SALUTOGENZEZA
Antonovsky: dlaczego ludzie, mimo, że podlegają oddziaływaniu wielu stresorom zachowują zdrowie, a w wypadku jego złamania szybko do zdrowia powracają
ROZUMIENIE ZDROWIA
Zdrowie to proces równoważenia wymagań i zasobów, proces skutecznego radzenia sobie ze stresem
Poziom zdrowia to miejsce na osi HE (health ease) - DE (dis ease), poziom ten można ocenić z perspektywy lekarza lub pacjenta używając skal ocen dla następujących kategorii: ból, aktywność życiowa w różnych strefach i kontekstach życia danej osoby, implikacje prognostyczne, implikacje dla opieki zdrowotnej
Operacjonalizacja poziomu zdrowia i choroby (Antonovsky)
Ból -> brak, ból nieznaczny, ból wyraźny, ból silny -> ocenia osoba odczuwająca ból, jego brak lub nasilenie -> ocena subiektywna zdrowia jako braku bólu lub stanu choroby uwarunkowany nasileniem bólu
Aktywność życiowa -> brak ograniczenia, lekkie ograniczenie, przeciętne ograniczenie, poważne ograniczenie -> ocenia podmiot i obserwator na podstawie wywiadu -> ocena subiektywna i obiektywna, poziom psychologiczno – społeczny, zdrowie jako brak ograniczeń
Implikacje prognostyczne -> ani ostre ani chroniczne, ostry lekki, chroniczny średni stabilny, chroniczny wyraźny stabilny, chroniczny wyraźny degeneracyjny, ostry silny zagrażający życiu -> oceny wystawiane przez obserwatora, profesjonalistę opieki zdrowotnej, na podstawie obiektywnych badań i danych subiektywnych à ocena obiektywna z modelu biomedycznego, nie uwzględnia pozytywnych stanów zdrowia
Implikacje dla opieki zdrowotnej -> nie wymaga specjalistycznych czynności, wymaga przeciwdziałania ryzyku, wymaga obserwacji służby zdrowia, wymaga interwencji leczniczej -> oceny dokonuje specjalista opieki medycznej -> ocena obiektywna, na podstawie danych nie określa się źródła, także przewaga myślenia w modelu biomedycznym
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PROCES I STAN ZDROWIA
Zachowania zdrowotne – styl życia: Antonovsky był przeciwny zrzucaniu winy za nasze zdrowie na styl życia
Uogólnione zasoby odpornościowe (GRRs): wselkie fizyczne, biochemiczne, materialne, poznawcze, emocjonalne, związane z wartościami, postawiami i relacjami interpersonalnymi oraz makro-socjo-kulturowe właściwości jednostki, które umożliwiają skuteczne unikanie lub przezwyciężanie wielu różnych stresorów, pozwalają one na utrzymywanie się w pobliżu HD dzięki SOC
STRESORY
Wymagania, dla których nie ma gotowych, zautomatyzowanych reakcji adaptacyjnych, które rodzą stan napięcia, stresorem jest każdy element, który wprowadza do systemu entropinę, napięcie, sprzeczność. Stresory nie muszę się jednak przeradzać w stres, mogą one pełnić funkcję korzystną, rozwojową.
Antonovsky konsekwentnie rozróżnia stan stresu i napięcia. Napięcie pojawia się wcześniej i nie zawsze musi przerodzić się w stres. Trójetapowe ujęcie oceny pierwotnej (Antonovsky w nawiązaniu do Lazarusa i Folkmana):
à ocena pierwotna I: zaklasyfikowanie docierającego do podmiotu bodźca do kategorii stresorów bądź nie-stresorów. W przypadku gdy zaklasyfikujemy go jako stresor pojawia się napięcie emocjonalne (pobudzenie psychofizjologiczne w odpowiedzi na bodziec wymagający innej reakcji niż wyuczona). Jego skutków nie można z góry określić, samo w sobie stanowi odzew na zetknięcie się z nowością
à ocena pierwotna II: analiza danego bodźca spostrzeganego jako stresor w celu określenia go jako zagrażającego, pozytywnego, nieszkodliwego lub obojętnego (czyli przemianowanie stresora w nie-stresor)
à ocena pierwotna III: precyzowanie emocjonalnym parametrów problemu oraz precyzowania instrumentalnych parametrów problemu (stopień w jakim człowiek potrafi poznawczo i emocjonalnie uporządkować percepcję stresora i znaleźć w sobie gotowość do konfrontacji z nim), od tego zależy powodzenie w uporaniu się ze stresem
POCZUCIE KOHERENCJI (SOC)
Centralny, wewnętrzny czynnik odpowiedzialny za to, że ludzie dobrze radzą sobie ze stresem i nie chorują albo szybko zdrowieją; globalna orientacja jednostki, wyrażająca stopień jej ogólnego, trwałego choć dynamicznego poczucia pewności, że:
àbodźce, które docierają do niej w życiu ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego są ustrukturowane, przewidywalne i dają się wyjaśnić
à dostępne są jej zasoby pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez owe bodźce
à wysmagania stanowią wyzwanie, warte są zaangażowania się i podjęcia działania
Komponenty SOC:
à zrozumiałość: zmienna poznawcza (stopień, w jakim człowiek ma poczucie, że napływające do niego bodźce można zrozumieć i przewidzieć)
à zaradność (sterowalność): zmienna poznawczo-instrumentalna (stopień w jakim człowiek spostrzega dostępne zasoby jako wystarczające do sprostania wymaganiom)
à sensowność!: zmienna motywacyjno-emocjonalna (stopień w jakim człowiek czuje, że życie ma sens, że wymagania życia są warte zaangażowania i wysiłku)
Granice: SOC nie wiążę się z postrzeganiem całego świata jako zrozumiałego, sterowalnego i sensownego, ale z postrzeganiem tak obszarów istotnych dla jednostki; jednostka może rozszerzać i zwężać swoje granice, przy czym powinny one zawierać: życie emocjonalne, relacje z najbliższym otoczeniem, główny przedmiot działalności życiowej człowieka oraz zagadnienia egzystencjalne
Źródła SOC: SOC kształtuje się dzięki doświadczeniom życiowym charakteryzującymi się stałością, równowagą przeciążenia / niedociążenia i udział w podejmowaniu decyzji w toku wykonywania zadań i rozwiązywania problemów
SOC a zdrowie: SOC a wskaźniki zdrowia pozytywnego, negatywna afektywność, ocena stresu, strategie radzenia sobie i zachowania zdrowotne
pips