STYL ŻYCIA A ZDROWIE. ZACHOWANIA PROZDROWOTNE I ANTYZDROWOTNE
STYL ŻYCIA A ZDROWIE
Zadania pierwszej rewolucji zdrowia: radykalne polepszenie wyżywienia ludności i związany z tym wzrost odporności na choroby, polepszenie warunków mieszkalnych dużych grup ludności, ograniczenie kontaktu z chorobotwórczymi zarazkami przez zapewnienie ludziom czystej wody oraz skuteczne odprowadzanie ścieków, popularyzacja szczepień ochronnych
Zadania drugiej rewolucji zdrowia: umacnianie i rozwój zdrowia jednostki, zmiana stylu życia, uznanie jednostkowej odpowiedzialności za własne zdrowie
Pojęcie stylu życia:
à WHO: styl życia to sposób oparty o wzajemny związek pomiędzy warunkami życia, a indywidualnymi wzorami zachowań zdeterminowanymi przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy indywidualne
à psychologia: styl życia związany ze zdrowiem to charakterystyczny dla jednostki system zachowań zdrowotnych, uwarunkowanych cechami temperamentu, wiedzą, uogólnionymi przekonaniami na temat świata, życia i własnej osoby, kompetencjami, systemem wartości i indywidualnymi doświadczeniami w zakresie zdrowia oraz zmiennymi społeczno - kulturowymi
ZACHOWANIA ZDROWOTNE
à kryterium subiektywne (Kolby?): badacze odwołują się do świadomości człowieka, stawianych sobie przez niego celów podejmowanych działań, rodzaje zachowań zdrowotnych:
* wellnes behaviour: aktywność osoby uważającej się za zdrową w celu podwyższenia jakości swojego zdrowia
* preventive health behaviour: aktywność osoby uważającej się za zdrową, podejmowana w celu zapobieżenia chorobie lub wykrycia choroby w jej asymptomatycznym stanie
* at-risk: aktywność osoby uważającej się za zdrową, ale znajdującej się w stanie zwiększonego niż normalnie ryzyka zdrowotnego, ukierunkowana na zapobieganie skutkom tych zagrożeń lub rozpoznanie ich wpływu w asymptomatycznym stanie
* illnes behaviour: aktywność osoby dostrzegającej u siebie chorobę, podejmowana w celu określenia stanu swojego zdrowia i uzyskania odpowiednich środków zaradczych
* self-care behaviour: aktywność osoby uważającej się za chorą, podejmowana w celu poprawy swojego stanu zdrowia, co obejmuje minimalny udział terapeuty i włącza niewielkie uzależnienie od otoczenia, a jednocześnie częściowe ograniczenia w pełnieniu przypisywanych jednostce zadań
* sick-role behaviour: aktywność osoby uważającej się za chorą, ukierunkowana na poprawę swojego stanu zdrowia przez podjęcie leczenia, występuje pełen zakres uzależnienia się do innych i ograniczenie realizacji przypisywanych jednostce działań
à kryterium funkcjonalne (Lalond): zachowania zdrowotne obejmują tę klasę zachowań, których skutki są korzystne vs. niekorzystne dla zdrowia, przy czym stan zdrowia oceniany jest z punktu widzenia naukowej wiedzy medycznej, najczęściej wskazywanymi zachowaniami zdrowotnymi są: zrównoważona dieta, regularne ćwiczenia fizyczne, zapewnienie wypoczynku i odprężenie, niestosowanie używek
à kryterium subiektywno – funkcjonalne (Puchalski): zachowania zdrowotne traktowane są jako wybrane przez obserwatora i/lub podmiot działania zachowania, które na gruncie pewnego systemu wiedzy pozostają w istotnym związku ze zdrowiem, ujmowanym w znaczeniu ustalonym w systemie wiedzy, związek tych zachowań ze zdrowiem jest wieloznaczny
Gochman ->zachowania zdrowotne to zachowania związane z utrzymywaniem, umacnianiem i przywracaniem zdrowia, które obejmuje takie elementy jak: przekonania, oczekiwania i przewidywania, motywy, myślenie, emocjonalne mechanizmy osobowościowe oraz wewnętrzne wzory zachowań, mogą mieć one charakter reaktywny, nawykowy i czynności intencjonalnych
Sęl -> zachowania zdrowotne to reaktywne, nawykowe i/lub celowe formy aktywności człowieka, które pozostają – na gruncie wiedzy obiektywnej o zdrowiu i subiektywnego przekonania – w istotnym, wzajemnym związku ze zdrowiem
Zachowania zdrowotne a zdrowie vs choroba
à efekt addytywny: sumowanie określonych zachowań jako promotorów określonych schorzeń
à efekt synergistyczny: obecność jednego zachowania wzmaga działanie szkodliwe innego zachowania lub czynnika środowiskowego
à efekt neutralizujący: dane zachowanie redukuje negatywny efekt zdrowotny innego zachowania
ZMIANA ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH
Teoria uzasadnionego działania i planowanego zachowania (Ajzen, Fishbein)
Model wcielania w życie intencji (Gollwitzer)
Koncepcja własnej skuteczności (Bandura)
Model procesu dostrzegania ryzyka (Weinstein, Sandman)
Model transteoretyczny (Prochalska, DiClemente)
Procesualny model czynności zdrowotnych
pips