Marquez+G.G.+-+Jesien+patriarchy(z+txt).pdf

GABRIEL

GARCIA

MARQUEZ

Jesień patriarchy

przełożył

Carlos Marrodan Casas

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Tytuł oryginału: El otońo del patriarca

Projekt okładki: Maryna Wiśniewska

Redakcja: Maria Kaniewska

Redakcja techniczna: Sławomir Grzmiel

Korekta: Zofia Firek

for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 1993, 2002

ISBN 83-7319-297-2

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Warszawa 2002

Jesień patriarchy Gabriela Garcii Marqueza doprowadza do skraj- ności powieściową tendencję

ukazywania dyktatora pod postacią karykatury. W ramach właściwego autorowi przekształcania

rzeczy- wistości powszedniej w hiperboliczną baśń, powieściopisarz kolum- bijski rysuje postać

dyktatora, dotkniętego śmiertelną chorobą władzy i samotności, poruszającego się w przerażającym

kręgu czasu matuzalemowego. W krąg ten wpisywane są czyny, które mają wykazać jego pożądanie

władzy: przejawy niewyczerpanego okru- cieństwa, niepowodzenia miłosne, symulowane śmierci,

tęskne wspomnienia dzieciństwa, patologiczny kompleks Edypa, wszystko pomieszane i uwikłane w

serię niby koncentrycznych kół. W ten sposób zacierają się granice chronologii; panuje czas martwy

i nieruchomy, tym bliższy nieskończoności, że akcja rozpoczyna się w momencie starości osobliwie

długowiecznego tyrana. Chęć uogólnienia idzie jeszcze dalej w integralnym złączeniu fikcji z

wydarzeniami historycznymi, od czasów odkrycia Ameryki do czasów „ładu i postępu”.

Generalizacji podlega również pojęcie przestrzeni, która, jak w poprzednich powieściach,

pozbawiona jest dokładnych odniesień geograficznych, poza pewnymi wskazówkami określającymi

atmosferę i środowisko tropiku. Garcia Marquez zamierzał zrealizować wielką mityczną i hiper-

boliczną parabolę dyktatora latynoamerykańskiego, rozwijając w tym celu zdumiewającą mnogość

środków wyrazu i wykazując niezrów- nane opanowanie rzemiosła pisarskiego. Stworzenie mitu

zmierza tutaj do odebrania tematowi mitycznych właściwości.

Z eseju Rubena Bareiro Saguier

Temat dyktatury w powieści Ameryki Łacińskiej

„Literatura na Świecie” 9/79

Pod koniec tygodnia sępy wdarły się przez balkony pałacu prezydenckiego, uderzeniami dziobów

rozszarpały oczka drucianych siatek w oknach, skrzydłami poruszyły czas zastały wewnątrz i w

poniedziałek o świcie miasto zostało przebudzone z wiekowego letargu ciepłym i świe- żym

podmuchem wielkiego zmarłego i zgniłej wielkości. Dopiero wówczas odważyliśmy się wejść, bez

szturmowa- nia kamiennych murów twierdzy, jak chcieli najzuchwalsi, i bez wyważania wołowymi

zaprzęgami głównej bramy, jak proponowali inni, wystarczyło bowiem pchnąć, by ustąpiły zawiasy

opancerzonych wrót, które w bohater- skich czasach oparły się bombardom Williama Dampiera.

Jakbyśmy zapuszczali się w głąb innej epoki, bo powietrze

w studziennych zwaliskach ruin nory władzy było roz-

rzedzone, cisza porażała, a rzeczy były ledwie dostrzegalne

w zwiędłym świetle. Idąc przez pierwszy dziedziniec,

którego płyty uległy podziemnemu natarciu chwastów,

zobaczyliśmy posterunek opuszczony w popłochu przez

uciekające straże, broń porzuconą w stojakach, długi stół

z surowych desek z resztkami przerwanego w panice

niedzielnego posiłku, zobaczyliśmy w półmroku szopę

mieszczącą kiedyś urzędy państwowe, pełną różnobarw-

nych grzybów i bladych irysów wyrastających spośród

niezałatwionych podań, których bieg służbowy wolniejszy

był od najbardziej jałowego życia, zobaczyliśmy pośrodku dziedzińca kadź chrzcielnicy, nad którą z

wojskową pompą udzielono chrztu więcej niż pięciu pokoleniom, zobaczyli- śmy w głębi dawną

stajnię wicekrólów przemienioną w powozownię i wśród kamelii i motyli zobaczyliśmy berlinkę z

czasów hałasu, furgon zarazy, karocę z roku komety, karawan postępu w ramach ładu, lunatyczną

limuzynę z pierwszego wieku pokoju, wszystkie powozy w dobrym stanie, pokryte zakurzoną

pajęczyną, i wszystkie w narodowych barwach. Na przyległym dziedzińcu, za żelazną kratą, rosły

różane krzewy ośnieżone księżycowym pyłem, w których cieniu w czasach wielkości pałacu spali

trędowaci, które tak rozrosły się w zapomnieniu i opusz- czeniu, iż zachowała się ledwie bezwonna

luka w tym różanym powietrzu zmieszanym z odorem dochodzącym nas z głębi ogrodu, fetorem

kurnika oraz smrodem łajna i fermentem krowich i żołnierskich szczyn z kolonialnej bazyliki

przemienionej w oborę. Torując sobie drogę poprzez duszącą woń zarośli, zobaczyliśmy krużganek z

arkadami, zastawiony doniczkami goździków, pełen liści alstromerii i bugenwilli, gdzie stały baraki

konkubin, i na widok takiej różnorodności domowych odpadków i tylu maszyn do szycia wydało

nam się prawdopodobne, że żyło tam ponad tysiąc kobiet i sfory ich wcześniaków, potem zaś

zobaczyliśmy wojenny rozgardiasz w kuchniach, zetlałą na słońcu bieliznę w kadziach do prania,

odkryte szambo wspólnego dla konkubin i żołnierzy sracza, a w głębi zobaczyliśmy wierzby

babilońskie, przewiezione z Azji Mniejszej w gigantycznych morskich szklarniach z własną ziemią,

sokami i mżawką, a za wierzbami zobaczyliśmy prywatną rezydencję, olbrzymią i smutną, przez

której wyłamane żaluzje nieustannie wlatywały sępy.

Nie trzeba było, jak zamierzaliśmy, wyważać drzwi, bo

frontowe skrzydła zdawały się otwierać już pod naciskiem

głosu, weszliśmy więc na pierwsze piętro po kamiennych

schodach wyłożonych operowymi dywanami, rozszar-

panymi przez krowie racice, i po drodze, od pierwszego

westybulu aż do ostatniej sypialni, widzieliśmy zrujnowane

urzędy i sale reprezentacyjne, po których bezceremonialnie

włóczyły się krowy, przeżuwając aksamitne zasłony i ogry-

zając atłas foteli, zobaczyliśmy bohaterskie obrazy świętych

i wojskowych, walające się po podłodze wśród znisz-

czonych mebli i świeżej mazi krowiego łajna, zobaczyliśmy

zjedzoną przez krowy jadalnię, salę koncertową sprofano-

waną przez krowie odchody, łąki stołów bilardowych

wyskubane przez krowy, połamane stoliki do gry w domi-

no, zobaczyliśmy porzuconą w kącie maszynę do wichrów,

podrabiającą każde zjawisko możliwe w czterech kwad-

rantach róży wiatrów, by ludzie z pałacu zaspokoili

tęsknotę za morzem, które odeszło, zobaczyliśmy ptasie

klatki porozwieszane wszędzie, jeszcze przykryte nocnymi

zasłonkami, od czasu pewnej nocy ubiegłego tygodnia,

i zobaczyliśmy przez mnóstwo okien olbrzymie śpiące

zwierzę miasta, jeszcze nieświadome historycznego ponie-

działku wchodzącego w życie, i dalej, za miastem, zoba-

czyliśmy ponure księżycowe popioły bezkresnej równiny,

aż po horyzont, gdzie kiedyś było morze. W tym zakaza-

nym miejscu, które bardzo niewielu uprzywilejowanych

zdołało poznać, po raz pierwszy doszedł nas sępi odór

ścierwa, tysiącletnia astma i nieomylny instynkt ptaszysk,

i kierując się gnilnym podmuchem ich skrzydeł, natknęliś-

my się w sali audiencyjnej na stoczone robactwem krowie

czerepy, poćwiartowane, po kobiecemu krągłe zady wielo-

krotnie odbite w lustrach, i wtedy pchnęliśmy boczne

drzwi prowadzące do zamaskowanego w murze gabinetu,

i tam leżał on, w płóciennym mundurze bez dystynkcji,

w sztylpach, że złotą ostrogą na lewym obcasie, starszy od

wszystkich ludzi i wszystkich starych zwierząt lądowych

i wodnych, zobaczyliśmy go rozciągniętego na podłodze

twarzą do ziemi, z prawym ramieniem wsuniętym pod

głowę tak, by służyło mu za poduszkę, w tej samej

pozycji, w której spał noc w noc, przez wszystkie noce

swego, tak długiego, życia samotnego despoty. Dopiero

gdy go odwróciliśmy, by przyjrzeć się twarzy, zrozumieli-

śmy, że nawet gdyby nie rozdziobały go sępy, nie sposób

byłoby rozpoznać go, bo nikt z nas nigdy go nie widział,

i choć jego profil widniał na obu stronach każdej monety,

na znaczkach pocztowych, na etykietach środków prze-

czyszczających, na bandażach przepuklinowych i na szkap-

lerzach, choć jego litografia z piersią przepasaną wstęgą

sztandaru z narodowym smokiem, wisiała o każdej dobie

i na każdym miejscu, wiedzieliśmy, że były to kopie kopii

portretów uznawanych za fałszywe już w czasach komety,

gdy nasi właśni rodzice wiedzieli, kim on jest, bo słyszeli

to od swoich rodziców, tak jak ci od swoich, i już od

dziecka wpoili w nas wiarę, że on żyje w siedzibie

najwyższej władzy, bo ktoś widział zapalające się klosze

lamp którejś świątecznej nocy, bo ktoś opowiedział, że

widział smutne oczy, blade usta, zamyśloną dłoń, która

słała niczyje pożegnania zza mszalnych ornamentów pre-

zydenckiej limuzyny, bo pewnej niedzieli przed wielu laty

zabrali ślepego żebraka recytującego za pięć centawów

wiersze zapomnianego poety Rubena Dano i odstawili go

z powrotem, szczęśliwego, z prawdziwą złotą uncją, którą

otrzymał za recital wyłącznie dla niego, chociaż jego

samego, oczywiście, nie zobaczył, wcale nie dlatego, że

był ślepy, lecz dlatego, że żaden śmiertelnik nie widział go

od czasów czarnej zarazy, a mimo to wiedzieliśmy, że jest

tutaj, wiedzieliśmy, bo świat trwał, życie trwało, poczta

przychodziła, miejska orkiestra grała sobotnie wiązanki

głupich walców w cieniu zakurzonych palm i smutnych

latarń z placu Broni, a zmarłych muzyków zastępowali

w orkiestrze inni starzy muzycy. W ostatnich latach, gdy

z wnętrza nie dochodziły żadne ludzkie odgłosy ani śpiew

ptaków i na zawsze zamknęły się opancerzone wrota,

wiedzieliśmy, że ktoś przebywa w cywilnej rezydencji, bo

nocą przez wychodzące na morze okna widać było światła

podobne do świateł nawigacyjnych, a ci, co odważyli się

podejść, słyszeli zza ufortyfikowanych murów gromy

racic i westchnienia ogromnego zwierzęcia, a pewnego

styczniowego popołudnia zobaczyliśmy na prezydenckim

balkonie krowę zapatrzoną w zmierzch, proszę sobie

wyobrazić, krowa na pierwszym balkonie ojczyzny, co za

okropność, co za gówno nie kraj, ale zaczęto snuć tyle

domysłów, że jak to możliwe, by krowa dostała się aż na

balkon, skoro wszyscy wiedzą, że krowy nie chodzą po

schodach, tym bardziej po kamiennych, a zwłaszcza gdy

wyłożone są dywanami, że w końcu sami już nie wiedzieliś-

my, czy gdy przechodziliśmy wieczorem przez plac Broni,

nie przywidziała nam się ta krowa na prezydenckim

balkonie, na którym nic nie widziano i nie miano ujrzeć

przez wiele lat, aż do świtu tego ostatniego piątku, gdy

zaczęły zlatywać się pierwsze sępy, poderwawszy się do

lotu z gzymsu szpitala dla ubogich, gdzie zawsze drzemały,

nadleciało ich więcej z głębi lądu, nadleciały fala za falą

znad horyzontu morza pyłu, gdzie niegdyś było morze,

cały dzień krążyły wolno nad siedzibą władzy, dopóki

król w pierzastym welonie panny młodej z czerwoną

krezą nie wydał milczącego rozkazu, wtedy zaczął się ten

brzęk wybijanych szyb, ten powiew wielkiego zmarłego,

nieustanne wlatywanie i wylatywanie sępów przez okna,

dopuszczalne tylko w domu pozbawionym gospodarza, aż

w końcu i my odważyliśmy się wejść i natrafiliśmy

w bezludnym sanktuarium na ruiny wielkości, na roz-

dziobane ciało, gładkie, dziewczęce dłonie z pierścieniem

władzy na kości palca serdecznego, na to ciało z odrostami

drobnych liszajów i morskich pasożytów, zwłaszcza pod

pachami i w pachwinie, i ujrzeliśmy, że nosi bandaż

przepuklinowy na chorym jądrze, jedynej części ciała nie

tkniętej przez sępy, mimo iż było wielkie jak wołowa

nerka, ale nawet wtedy nie odważyliśmy się uwierzyć

w jego śmierć, bo już po raz drugi znajdowano go w tym

gabinecie samego, ubranego i zmarłego na pozór śmiercią

naturalną w czasie snu, jak to przepowiadały od wielu lat

prorocze wody w saganach wieszczek. Gdy znaleziono go

po raz pierwszy na początku jego jesieni, naród miał

jeszcze w sobie dość życia, by on, nawet w samotności

swojej sypialni, czuł groźbę śmierci, a mimo to rządził tak,

jakby miał się za obdarzonego łaską nieśmiertelności,

wówczas pałac ten nie wydawał się bowiem prezydencką

siedzibą, lecz targowiskiem, gdzie trzeba było w koryta-

rzach torować sobie przejście wśród bosych ordynansów,

wyładowujących z osłów warzywa i klatki z kurami,

skakać przez baby, które stłoczone obok swych zgłod-

niałych chrześniaków spały na schodach w oczekiwaniu na

cud oficjalnego miłosierdzia, trzeba było omijać potoki

brudnej wody po aroganckich konkubinach wymieniają-

cych w wazonach nocne kwiaty na świeże, szorujących

podłogi i śpiewających na balkonach piosenki o złudnych

miłościach w rytm trzepania dywanów suchymi gałęźmi,

a wszystko pośród awantur dożywotnich urzędników,

znajdujących kwoki składające jaja w szufladach biurek,

pośród przetargów kurw i żołnierzy w ubikacjach, ptasiego

harmidru i jazgotu kundli walczących na ulicy w kul-

minacyjnym momencie audiencji, nikt bowiem nie wiedział,

kto był kim i z czyjego polecenia w tym pałacu otwartych

drzwi, w którego potwornym bałaganie nie sposób było

ustalić, gdzie jest rząd. Władca pałacu nie tylko uczest-

niczył w tym jarmarcznym zamieszaniu, ale sam je wywo-

ływał i przewodził mu, ledwie bowiem zapalały się światła

w jego sypialni, przed pierwszym pianiem kogutów, już

pobudka gwardii prezydenckiej obwieszczała nowy dzień

pobliskim koszarom del Conde, te powtarzały obwiesz-

czenie bazie San Jerónimo, ona zaś twierdzy portowej,

tamta znów przekazywała sześć kolejnych pobudek

- wpierw budzących miasto, a następnie cały kraj - podczas

gdy on rozmyślał na polowym sedesie, próbując rękami

zgasić brzęczenie w uszach, które wówczas zaczynało

o sobie dawać znać, i patrząc na światła okrętów, przesu-

wające się po topazie mieniącego się morza, w tamtych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: