J. Brzechwa - Zazdrość.pdf - Jan Brzechwa - ILZAK

Jan Brzechwa

Zazdrość

- Śmierć osoby ukochanej nie od razu dociera do naszej świadomości. Myśli

nasze, które z tym się wiążą, są zazwyczaj niedorzeczne. Kiedy odchodzi

człowiek bliski, jeszcze przez długi czas fakt na pozór tak oczywisty

wydaje się nam czymś nierealnym. Pamiętam, po śmierci ojca, którego bardzo

kochałem, nie mogłem sobie w żaden sposób uzmysłowić, że go straciłem na

zawsze. Dopiero po wielu tygodniach zacząłem odczuwać jego utrwalającą się

nieobecność, stopniowo narastało we mnie uczucie tęsknoty. Tak, to była

nękająca tęsknota, chociaż gdy żył, nigdy za nim nie tęskniłem podczas

rozstań o wiele dłuższych, niż te kilka pierwszych pośmiertnych tygodni.

Upłynęło sporo miesięcy, zanim pojąłem istotę śmierci. To było dla mnie

zaskakujące odkrycie. Sądzę, że podobne procesy psychiczne będzie przeżywał

biedny Andrzej. On przecież tak kochał Irenę. Ale jestem przekonany, że

teraz, w tym momencie, nie uświadamia sobie jeszcze nieodwracalności tego

faktu. Stan odrętwienia i jakiejś martwoty wewnętrznej paraliżuje jego

umysł. Chyba sama przyroda wymyśliła taki bieg rzeczy, żeby ludziom łatwiej

było siopniowo oswajać się z tym ciosem, jakim jest śmierć osoby

najbliższej.

Anna słuchała w milczeniu. Widziała przed sobą twarze skupione i obojętne.

Ludzi było na ogół niewielu. Stare, załzawione ciotki, kilku

kolegów-architektów, oficer, który rozglądał się niespokojnie, jak gdyby

chciał upewnić się, czy trafił na właściwy pogrzeb, grupka młodych

dziewcząt, zapewne z konserwatorium, ojczym Andrzeja, który z nim nie

utrzymywał stosunkbw, trzej panowie z wiązankami kwiatów, dwoje dzieci

uciszanych przez kobietę w chustce na głowie, młody człowiek z wąsikiem,

stojący na uboczu, wpatrzony bezmyślnie w jeden punkt.

- Przypuszczam, że my oboje bardziej realnie odczuwamy to, co się stało,

aniżeli Andrzej. Spójrz, jaki jest opanowany i spokojny. Żal mi go

okropnie. To było takie dobre małżeństwo. A Irena... Mój Boże... Ile

niesprawiedliwości losu kryje się w tym, że to właśnie ona musiała

umrzeć... Taka ładna, dobra, czarująca. Małoż to jest Iudzi nikomu

niepotrzebnych, będących ciężarem dla siebie i dla innych?... Dlaczego

Irena?

Ceremonia pogrzebowa przedłużała się i Wiktor snuł swoje rozważania

półgłosem, monotonnie, przekazując Annie myśli, które zazwyczaj nurtują

każdego, kogo smutny obrządek sprowadza na cmentarz. Zresztą ciepły,

wiosenny dzień usposabiał raczej pogodnie. Drzewa okryte były delikatną

zielenią. Siateczka świeżych liści napełniała powietrze ledwie uchwytnym, a

równocześnie jakby nieco lepkim zapachem wiosny. Ten majowy nastrój

obudzonej do życia przyrody, ta pełna nadziei pora roku kontrastowała z

prawdziwynm czy też tylko konwencjonalnym smutkiem uczestników pogrzebu. I

Annie wydawało się, że nawet śmierć w takim dniu powinna być odczuwana

mniej boleśnie. Wydawało się jej, że Andrzej dzięki wiośnie mniej cierpi.

Słuchała wynurzeń Wiktora z roztargnieniem, przyglądała się murarzom,

którzy układali z cegieł sklepienie grobu. Domyślała się, że większość z

obecnych czeka niecierpliwie na zakończenie ceremonii, aby wrócić do swego

normalnego życia, do obowiązków i spraw tak dalekich pojęciu ostateczności,

jaką jest śmierć człowieka. Domyślała się, że szeptem wymieniają pomiędzy

sobą mało ważne uwagi, plotki, słowa bez znaczenia, które wypełniają ich

szarą codzienność, dającą jednakże poczucie istnienia i trwania. Słowa

Wiktora odbijały od tych domysłów powagą i pozorną głębią. Był starym

przyjacielem Andrzeja, umiał podziwiać zalety Ireny, toteż Anna wierzyła w

jego szczerość. I ona poczuła nagły żal, głównie z tego powodu, że tak

młoda kobieta nie doczekała wiosny. A właśnie w bocznej alei cmentarza pod

murem widać było krzak bzu, który dopiero rozkwitał.

Wzięła Wiktora pod rękę i powiedziała:

- Pójdziesz do Andrzeja? Chciałabym pójść z tobą. Nie możemy go zostawić

samego.

Po pogrzebie wyszli razem z cmentarza. Udało się im złapać wolną taksówkę.

Andrzej był opanowany i uroczysty. W jego mieszkaniu czyjaś życzliwa ręka

zaprowadziła porządek i ład. W wazonie stały świeże żonkile. Po chwili

rozległo się pukanie do drzwi. To sąsiadka, pani Rysicka, podała tacę z

termosem:

- Panie Andrzeju, zaparzyłam kawę. To panu dobrze zrobi.

Po tych słowach usunęła się dyskretnie. Andrzej bezradnie trzymał tacę i

rozglądał się po pokoju.

Anna wzięła od niego termos, przyniosła z kuchni filiżanki i nalała kawę.

Jej czynności przywróciły w tym mieszkaniu, opuszczonym przez panią domu,

normalne procesy życiowe, co otrzeźwiło nieco Andrzeja. Widział obok siebie

dwoje przyjaciół, wobec których nie musiał zbytnio maskować swego bólu, ale

nie chciał też nadużywać ich serdeczności i współczucia przez nadmierne

okazywanie żałoby. Z Wiktorem zaprzyjaźnił się w czasie wojny, przebył z

nim drogę bojową od Lenino do Kołobrzegu, gdzie został ciężko ranny i gdzie

Wiktor uratował mu życie, wynosząc go z pola walki. Takie przeżycia tworzą

związki nierozerwalne. Po wojnie razem ukończyli studia i pracowali w tynu

samym biurze projektowym. Wiktor był świadkiem na jego ślubie. Działo się

to dziewięć lat temu. A więc dziewięć lat szczęśliwego pożycia z Ireną. I

właśnie dziś wszystko się skończyto. Wspominając te dawne czasy Andrzej

odszedł do okna, aby się opanować. Tak, Wiktor zawsze będzie mu przypominał

dzień ślubu z Ireną. Powiedział wtedy żartując:

- Andrzeju, musisz jej dobrze pilnować. Ładna żona to owca wśród wilków.

Tamtego dnia Irena miała na sobie granatowy kostium i białą bluzkę z

krawatem, którego nie umiała zawiązać. Wiktor jej w tym pomagał. Przez parę

lat opierała się naleganiom Andrzeja, który ją kochał wytrwale i

cierpliwie. Był głęboko przekonany, że uczucia kobiety zdobywa slę głównie

uporem. W rezultacie wierną adoracją skruszył jej początkową obojętność,

umiał być uprzedzająco uważny i z czasem stał się w życiu Ireny absolutnie

niezbędny. Gdy go nie miała przy sobie, odczuwała jeśli nie pustkę, to w

każdym razie brak czegoś, co wypełniało puste miejsce. Podobnie bywa po

usunięciu z pokoju ulubionego mebla. Nie dostrzegamy jego obecności, ale

gdy go zabraknie, nasze przyzwyczajenie odczuwa to jako zakłócenie

ustalonego ładu. Przyzwyczajenie Ireny do widoku Andrzeja, do uwielbienia,

jakie jej okazywał, przełamało opory. Wreszcie nadszedł dzień, kiedy

podczas kolacji w "Bristolu" Irena bardziej żartem niż serio powiedziała:

- Tak ci zależy na tym, żebym została twoją żoną? Jakie to banalne i nudne.

Ale ostatecznie mogę się zgodzić. Przecież wiem, że mi nie dasz spokoju. Na

kochanka się nie nadajesz, bo za mało cię na to kocham, ponieważ jednak nie

kocham nikogo innego, ciebie zaś lubię bardziej niż tych, którzy zabiegają

o moje względy, pozwalam ci zająć się sprawą naszego ślubu. Traktuj tę moją

zgodę jako oznakę sympatii, ale równocześnie jako akt rezygnacji. Marzył mi

się królewicz z bajki. Rozstaję się z tym marzeniem dla ciebie. Nie będę

pierwszą, dla której zabrakło na świecie królewicza.

Mówiła to z przekorą i z zalotnym uśmiechem, jakby pozorami słów starała

się pokryć prawdziwe uczucia, których po kobiecemu nie chciała objawiać

zbyt otwarcie.

I tak zrozumiał to Andrzej, zmęczony długotrwałym oczekiwaniem, ufny w

spełnienie utrudzonej, ale upartej nadziei.

Pożądał Ireny przez długie lata, kochał ją uczuciem bolesnym, którego

napięcie z czasem osłabło, stępiła się namiętność, a pozostała nieugięta

potrzeba osiągnięcia upragnionego celu. I w końcu dopiął swego, jak

wędrowiec, który resztkami sił dobrnął do miasta swoich marzeń, do jakiegoś

Asyżu czy Sieny, ale ze zmęczenia nie jest już w stanie odbierać w pełni

jego piękna.

Małżeństwo z Ireną było pozornie szczęśliwe. W pierwszej fazie dawało

Andrzejowi zadowolenie, którego nie umiał jeszcze całkowicie ogarnąć. Miało

w sobie coś z radosnej rekonwalescencji. Potem przyniosło wewnętrzne

uspokojenie i uczucie błogości, podatne na ustępstwa i kompromisy, tak

niezbędne w stosunku do kobiety świadomej swojej przewagi. Ale nawet te

nieodzowne ustępstwa nie umniejszały nawyku adorowania Ireny i same w sobie

stały się dla Andrzeja potrzebą serca.

Powierzchowność Ireny nie fascynowała na pierwszy rzut oka. Dopiero przy

bliższym poznaniu ujawniały się jej utajone powaby. Włosy i oczy o złotawym

odcieniu harmonizowały ze smagłą barwą skóry. Nos, regularny i zgrabny,

jakby unosił nieco górną wargę, odsłaniając zęby i kawałek górnego dziąsła.

Przedziałek pomiędzy przednimi zębami obnażał w uśmiechu pewną zaborczość.

Głowa, osadzona na długiej szyi, nigdy nie trzymała się prosto, lecz

pochylona nieco na bok nadawała spojrzeniu niekiedy cechy senności,

niekiedy znów kokieterii. W tym przegięciu głowy mieściło się wiele

nieświadomego wdzięku Ireny. Stan miała przydługi, ale wadę budowy

pokrywała zręcznie plisowanymi spódnicami i wysoko noszonym paskiem. Ale

największą jej ozdobą były ręce, którymi umiała gestykulować, nadając

palcom wymowę bardziej wyrazistą niż słowom i uśmiechom.

Na prośbę Andrzeja Anna, która była rzeźbiarką, zdjęła po śmierci Ireny

formę jej pięknej ręki i teraz gipsowy odlew leżał na biurku w swej martwej

bieli.

Po wypiciu kawy Andrzej przeniósł odlew na bidermayerowski stół w głębi

pokoju, opróżniony i jakby zawczasu przygotowany na przyjęcie relikwii.

- Tu będzie miejsce pamiątek - rzekł Andrzej. - Nie, nie żaden ołtarzyk.

Nie mam zamiaru ośmieszać wspomnień po Irenie. To obrażałoby jej dobry

smak. Ale chciałbym mieć zawsze przed oczami to, co łączyło nas w naszych

upodobaniach. Tutaj powieszę reprodukcję "Śniadania na trawie". Sześć lat

temu, gdy byliśmy w Prowansji, urządziliśmy sobie takie śniadanie dokładnie

według obrazu Maneta. Dam także oprawić portrecik Ireny i postawię go na

stole w tym miejscu. Spójrzcie, jak dobrze uchwycone jest podobieństwo. To

dzieło mało znanej malarki. Zaprojektowałem półki do jej mieszkania, a ona

w ten sposób mi się zrewanżowała. Irena bardzo się z nią zaprzyjaźniła. A

to książka. Ostatnia, którą czytała. Nawet nie wiem, czy zdążyła ją

dokończyć. Każę oprawić ją w skórę. Albo nie... Przecież Irena książkę tę

trzymała w rękach... Na okładce są jeszcze ślady jej palców. To wszystko

pragnę zachować.

Anna obserwowała krzątaninę Andrzeja z mieszanymi uczuciami. Ten

inteligentny człowiek, utalentowany architekt, z którym wspólnie pracowała

nad projektem pomnika, usiłował rozproszyć swoją żałobę zaprzątając uwagę

sprawami powierzchownymi, bez znaczenia, jak przeciętny człowiek, który nie

potrafi głębiej odczuwać tragizmu sytuacji. Przecież Irena umarła i

wszystko, co z nią się wiązało, zginęło bezpowrotnie. Anna uświadamiała

sobie nieodwracalność, nieubłaganą nieodwracalność tej przedwczesnej,

okrutnej śmierci. Co przeżywał Andrzej, co działo się w jego sercu, gdy

pieczołowicie układał książkę obok gipsowej dłoni?

Andrzej wrócił znowu do biurka i zagłębił się w szufladach w poszukiwaniu

pamiątek po Irenie.

- Ta tabakierka to ostatni podarunek, jaki od niej dosłalem - rzekł

przecierając srebro połą marynarki. - Podarowała mi ją na imieminy... Na

krótko przed pójściem do szpitala.

Anna pamiętała ten dzień. Prześwietlenie wykazało już wtedy nowotwdr.

Andrzej nie zdawał sobie sprawy z grozy sytuacji, nie tracił nadziei,

odsuwał od siebie niepokojące myśli. Potem spędzał przy łóżku Ireny

wszystkie wolne chwile, przesiedział przy niej ostatnie noce. Zżerana przez

nieuleczalną chorobę, po dwóch kolejnych operacjach, Irena zmieniła się,

zdrobniała, cierpienie zniekształciło twarz, starło z niej żywą barwę. Z

odchyloną górną wargą i obnażonymt zębami przypominała teraz wystraszone

zwierzątko. Tak wyglądała zabita wiewiórka, którą Andrzej widział kiedyś w

łazienkowskim parku. I taka Irena utkwiła mu w pamięci. Nie była to już

kobieta, o której zdobycie niegdyś walczył, której pragnął, którą

podziwiał. Jej przewlekłe cierpienia udręczyły go, wprawiły w stan

odrętiwienia, przestawał rozumieć następujące po sobie zdarzenia i fakty,

poddawał się tępej bezmyślności. W chwili poprzedzającej agonię Ireny,

kiedy morfina nie mogła już znieczulić jej cierpień, powiedział:

- Kochana, bądź jeszcze trochę cierpliwa... Już niedługo...

I wydawało mu się, że śmierć jest równoznaczna z ulgą, jakiej doznaje

człowiek po dokonanym bolesnym zabiegu. Zresztą, kiedy Irena przestała

jęczeć i umarła, Andrzej zrozumiał tylko tyle, że ustało cierpienie. Gdy

zaś po kilku sekundach w umęczonym ciele rozległo się krótkie burczenie, a

potem dopiero wyleciał z niego ostatni dech, Andrzej istotnie doznał

uczucia ulgi.

Teraz spokojnie i rzeczowo układał na stole pamiątki po Irenie i w tych

czynnościach przypominzał Annie kustosza muzeum Szopenowskiego w

Mariańskich Łaźniach, którego przed miesiącem widziała przy pracy.

- Irena żyła tyle samo lat, co Szopen - powiedział Andrzej, jakby odgadując

jej myśli. - Szopen miał w sobie wszelkie cechy geniuszu, był równy bogom.

A i on umarł. A także Rafael. I Lorca. I Rimbaud. Tacy młodzi. Wszyscy

umarli. Gdybym wierzył w Boga, stałbym się apostatą. Za jego okrucieństwo,

za jego bezmyślność w kierowaniu wyroków. Irena miała dopiero trzydzieści

dziewięć lat.

Słowa te mówił półgłosem. Przyrównywał Irenę do genialnych artystów,

chociaż była tylko mierną pianistką. Ale Andrzej był niemuzykalny i nie

umiał odróżnić jej gry od gry Rubinsteina. Opanowanie nut i klawiatury

przyjmował jak magię. A teraz powołując się na wielkich ludzi, którzy

zmarli młodo, starał się sam sobie wytłumaczyć niesprawiedliwość losu,

która dopuścila do śmierci Ireny.

Wikior nie przerywał mu w obawie, aby jakimś nierozważnym słowem nie

zakłócić żałobnego nastroju. Miał umysł trzeźwy i sceptyczny, śmierć

widział z bliska na wojnie, sam o nią nieraz się otarł, stracił wielu

przyjaciół - towarzyszy broni. Wiedział, że umrzeć, to znaczy nigdy już nie

być, nie widzieć, nie słyszeć, nie czuć, nie myśleć. Że to już koniec

wszystkiego, co wiąże się z pojęciem istnienia człowieka.

- Przeżyłem z Ireną dziewięć lat - powiedział Andrzej przeglądając jej

fotografie. - Spójrz, Wiktorze, to nasze zdjęcia znad morza. Ileż w niej

było radości życia! Ile pogody. Ile życzliwości w stosunku do ludzi. Miała

w sobie nieodparty urok. Lubiła zalotną grę, chociaż - mogę wam to wyznać -

była w istocie kobietą chłodną, powiedziałbym nawet - beznamiętną. Może

właśnie dlatego nigdy nie wystawiała na próbę mojej zazdrości. Zresztą

wiecie, jak mi była oddana. Zawdzięczam jej najpiękniejsze lata,

najszczęśliwsze, prawdziwie bezchmurne. Muszę fotografie te powklejać do

albumu. Ich miejsce także jest tutaj, pośród pamiątek.

- Szkoda, że nie mieliście aparatu filmowego - powiedziała Anna.

- Szkoda! - podchwycił Andrzej. - Mógłbym ją teraz oglądać w ruchu, słyszeć

mówiącą. Nigdy dawniej nie pomyślałem o tym. Zaraz... Jak to? Ależ

oczywiściel Mam jej głos na taśmie, przecież go nagrałem!

Mówiąc to z nerwowym pośpiechem otworzył magnetofon i zabrał się do

szukania taśmy.

- Andrzeju, jest już po czwartej, może pójdziesz z nami coś zjeść? Pod

"Kandelabry" albo do "Grand Hotetu" - odezwał się wreszcie nieśmiało

Wiktor. I od razu poczuł niewłaściwość tych słów, zwłaszcza że Andrzej

spojrzał na niego z wyrzutem.

- Jeść? Nie, nie! O, znalazłem! To było w zeszłym roku. Nie pamiętam już

nawet, po co i z jakiej okazji nastawiłem wtedy magnetofon. Posłuchajcie,

usłyszymy jej głos.

Nacisnął klawisz magnetofonu, po czym rozległ się podniesiony głos Ireny.

Wszyscy troje słuchali z uwagą:

- Męczysz mnie - mówiła Irena - męczysz i nudzisz. Nie mam żadnych

przyjemności, wystraszyłeś wszystkich moich przyjaciół. Ciągle tylko ta

napuszona, egzaltowana Anna. Nie znoszę jej, rozumiesz? Po co zmusiłeś mnie

do małżeństwa! Trzeba było ożenić się z nią. Mam cię dosyć, dosyć,

rozumiesz? Zrobiłeś sobie ze mnie niewolnicę. Tylko twoja praca jest ważna,

a ja? Co ja mam z ciebie? Czy obchodzi cię moja muzyka? Jesteś głuchy,

głuchy jak pień! Chcę żyć, rozumiesz? A ta cała twoja miłość! Zmusiłeś mnie

do małżeństwa przez próźność, przez głupią męską ambicję. A teraz, co? Czy

ja mam męża? Odejdż! Nie zbliźaj się do mnie! Jesteś...

Andrzej wyłączył magnetofon. Na jego twarzy pojawiły się czerwone plamy.

- Idźcie teraz na obiad - powiedział unikając wzroku Anny. - Ja tu zostanę.

Chcę być sam. Nie jestem głodny.

- Dobrze, pójdziemy - rzekła Anna. - Ale obiecaj mi, że przyjdziesz

wieczorem. Rodzice bardzo się ucieszą. Nie zrobisz nam zawodu?

- Trzymaj się, stary - dorzucił Wiktor, klepiąc go po ramieniu. - Wprawdzie

Anna mnie nie zaprasza, ale chętnie zjem razem z wami kolację. Nie

J. Brzechwa - Zazdrość.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: