Można prosić o ponowne przeczytanie tych pytań, gdzie brak odpowiedzi, i  o wybranie odpowiedzi najbliższej prawdy. Typowe przyczyny wysokiego wyniku „?” to: obawa przed negatywną oceną, nieufność, trudność podejmowania decyzji, słaba umiejętność czytania.

2.  „Skala L” („Skala ‘kłamstwa’ ” ) [lie]

    Skala ma 15 pozycji. Mówią, o wadach i słabostkach, do których przyznaje się większość ludzi  (np.  „Myślę czasem  o rzeczach, o których nie wypada mówić”). Wysokie wyniki wskazują na tendencję obronną.

3.„Skala F” („Skala ‘rzadkich odpowiedzi’ ”) [infrequency]

           [Anastasi, 1999, s. 455: Infrequency score - wskaźnik niskiej częstotliwości]

     Skala ma 64 pozycje. „Zgodnie z kluczem” odpowiada do 10 % osób.

     Wysokie wyniki F mogą wskazywać, że:

         - jest błąd w obliczaniu (źle „przyłożony” klucz),

         - odpowiedzi są przypadkowe, byle jakie,

         - o.b. ma negatywny stosunek do badania,

         - chce przedstawić się „w gorszym świetle”,

         - ma ostre objawy psychotyczne,

         - „woła o pomoc”.                                                                                                                                                                                                                                                                                                            

4. „Skala K” [correction]  (Skala ‘korekty’)

        [Anastasi, 1999, s. 456: Correction score - wskaźnik korekcyjny]. Skala ma  30 pozycji

  Skala wykrywa osoby dążące  do przedstawienia  się w dobrym świetle, ale w sposób bardziej subtelny niż osoby, które uzyskują wysokie wyniki w skali L. Wyniki skali K służą do korekty wyników surowych kilku skal klinicznych przez podwyższenie ich o całość lub część      wyniku K.

   Wynik skali 1 (Hipochondrii -Hd) = Hd + 0,5  K

   Wynik skali 4 (Psychopatii - Pd)    = Pd  + 0,4  K

   Wynik skali 7 (Psychastenii - Pt)    = Pt   +  1   K

   Wynik skali 8 (Schizofrenii - Sc)    = Sc   +  1  K

   Wynik skali 9 (Manii -Ma)             = Ma + 0,2 K

Poprawkę „K” zaproponowali Meehl i Hathaway w 1946 r. (Matkowski, 1992, s.28).

Ostatnio bywa kwestionowana. W wersji MMPI-2 pozostawiono do uznania psychologa, czy ją zastosuje. W MMPI-A nie ma poprawki K (Groth-Marnat 1997, s.237).

a1) Przykład profilu MMPI uznanego za „zafałszowany”

Przykład zafałszowania profilu  w kierunku „gorszego przystosowania”

Źródło: Matkowski (1992) s. 33

Uwaga: Inny przykład profilu zafałszowanego (profil „symulanta”) można znaleźć w pracy: Matkowski (1992), s.34

b) Skale kliniczne MMPI

             Poniżej podaję: numery skal, ich nazwy, skrótowe oznaczenia, liczbę pozycji w tych skalach oraz cechy osób z wysokimi wynikami w tych skalach (T ³70)

Skala 1. Hipochondria (Hd  lub Hs – Hypochondriasis)

     Skala ma 33 pozycje. Wysokie wyniki wskazują na: przesadne zainteresowanie się

i zamartwianie  własnym zdrowiem, skargi na dolegliwości  fizyczne.

Skala 2. Depresja (D – Depression)

     Skala liczy 60 pozycji.  Wyniki T ³70 uzyskują osoby, które cechuje przygnębienie, zły nastrój, pesymizm, spowolnienie psychoruchowe, poczucie niższości, winy.

Skala 3. Histeria (Hy – Hysteria)

    Skala ma 60 pozycji.

    Wysokie wyniki sugerują, że osoba badana skarży się zazwyczaj na  krótkotrwałe dolegliwości fizyczne. Skargi te przynoszą osobie badanej „wtórne korzyści”. Osoby takie oczekują od innych  zainteresowania, opieki, wsparcia.

Skala 4. Psychopatia (Pd –Psychopathic deviate =  ktoś z odchyleniem psychopatycznym)

     Na skalę składa się 50 pozycji.

Osoby z wysokimi wynikami charakteryzuje impulsywność, agresja, bunt, obwinianie innych, niecierpliwość, egoizm

Skala 5. Męskość - kobiecość (polski skrót: Mk od Męskość – ang. Skrót: MF od masculinity 

                                                                                                                                    femininity)

                   Uwaga: są oddzielne klucze dla mężczyzn i kobiet !

W zachowaniu osób z wysokimi wynikami mogą występować cechy właściwe płci przeciwnej (u mężczyzn – bierność, ustępliwość,  u kobiet – dominacja, rywalizacja).

Skala 6. Paranoja (Pa – Paranoia)

     Skala ma 40 pozycji.

    Dla osób z wysokimi wynikami charakterystyczne są: myśli prześladowcze, przewrażliwienie, podejrzliwość, poczucie krzywdy z powodu niesprawiedliwego traktowania.

Skala 7. Psychastenia (Pt - Psychasthenia)

      Skala jest złożona z  48 pozycji.

      Wysokie wyniki  uzyskują osoby, które odczuwają napięcie wewnętrzne, wyolbrzymiają swoje problemy, , mają trudności z podejmowaniem decyzji, stawiają sobie duże wymagania, starają się być wytrwałe i sumienne.

Skala 8. Schizofrenia (Sc – Schizophrenia)

     Najdłuższa skala: 78 pozycji.  Wysokie wyniki mają osoby przejawiające brak zainteresowania kontaktami społecznymi i najbliższym otoczeniem, zamykające się we     własnym świecie, pogrążone we własnych nierealistycznych myślach, fantazjach.

Skala 9.  Mania (Ma – Hypomania)

     46 pozycji. Cechy osób z wysokimi wynikami: duża aktywność, gonitwa myśli,      gadatliwość, trudność koncentracji.

Skala 0.  Introwersja społeczna (Si – Social introversion)

        70 pozycji. Osoby o wysokich wynikach cechuje nieśmiałość, wycofywanie się, wąskie grono znajomych, silna samokontrola.

b1)  Podskale skal klinicznych

      Jako przykład ilustrujący rozwój skal dodatkowych opartych na MMPI przytaczam nazwy 40 skal, które są uszczegółowieniem skal klinicznych (za: Matkowski, 1992).

Podskale skali 2 (Depresja) - [ 5 podskal: D1 do D5]

   D1. Subiektywne poczucie depresji

   D2. Spowolnienie psychoruchowe

   D3. Ogólne dolegliwości fizyczne

   D4. Stępienie psychiczne

   D5. Pogrążanie się w smętnych rozmyślaniach

Podskale skali 3 (Histeria) - [5 podskal: Hy1 do Hy5]

   Hy1. Zaprzeczanie lękom społecznym

   Hy2. Potrzeba kontaktu emocjonalnego

   Hy3. Zmęczenie - złe samopoczucie

   Hy4. Skargi somatyczne

   Hy5. Hamowanie agresji

Podskale skali 4 (Psychopatia) -[5 podskal: Pd1- Pd4B]

    Pd1. Konflikty rodzinne

    Pd2. Postawa wobec autorytetów

    Pd3. Niewzruszoność społeczna

    Pd4A. Poczucie alienacji społecznej

    Pd4B. Autoalienacja

Podskale skali 5 (Męskość-kobiecość) - [6 podskal: Mf1-Mf6]

    Mf1. Narcyzm - nadwrażliwość

    Mf2. Stereotypowe zainteresowania kobiece

...