Lp.

Zagadnienie

i czas

Treść zagadnienia

Wskazówki metodyczne

1.

Wstęp

5’

-          przyjęcie meldunku,

-          sprawdzenie obecności,

-          podanie tematu i celu zajęć.

2.

Zasady zależności w czasie pełnienia służby wojskowej

15’

W Regulaminie ogólnym Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza się:

Rozdz. I

1.   W wojsku obowiązuje hierarchiczny układ stanowisk (władzy) i stopni.

2.   Między poszczególnymi osobami ze względu na posiadany stopień wojskowy i zaj­mowane stanowisko służbowe istnieje określony stosunek zależności.

3.   W wystąpieniach służbowych chociażby dwóch żołnierzy zawsze jeden z nich jest przełożonym lub starszym.

4.   Starszym jest żołnierz, który ma wyższy, a młodszym - niższy stopień wojskowy.

5.   Przełożonym jest żołnierz, który na mocy postanowień organizacyjno-służbowych lub rozkazu wyższego przełożonego ma prawo rozkazywania w stosunku do swych pod­władnych.

6.   Wobec podległych żołnierzy (osób) przełożony sprawuje funkcje dowódcze (kierow­nicze) i szkoleniowo-wychowawcze. Jest odpowiedzialny za dyscyplinę, porządek i sprawność organizacyjną ich służby (pracy).

7.   Podczas wspólnego działania żołnierzy, których nie łączy podległość służbowa, prze­łożonym zostaje zajmujący wyższe stanowisko etatowe, a przy równorzędnych o star­szeństwie decyduje kolejno: stopień wojskowy, wysługa lat w danym stopniu i staż służby wojskowej.

8.   Zwracając się do podwładnych (młodszych), przełożony (starszy) czyni to stanow­czo, lecz taktownie, zachowując w każdej sytuacji spokój i opanowanie. Ponadto nie wypowiada krytycznych uwag (opinii) w obecności niższych od nich stanowiskiem (stopniem) oraz osób postronnych.

9.   Żołnierze podporządkowani przełożonemu są jego podwładnymi.

10. W sprawach służbowych podwładny ma tylko jednego bezpośredniego przełożonego. Przełożeni wyższego szczebla sprawują władzę (przełożeństwo) za jego pośrednic­twem.

11.Między żołnierzami Wojska Polskiego a żołnierzami innych armii nie występują stosunki przełożeństwa i podległości. Takie zależności mogą być uzgodnione tyl­ko na okres realizacji wspólnych przedsięwzięć (misje pokojowe, ćwiczenia, szko­lenia itp.).

3.

Stosunki międzyludzkie w pododdziale

20’

Niezwykle istotnie na przebieg służby wojskowej wpływają stosunki między­ludzkie w pododdziale, określane również mianem stosunków społecznych. Przez pojęcie to należy rozumieć system więzi przejawiających się w bezpośrednim oddziaływaniu na siebie żołnierzy. System ten oparty jest na obowiązujących w wojsku zasadach i regułach postępowania, wynikających z regulaminów, prze­pisów wojskowych oraz rozkazów przełożonych. Rozróżniamy stosunki międzyludzkie:

a) formalne - oparte na więziach funkcjonujących w strukturach formalnych, takich jak: drużyna, pluton, kompania;

b) nieformalne - wynikające z osobistych znajomości, przyjaźni czy też kole­żeństwa i zawierające powiązania np. regionalne, środowiskowe;

c) w układzie pionowym - są to zależności służbowe i zadaniowe, powiązania między przełożonymi i podwładnymi;

d) w układzie poziomym - są to więzi i zależności między żołnierzami druży­ny, plutonu.

Stosunki międzyludzkie w pododdziale powinny mieć taki charakter, aby za­dania, jakie postawił przełożony, można było wykonywać w atmosferze wzajem­nego zaufania, życzliwości i koleżeństwa. Od atmosfery panującej w poszczegól­nych drużynach i plutonach (kompanii) zależeć będzie to, czy czas służby woj­skowej żołnierze zapamiętaj ą jako czas przygody, przyjaźni, służby bez stresów, czy też jako czas, o którym będą chcieli jak najszybciej zapomnieć.

Stosunki międzyludzkie w pododdziale powinny mieć też taki charakter, aby każdy żołnierz miał pewność, że podczas wykonywania zadań indywidualnych i pododdziału może w każdej chwili liczyć na pomoc kolegów i dowódców oraz że w jego zespole nie ma cwaniactwa i chamstwa.

Więź społeczna jest wyznacznikiem różnorodnych form życia społecznego i społecznych integracji oraz funkcjonowania zbiorowości, w tym m. in. zbioro­wości żołnierskich.

Warunki odbywania służby wojskowej zmuszają do przyjmowania i rozwija­nia określonych więzi i stosunków interpersonalnych. Żołnierze w ramach struk­tur organizacyjnych tworzą odrębne i wielorakie pod względem liczebności, za­dań i stopnia wyszkolenia pododdziały.

Pododdział wojskowy to grupa żołnierzy połączonych systemem uregulowa­nych stosunków formalnych i nieformalnych, zwanych relacjami interpersonal­nymi. Pododdział to zespół ludzi współdziałających ze sobą, wyodrębniający się spośród grup, mających własne ważne cele, wartości i wspólne zadania.

Stosunki interpersonalne to system uporządkowanych i spontanicznych wza­jemnych więzi i zależności występujących między dwoma lub kilkoma bezpo­średnio kontaktującymi się ze sobą żołnierzami. Stosunki te kształtują się na ba­zie świadomych (a także nie w pełni świadomych) oddziaływań werbalnych, ja­kimi są język, mowa, oraz niewerbalnych, takich jak gestykulacja, mimika. W pododdziale wojskowym wyróżniamy stosunki interpersonalne: formalne - pionowe i poziome; nieformalne - koleżeńskie, przyjacielskie, obojętne, wrogie;

mieszane.

Więzi formalne pionowe określają wzajemne relacje i styczności między prze­łożonymi, dowódcami a podwładnymi. Więzi te określają wzajemne zależności przełożeństwa i podległości służbowej w warunkach służby i wykonywania zadań. Określone są jasno i wyraźnie przez przepisy wojskowe, regulaminy i we­wnętrzne ustalenia organizacyjne. Zgodnie z tymi ustaleniami żołnierze wzajem­nie się do siebie zwracają, odnoszą do przełożonych i reagują w określony spo­sób na wydawane polecenia i rozkazy.

Więzi formalne poziome wyznaczają wzajemne relacje między żołnierzami nie będącymi we wzajemnych stosunkach służbowych i nie podległymi sobie. Są to więzi, jakie zachodzą między żołnierzami tego samego pododdziału, tej samej drużyny. Więzi te wpływają w dużym stopniu na wewnętrzne zdyscyplinowanie żołnierzy, ich szacunek do kolegów i przełożonych służbowych.

Więzi formalne pionowe i poziome uregulowane są przepisami prawa woj­skowego i regulaminów oraz zwyczajów i obyczajów żołnierskich. Dlatego każ­dy żołnierz musi koniecznie znać przepisy i normy regulujące tok życia służbo­wego w jednostce wojskowej oraz regulujące kontakty pozasłużbowe.

Więzi nieformalne we wzajemnych stosunkach między żołnierzami utrzymy­wane są poprzez zwyczajowe, nie naruszające zasad regulaminu wojskowego, kontakty żołnierzy, którzy wykonują takie same obowiązki, korzystają z takich samych przywilejów i ponoszą odpowiedzialność w takim samym zakresie. Są to z reguły żołnierze tych samych korpusów osobowych, mający takie same stopnie wojskowe lub pełniący służbę na tym samym szczeblu dowodzenia.

Zachowania żołnierzy w pododdziale można rozpatrywać ze względu na na­stępujące sposoby utrzymywania kontaktów międzyludzkich:

zbliżenia - otwarte dążenie do nawiązania relacji, wyrażające się w chęci ak­tywnego współuczestniczenia w życiu pododdziału, nawiązywania różnorod­nych kontaktów z innymi żołnierzami;

ucieczka - unikanie kontaktu interpersonalnego, uzewnętrznione zamknięciem się w sobie, niewłączaniem się w tok życia pododdziału; dominacja - zdecydowane podporządkowanie innych żołnierzy sobie. Ten spo­sób aktywności grupowej charakterystyczny jest dla osób silnych, zdecydo­wanych;

uległość - posłuszne dostosowanie się do działań innych osób, które określić można jako działanie oparte na oczekiwaniu i wyrażaniu zgody na kierowanie sobaj oczekiwanie pomocy - postawa oczekiwania na rozwój wydarzeń i szukania podpowiedzi, w jaki sposób uwolnić się od trosk i zmartwień lub postawa demonstrująca niemożność podołania zadaniom.

4.

Przejawy nieformalnych stosunków w życiu wojska

15’

Zachowania jednostek lub grup społecznych sprzeczne z wartościami kultury akceptowanymi przez społeczeństwo (np. alkoholizm, narkomania, przestępczość); także struktury i systemy społeczne zakłócające rytm życia społecznego, np. prze­rost biurokracji, korupcja.

W społeczności żołnierskiej, która pragnie zaspokoić potrzebę hierarchiczne­go podporządkowania, można zaobserwować:

- istnienie wewnętrznej hierarchii wśród osobników sobie równych;

- stosowanie reguł podporządkowania niżej stojących w owej hierarchii wyżej

postawionym;

- istnienie form podporządkowania, czyli swoistej otoczki obyczajowej i językowej - żołnierskiego folkloru z elementami rytualnymi. „Fala" -jest to specyficzna forma ładu organizacyjno-kulturowego, ukształ­towana w grupach żołnierskich, polegająca na zinstytucjonalizowaniu postępo­wania w sferze nieformalnego podziału obowiązków i przywilejów według jednolitego kryterium stażu służby.

Historia wewnątrzśrodowiskowej ceremonii w wojsku jest prawdopodobnie tak długa, jak długo istnieje armia jako zjawisko społeczne. Formą zewnętrzną ceremonia ta sięga wieków średnich - rycerze różnili się ubiorem, jego kolorystyką, zdobieniami, korzystali z różnych praw, zgodnych z zasługami wojennymi czy zależnych od stażu służby rycerskiej itp.

Obyczaje żołnierskie zmieniały się wraz ze zmianami charakteru armii. Zależności pomiędzy samymi żołnierzami powstawały, utrwaliły się i stały się po­wszechne w armiach cechujących się długotrwałą służbą wojskową.

W okresie międzywojennym w wojsku polskim znana była instytucja „dziad­ka" i zjawisko tzw. „cukania". Funkcjonujące obecnie w wojsku obyczaje i cere­monie żołnierskie mają nie tylko historyczne uwarunkowanie, ale też środowi­skowe, kulturowe i społeczne.

Znaczna część zwyczajów przenoszona jest ze środowiska szkolnego, interna­towego, subkultur młodzieżowych lub nawet ze środowisk przestępczych.

Zwyczaje i obyczaje funkcjonujące w wojsku są zjawiskiem stałym - trwają już od dziesięcioleci i są głęboko zakorzenione w świadomości żołnierzy jako jeden z elementów „normalności" służby wojskowej.

Towarzyszące „fali" wytwory symboliczne - znaczki, chusty, falomierzc, uło­żenie niektórych części umundurowania - powodują, że o zjawisku tym powinni­śmy mówić raczej w kategoriach instytucji społecznej, opartej na szeroko rozbu­dowanej nieformalnej strukturze.

W wojsku istnieje ok. 70 - 80 zwyczajów o charakterze nieformalnym. Ich treść i zasięg są zmienne, zależnie od np. rodzaju wojsk, służby, garnizonu (mia­sto, „zielony garnizon").

Do szczególnie rażących form deformacji stosunków między żołnierzami

należą:

elementy psychicznej presji (ośmieszanie, wyszydzanie, dyskryminacja, izo­lowanie, dręczenie, zastraszanie, groźba);

wymuszanie posług osobistych (słanie łóżek, przynoszenie posiłków, czysz­czenie broni, sprzętu itp.);

wyzysk materialny (odbieranie pieniędzy, wymuszanie zakupu papierosów, al­koholu, rozkradanie paczek, czasowe zawłaszczanie własności prywatnej żoł­nierzy);

naruszanie nietykalności fizycznej (bicie, potrącanie, szarpanie itp.). Za źródła nieformalnej obyczajowości w wojsku uznaje się:

•    chęć wyróżnienia się spośród anonimowej i jednolitej „masy żołnierskiej";

•    młodzieńczą chęć imponowania innym w myśl zasady: „Jeśli nie mogę impo­nować intelektem, siłą, to imponuję zachowaniem";

•    przeciwstawianie się rygoryzmowi służby wojskowej i ściśle określonym nor­mom zachowania;

•   przenoszenie na grunt zachowań, które nie są akceptowane w innych środowi­skach, w wojsku zaś możliwe do zademonstrowania, gdyż zachowanie żołnie­rzy poza czasem służbowym nie jest wystarczająco kontrolowane;

•    tradycję pokoleniową wyrażającą się w wymuszaniu określonego postępowa­nia narzuconego przez żołnierzy starszych służbą.

Pozornie humorystyczne, zabawne ceremonie nieformalne przeradzają się w agresję, prostactwo zachowań czy też brutalność. Naruszają zasadę jednooso­bowego dowodzenia oraz przeciwstawiają się obowiązkowi poszanowania god­ności żołnierzy młodszych służbą.

Prostactwo nieformalnych ceremonii to następstwo niskiego poziomu wycho­wania, małego wyrobienia intelektualnego czy też zwykłego chamstwa.

Źródła nieformalnej obyczajowości tkwią również w ubogiej ofercie działań kulturalno-oświatowych i sportowo-rekreacyjnych jednostek wojskowych. Brak rozrywek kulturalnych kompensowany jest „rozrywką" w postaci nieformalnych zachowań.

Prowadzący zajęcia na temat nieformalnych stosunków powinien podjąć próbę przekonania młodych żołnierzy do przyjęcia określonego wzorca zachowań w cza­sie pełnienia służby wojskowej oraz do jednoznacznego potępienia zjawiska „fali".

Cel ten można osiągnąć jedynie poprzez zdecydowane przeciwstawienie się „fali", pokazanie, że zachowania regulaminowe mogą również sprawić satysfak­cję osobistą oraz że są wyrazem dojrzałości fizycznej i emocjonalnej.

Wykładowca powinien w sposób stanowczy i przekonujący wykazać, że „fala" jest zjawiskiem negatywnym, demoralizującym oraz szkodzącym żołnierzom i wojsku.