10
Pojęcie „sacrum” jest bardziej pierwotne niż pojęcie „religia”, wyprzeda ono także problematykę bóstw.
W przeżyciu sacrum podmiot doświadcza transcendencji. Sacrum oznacza świętość. Zawiera aspekt ostatecznej tajemnicy i najwyższej wartości.
Sacrum objawia się człowiekowi w opozycji do profanum, ale zawsze za jego pośrednictwem.
Magia jest formą zinstrumentalizowanego sacrum. (Magia tam panuje, gdzie brak środków prawdziwie sprawczych).
Współczesna cywilizacja europejska wytworzyła szereg imitacji sacrum à Zdegradowane i upokorzone sacrum pod postacią rozbuchanego profanum.
Dziś wątek sacrum to w ogólności refleksja nad życiem i jego sensem.
O sacrum mówić można jednak tylko wtedy, gdy rzeczywiście w swym doświadczeniu natrafimy na obecność tego nieprzekraczalnego.
Myślenie symboliczne wyprzeda mowę i rozum dyskursywny. Symbol odsłania najgłębsze strony rzeczywistości opierające się innym sposobom poznania. Odpowiadają one pewnej potrzebie – obnażają wszelkie modalności bytu. Przez ich poznanie lepiej umiemy poznać człowieka. Poprzez uruchomione obrazy i symbole odzyskuje on rajskie stadium praczłowieka.
Freud nigdy nie potrafił sobie uzmysłowić, że seksualność nigdy nie była „czysta” ß zawsze była funkcją wielowartościową. Najwyższą z nich była funkcja kosmologiczna – seksualność była zawsze hierofanią, akt seksualny zaś aktem integrującym (a więc także aktem poznania). Zjawisk przedstawianych u Freuda nie należy traktować dosłownie, tylko jako obrazy. Filozoficznie problemy „genezy” i „prawdziwego przetłumaczenia obrazów” są bezprzedmiotowe.
Prawdziwy jest więc obraz jako taki, jako zespół znaczeń, nie zaś jako jedno z jego znaczeń bądź też jeden z licznych stanów odniesienia.
W podświadomości współczesnego człowieka krzewi się nadal mitologia. Symbole nigdy nie znikają z pola aktualności psychicznej: mogą zmienić aspekt, ale rola zawsze pozostanie ta sama.
Pospolita „tęsknota” kryje „nostalgię za rajem” ß tęsknota za czymś inny niż chwila obecna Wyrażają one więcej, niż człowiek mógłby wyrazić słowami. Wyrażają one to, co nazywamy „sytuacją człowieka”.
Nieustająca desakralizacja człowieka współczesnego wypaczyła treść jego życia duchowego nie niszcząc jednak wzorców jego wyobraźni: w sferach wymykających się kontroli trwa i żyje cała zdegradowana mitologia. ß Stanowi to punkt wyjścia dla odrodzenia duchowego współczesnej ludzkości.
Symbole ciągle pozostają w sferze wyobraźni.
„Mieć wyobraźnię” tzn. korzystać z bogactwa wewnętrznego, z nieustającego, spontanicznego potoku obrazów. Etymologicznie: obraz, wyobrażenie, naśladowanie, odtwarzanie ß rzeczywistość psychologiczna oraz prawda duchowa. Znaczy to, by widzieć świat w jego pełni, gdyż moc i zadanie obrazów polega na tym, aby ukazywać to wszystko co wymyka się konceptualizacji.
Ciągle podejmowane są próby ustanowienia samodzielnej naukowej historii religii – w dalszym ciągu religia nie może odciąć się od związków z antropologią, etnografią, socjologią, psychologią religii, orientalistyką.
Większy akcent powinien być kładziony na „religię” a nie na „historię” – nim zaczniemy badać historię czegoś, najpierw musimy wiedzieć czym to „coś” jest.
„Symbolizm środka” Fenomen religijny przejawiający się w ramach historii i przez historię (ograniczony, bo warunkowany przez historię).
Człowiek jako istota historyczna, konkretna, autentyczna – „jest w sytuacji”. Jego autentyczna egzystencja realizuje się w historii, w czasie, w jego czasach, które nie są czasem ani czasami jego ojca.
„Człowiek w ogóle” – to czysta abstrakcja
Fakt duchowy Będąc faktem ludzkim jest z natury uwarunkowany wszystkim, co przyczynia się do kształtowania człowieka (od anatomii i fizjologii po język). Fakt duchowy składa się na jednostkę ludzką jako coś integralnego (zawiera w sobie i jednostkę filozoficzną, człowieka społecznego i ekonomicznego.
Człowiek zawsze jest „w sytuacji” – ale nie zawsze jest ona historyczna (uwarunkowana obecną chwilą historyczną. Człowiek zna także inne rytmy czasowe i historyczne. Odgrywa ona jednak dość małą rolę – na rzecz podświadomości.
Mit jest tworzony przez pewien określony kompleks kulturowy i przenoszony przez pewne społeczności ludzkie.
Pytanie: Czemu odpowiadają owe mity i symbole, że zyskały sobie taką popularność ?
è Odkrywają one „ostateczną sytuację człowieka” – tzn. sytuację jaką człowiek odkrywa, uświadamiając sobie swoje miejsce we wszechświecie. Wtedy dopiero możemy mówić o psychologii głębi.
W psychice ludzkiej żyją symbole i motywy mityczne – ich powtórne odkrywanie jest cechą wszystkich ludzi.
Metapsychoanliza Technika bardziej zmysłowa, przystosowana do wyjaśniania teoretycznej treści symboli i archetypów. Traktuje człowieka jako żywy symbol. Wyjaśnia to, co jest utajone, fragmentaryczne, aluzyjne. Można mówić o nowej majeutyce[1].
Dzięki temu człowiek mógłby odnaleźć symbolikę własnego ciała, które jest antropokosmosem – wariant symboliki archaicznej; nowy wymiar egzystencjalizmu.
Logika symbolu Pewne grupy symboli są spójne, ściśle ze sobą powiązane; można je ujmować w systemy i przekładać na pojęcia racjonalne.
Poczynania ludzkie są powtórzeniem wzorca mitycznego. Każdy znany nam fakt został uprzednio ustanowiony i przeżyty przez innego kogoś, kto nie był człowiekiem. To co czynie człowiek pierwotnie było już czynione.
Jest to swoista ontologia – wytwór człowiek odnajduje swoją tożsamość poprzez uczestnictwo w rzeczywistości transcendentnej.
Gest jest na tyle realny, na ile odtwarza działanie pierwotne.
GRUPY FAKTÓW (Struktura archaicznej ontologii):
1. Elementy, których realność łączy się z funkcją powtarzania i naśladowania archetypu niebiańskiego.
2. Elementy: miasta, świątynie, domy, których realność wiąże się z symbolizmem „centrum pozaziemskiego”
3. Rytuały i znaczące gesty świeckie – realność poprzez świadome powtarzanie pewnych aktów; ustanowione przez bogów, bohaterów albo przodków.
Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna. Istnieją obszary określone i amorficzne.
Doświadczenie niejednorodności przestrzeni to pradoświadczenie, które można porównać do „ustanowienia świata” .
Sacrum przejawia się za pośrednictwem jakiejkolwiek hierofanii; ustala ontologicznie świat. Przestrzeń jednorodna i skończona, bezkresna, nie ma żadnego punktu oparcia – hierofania przyjmuje „punkt stały” „środek”
Aby żyć w świecie trzeba go ustanowić, założyć. Ustalenie punktu oparcia jest równoznaczne ze stworzeniem świata.
Dla doświadczenia świeckiego przestrzeń jest jednorodna i neutralna. Nigdy nie spotkamy tego doświadczenia w stanie czystym – człowiek opowiadający się za życiem świeckim nie jest w stanie bez reszty wyzwolić się z postawy religijnej.
Pytanie: Jak doświadcza się przestrzeni świętej a jak świeckiej ?
Świętość to „punkt stały” i niejednorodność, podobnie jak w przypadku świeckiej à
Postawa kryptoreligijna nawet człowiek głęboko niereligijny posiada swoje osobiste „święte miejsca”.
Próg w kościele – łączy dwa światy; dystans pomiędzy świeckim a religijnym; paradoks – w tym miejscu oba światy nawiązują łączność. Jest to bezpośredni symbol przerwania przestrzeni; symbol przejścia.
Wszelki święty obszar implikuje hierofanię.
Teofania uświęca miejsce przez sam fakt, że „otwiera” je ku górze.
Nie zawsze potrzeba ścisłej hierofanii lub teofanii – byle jaki znak wystarcza aby wskazać na świętość miejsca.
Znak Jako nosiciel treści religijnych wprowadza element absolutny i kładzie kres względowi i nieładowi. Człowiek domaga się znaku, aby znaleźć absolutny punkt oparcia.
Jeżeli żaden znak nie objawia się sam od siebie – prowokuje się go (przywoływanie świętych sił lub ludzi – cel: zorientowanie człowieka w przestrzeni).
Sacrum jest w tym przypadku mocą, skutecznością, źródłem życia i płodności. Chęć życia w sacrum to chęć życia w umiejscowionej rzeczywistości obiektywnej.
Orientowanie się to technika konstruowania świętego obrazu. Jest on skuteczny o tyle, o ile odtwarza dzieło boże.
Koncepcja świata: Wszelki świat dla człowieka religijnego jest światem świętym.
Wszelkie terytorium zasiedlone jest kosmosem, bo uprzednio zostało ono poświęcone – jest to świat, w którego łonie nastąpiło objawienie się sacrum.
Obszar ołtarza jest świętym obszarem – wzniesienie ołtarza to odtworzenie dzieła stworzenia w skali mikrokosmosu.
Terytorium nieznane (nie zasiedlone przez „naszych”) – przynależy do modalności płynnej i nie dokształconej chaosu.
Kosmizacja nieznanych terytoriów jest zawsze konsekracją: organizując przestrzeń powtarza się zawsze wzorzec działania bogów. Osiedlenie się na jakimś terytorium sprowadza się do uświęcenia go. (przykład: słup Achilipów w środku wioski; Kwakiutlowie wierzą, że słup miedziany przechodzi przez trzy poziomy kosmiczne – świat dolny, ziemię i niebo. Znajduje się on domu kultowym. W miejscu gdzie wnika w niebo znajduje się „brama górnego świata” – widzialnym obrazem tego słupa jest na niebie Mleczna Droga).
Nie można żyć bez „otwarcia” w kierunku transcendencji; nie można żyć w chaosie.
Dzięki hierofanii następuje przeskok między poziomami kosmicznymi, została nawiązana łączność; dokonuje się także „otwarcie” ku górze.
Kolumna magiczna musi więc znajdować się w samym środku świata – wokół niego rozciąga się całość świata mieszkalnego.
„SYSTEM ŚWIATA” SPOŁECZNOŚCI TRADYCYJNYCH:
a) Miejsce święte stanowiące przerwę w jednorodności przestrzeni
b) Otwarcie jako symbol przerwania, które umożliwia przejście z jednego regionu kosmicznego do drugiego.
c) Różnorodne obrazy jako forma łączności z niebem
d) „nasz świat” rozciągnięty wokół tej osi kosmicznej, oś więc musi się znajdować „pośrodku”, „pępek świata” (np.: góra kosmiczna – bliżej nieba, sanktuaria są w środku miasta, świątynie naśladują świętą górę, zigurat)
à wywodzą się z tego liczne mity, wierzenia i obrzędy
Cały ten porządek jest zawsze w opozycji do chaosu akwatycznego.
Wszystkie najważniejsze świątynie stanowią jednocześnie obraz świata jaki i środek świata. ß człowiek społeczeństw prawspółczesnych pragnie żyć jak najbliżej środka świata. Istnieje potrzeba przebywania stale w środku.
Świat bierze początek od środka – rozciąga się od punktu centralnego. (Motyw w wielu religiach)
Środek jest tym właśnie miejscem, gdzie dokonuje się przeskok między poziomami, gdzie przestrzeń staje się święta, rzeczywista – sacrum się wdziera w obręb świata.
Kosmogoniczna funkcja środka – „pępek świata” (W niektórych wierzeniach tzw. Święte Chaty – podłoga to ziemia, sufit to niebo, a ściany to cztery strony świata; czworo drzwi, czworo okien i cztery kolory ścian).
W najróżnorodniejszych kontekstach kulturowych odnajdujemy zawsze ten sam schemat kosmologiczny i ten sam scenariusz obrzędowy: osiedlenie się na jakimś terytorium, w jakiejś okolicy jest równoznaczne z położeniem podwalin świata.
Jeżeli nasz świat faktycznie jest kosmosem, to wszelki atak z zewnątrz grozi mu przeistoczeniem się w chaos. Wrogowie przynależą do mocy chaosu. Motyw prasmoka, którego zabicie pozwoliło na stworzenie kosmosu.
Urządzenia ochronne chroniące z początku osiedla i miasta miały początkowo charakter magiczny.
Myśl symboliczna utożsamia nieprzyjaciela człowieka z demonem i śmiercią.
Opisy niebezpieczeństwa zagrażające jakiejś cywilizacji: chaos, bezład, ciemności ß powrót do stany płynnego, bezładnego, bezkształtnego – chaotycznego.
Obecnie mamy do czynienia z desakralizacją siedziby ludzkiej.
Człowiek musi wziąć na siebie stworzenie świata, który wybrało się na miejsce zamieszkania. Przy okazji budowy domów potrzeba zawsze jakichś ofiar: krwawych lub symbolicznych. Człowiek bierze na siebie odpowiedzialność za świat, który stworzył.
Dwa obrzędowe sposoby przeistaczania siedziby w kosmos:
1. utożsamienie z kosmosem poprzez wytyczenie czterech stron świata od punktu środkowego; (najniższe stadia kultury)
2. powtarzanie przez obrzęd budowy wzorcową czynność bogów, dzięki której świat narodził się z ciała potwora; (wprowadzony w kulturze archaicznych rolników)
Wąż symbolizuje chaos, to co bezkształtne, nie ujawnione. Obcięcie głowy węża jest równo...
bigpasibrzuch