Zagadnienia do egzaminu z wprowadzenia do pedagogiki- word2003.doc

Zagadnienia do egzaminu z wprowadzenia do pedagogiki

1. Określenie pojęć: pedagogika, pedagogia, pedagogizm.

Pedagogika – dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego.

Pedagogia – Zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli; Odnosi się do praktycznej „sztuki wychowania” w odróżnieniu od pedagogiki, która jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki pedagogicznej, ideologii edukacyjnej bądź ukrytego programu wychowawczego (np. szkoły).

Pedagogizm – pojęcie negatywne, przerost teorii, sztuczne oddzielenie procesu wychowania i nauczania.

2. Pedagogika jako nauka (kryteria).

- historia

- posiada przedmiot badań (proces wychowania)

- posiada terminologię

- metodalogia badań

3. Podstawowe pytania współczesnej pedagogiki (sfera faktów, sfera wartości, sfera działania)

1.Sfera faktów -> Kim jest człowiek? – spojrzenie na człowieka z perspektywy empirycznej – „tu i teraz”

2. Sfera wartości -> Kim ma być człowiek? – spojrzenie na człowieka z perspektywy aksjologiczno-światopoglądowej

3. Sfera działania -> Kim się staje człowiek? – spojrzenie na człowieka z perspektywy prakseologicznej.

4. Czynniki rozwoju osobowości człowieka (teoria natywistyczna, środowiskowa, konwergencji, czterech czynników)

- teoria natywistyczna – (zadatki dziedziczne) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka, więc powinno się ingerować w jego rozwój

- teoria środowiskowa - (środowisko) człowiek przychodzi na świat jako „tabula rasa” i to jak przebiega jego rozwój i kim się staje zależy od środowiska

- Teoria konwergencji – (geny+środowisko) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka, jednak do idealnego, optymalnego rozwoju potrzebuje jeszcze bogatego środowiska zewn. („wysokiej jakości ziarno” + „urodzajna gleba”)

- teoria czterech czynników – ( geny+środowisko+wychowanie+aktywność własna) dziecko rodzi się z zadatkami na doskonałego człowieka jednak na drodze do doskonałości napotyka szereg przeszkód i bez świadomych zabiegów wych., jego własnych starań i korzystnego środowiska nie osiągnąłby optymalnego rozwoju.

5. Symptomy przemian współczesnej kultury.

1. Kultura konsumpcji – orientacja na przyjemność i przymus szczęścia (idea szczęścia oparta na udanym życiu rodzinnym, duchowości religijnej czy sukcesie zawodowym, została zastąpiona „euforią supermarketu” związaną z „udanymi zakupami”, „byciem na czasie” oraz interesującym i ekscytującym stylem życia)

2. Kultura typu instant – orientacja na natychmiastowość

- Triada: Fast food (szybkie jedzenie) – kuchenka mikrofalowa, rozpuszczalna kawa, gorący kubek itp.

              Fast sex (szybki sex) – natychmiastowa satysfakcja seksualna, której egzemplifikacją jest Viagra – instant sex bez zobowiązań i zaangażowania emocjonalnego (zagrożenie AIDS)

              Fast car (szybki samochód) – symbol kurczenia się czasu i przestrzeni

- Natychmiastowa komunikacja – tel. Kom., fax, e-mail, stacje telewizyjne, MTV, CNN.

- Chirurgia plastyczna – natychmiastowa forma uzyskania idealnego ciała, młodości i piękna.

- Kultura klikania (Zapping) – nawyk nieustannego zmieniania kanałów telewizyjnych i zdolność do jednoczesnego oglądania kilku programów (tracimy nawyk systematyzacji i kategoryzacji świata, tracimy poczucie życia w świecie uporządkowanym, tracimy zdolność do „bycia zdziwionym”. Fascynacja tym „co się pojawi”.

- Supermarkety – rzeczywistość „w pigułce”, „Kaczor Donald idzie na zakupy” – metafora idealnego konsumenta, który posiada sprzeczne motywy, pragnienia i fantazje.

- Telewizyjna stacja MTV – unieważnia wszelkie estetyczne hierarchie.

- Internet – natychmiastowe, dowolne przemieszczanie się przez informacje, kultury, społeczeństwa.

- Moda – tożsamość znajduje się w szafie, wystarczy otworzyć drzwi i wybrać

3. Prymat kultury popularnej – edukacja postrzegana jako „zło konieczne” – nie jest sensem codziennego życia. Supergwiazdy filmu i estrady kształtują wzory osobowe. Zniesienie różnic między kulturą wysoką i niską, elitarną i popularną.

4, Kultura upozorowania – ludzie nabierają doświadczenia tylko przez kontakt z mediami. „Medialne image” zastępuje ludziom ideały a sławne osoby z telewizji – bohaterów. Utracona została zdolność między „kształtem, a jego cieniem” (media nie tyle reprezentują rzeczywistość  co ją wytwarzają)

- Inflacja znaczeń – (zagubienie jednoznacznych układów odniesienia) – „ekstaza komunikacji” (obsesyjne konsumowanie informacji), „epidemia znaczeń” (znacznie „zwielokrotniają się” i tracą natychmiast swoje znaczenie – nie ma kontroli nad tym procesem)

- kultura skoku adrenaliny i ryzyka – fascynacja ekstremalnymi emocjami

- kultura kultu ciała i seksualności – samo uśmiercające się ciało: wygolone, wykolczykowane, odlotowe (narkotycznie), wytatuowane itd.;

- „taniec wokół seksu” – dążenie do maksymalnego zaspokojenia seksualnego.

5. Amerykanizacja – („coca – colizacja”, „mcdonalizacja”) dominacja kultury amerykańskiej, język angielski, moda – jeansy, muzyka – Madonna.

6. Charakterystyczne cechy społeczeństwa konsumpcyjnego.

Orientacja na przyjemność i przymus szczęścia (idea szczęścia oparta na udanym życiu rodzinnym, duchowości religijnej czy sukcesie zawodowym, została zastąpiona „euforią supermarketu” związaną z „udanymi zakupami”, „byciem na czasie” oraz interesującym i ekscytującym stylem życia)

Społeczeństwo konsumpcyjne - jest to społeczeństwo nowoczesne, w którym nadrzędnym celem - ze względu na zwiększenie się jakości życia względem czasów dawniejszych, jest konsumpcja, zaś polityka, moralność społeczna i obyczaje, podporządkowują się jej.

7. Definicja pojęcia wychowania ( wg W.Okonia, B.Suchodolskiego, antypedagogów)

Wychowanie wg W.Okonia – świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poszanowaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

Wychowanie wg B.Suchodolskiego – przygotowanie jednostki do spostrzegania zmian jakie niesie ze sobą rozwój cywilizacji, do wymogów przyszłości i umiejętności reagowania na nie. („Wychowanie do życia w przyszłości”)

Wychowanie wg antypedagogów - Wychowanie, całkowicie podporządkowujące dziecko autorytetowi osoby dorosłej, która kształtuje jego osobowość według z góry określonego wzorca i narzuca mu gotowy, własny system wartości, antypedagogika uważa za naruszenie prawa jednostki do samookreślenia. Takiemu wychowaniu przeciwstawia układ, w którym obie strony - wychowawca i wychowanek - mają takie same prawa, a rola pedagoga polega jedynie na życzliwym wspieraniu dziecka w jego samodzielnych poszukiwaniach i wyborach.

Wychowanie, wg antypedagogiki, pozornie opierając się na szacunku wobec dziecka, ostatecznie sprowadza się do pozostawienia go samemu sobie. W tak rozumianym wychowywaniu błędnie, pozostawia się dziecku swobodny wybór postępowania, zapominając o tym, że człowiek wprawdzie przychodzi na świat z niektórymi cechami wrodzonymi, ale właściwe postawy wobec norm moralnych i hierarchia wartości, kształtują się w nim dopiero w trakcie rozwoju, stopniowo i pod wpływem otoczenia. Psychologia rozwojowa stwierdza, iż rozwój dziecka wymaga stworzenia mu odpowiednich i konkretnych warunków, gwarantujących pełny rozwój jego człowieczeństwa. Wymaga określonych działań z zewnątrz, czyjejś ingerencji, stawiania właściwych wymagań, a przede wszystkim  doświadczenia rodziców i ich autorytetu.

8. Cechy wychowania.

- złożoność – uwikłanie w wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych wychowanka

- intencjonalność – wychowawca realizuje jakieś cele

- interakcyjność – wychowanie odbywa się we wzajemnych interakcjach wychowawcy i wychowanka

- relatywność – tzn. trudne są do przewidzenia jego skutki

- długotrwałość – trwa całe życie

9. Określenie pojęć: edukacja, podmiotowość, socjalizacja (pierwotna i wtórna), akulturacja, inkulturacja, anomia.

Edukacja – ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych i religijnych) czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji. Temu pojęciu najpewniej odpowiada termin „kształcenie”.

Podmiotowość - to poczucie bycia kimś, posiadanie tożsamości odróżniającej jednostkę od innych. W jej ramach człowiek wierzy, że własna aktywność w znacznym stopniu zależy od niego samego. Aby stać się podmiotem trzeba dokonać świadomych założeń dotyczących samego siebie i wybrać własną drogę rozwoju. Poczucie podmiotowości rozszerza możliwości edukacyjne człowieka i pozwala na rozkwit jego osobowości.

Socjalizacja – proces i rezultat procesu przekazywania jednostce systemów wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości, a także określanych umiejętności, w tym zwłaszcza związanych z opanowaniem narzędzi ( sposobów) posługiwania się przedmiotami będącymi wytworami człowieka ( oraz wejściem w świat społecznych instytucji. Dokonuje się poprzez oddziaływania środowiska społecznego, osób i sytuacji wychowawczych.

Pierwotna:

- składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.

- człowiek oddziałuje na nią w dzieciństwie i dzięki niej staje się członkiem społeczeństwa. Pod wpływem interakcji ze swoimi opiekunami uczy się języka, gestów, wzorów zachowań, wartościowania, oceniania itp. Socjalizacja ta przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizacja_pierwotna"

Wtórna:

- składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji uogólnionego innego dziesięciościanu edukacyjnego.

- socjalizacja pierwotna ma ogromny wpływ na socjalizację wtórną. W socjalizacji wtórnej dziecko dochodzi do odkrycia istnienia ogólnospołecznych reguł.Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Socjalizacja_wt%C3%B3rna"

Akulturacja – proces przyswajania obcej kultury przez przedstawicieli innego, mniej dynamicznego kręgu kultury, bądź proces stopienia się asymilacji różnych kultur. Rzadko przebiega on bezkonfliktowo.

Inkulturacja – proces jednostkowego wchodzenia w kulturę społeczności i społeczeństwa. Proces całożyciowy, dynamiczny, pozwalający człowiekowi lepsze i pełniejsze poznawanie i rozumienie społecznego świata.

Anomia – zachowanie występujące głównie u dzieci w wieku przedszkolnym, nie kierują nim normy ustanowione przez innych, lecz własne chwilowe zachcianki dziecka. W miarę rozwoju dziecka anomia jest zastępowana przez heteronomie; Stan rozpadu norm postępowania powszechnie przyjętych za obowiązujące w danym społeczeństwie.

10. Klasyfikacja wartości wg Jedlińskiego.

1)Transcendentne- Bóg, świętość, wiara, zbawienie

2)Uniwersalne – dobro, prawda

3)Estetyczne – piękno, moda

4)Poznawcze – wiedza, mądrość, refleksyjność

5)Moralne – bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość,

              wierność

6)Społeczne – demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina

7)Witalne – siła, zdrowie, życie

8)Pragmatyczne – praca, spryt, talent, zaradność

9)Prestiżowe – kariera, sława, władza, pieniądze

10)Hedonistyczne – radość, przyjemność, zabawa, seks

11. Wartości preferowane w wychowaniu wg M.Łobockiego

1. Altruizm -  oznacza troskę o dobro konkretnej osoby lub grupy osób. Troska ta polega zazwyczaj na wyświadczaniu komuś jakiejś przysługi w sposób świadomy, dobrowolny i bezinteresowny.

2.Tolerancja -  na ogół to „skłonność do zgody na myślenie, działanie i uczucie inne niż nasze” lub przyznawanie innym prawa: do własnych poglądów, do określonego postępowania i stylu życia mimo odmiennego od naszego, a nawet sprzecznego, do wierzeń religijnych i światopoglądów pomimo odmienności od naszego światopoglądu i wyznawanej wiary.

3. Odpowiedzialność – zobowiązanie jednostki aby wypełniała ona wyznaczone czynności w sposób, w miarę swych możliwości, najlepsze cztery sposoby rozumienia odpowiedzi: powszechna odpowiedzialność, podejmowanie odpowiedzialności, pociągnie do odpowiedzialności, działanie odpowiedzialne.   

4. Wolność -  jest daleka od samowoli i pozostaje w zgodzie z postulatem uznawania każdego człowieka za osobę której przysługuje godność osobista. Jest wyrazem niezaprzeczalnej dojrzałości moralnej czy wręcz subtelnej szlachetności w codziennym postępowaniu.

5. Sprawiedliwość – polega „na gotowości oddania każdemu tego, co mu się należy, czyli na traktowaniu każdego zgodnie z jego uprawnieniami”. To także przestrzeganie prawa.

12. Właściwości konstytutywne wychowania (akomodacja, aproksymacja, indoktrynacja)

Akomodacja – (przystosowanie) wg Piageta proces przekształcania się nabytych przez jednostkę schematów czynnościowo-poznawczych stosowanie do nowych i nie poddających się asymilacji oddziaływań środowiskowych.

Aproksymacja – zastępowania jednych wielkości innymi, bliskimi w ściśle sprecyzowanym sensie, przybliżenie jednej wartości za pomocą innych. Ujęcie czegoś w sposób przybliżony. Przybliżenie jednostce norm, zadań, wartości.

Indoktrynacja – świadomie i systematycznie stosowana strategia działania, której celem jest wpojenie ludziom określonych przekonań; główne drogi ind. To: środki masowego przekazu, system oświaty.

13. Klasyfikacja celów wychowania.

- Cele kreatywne – typu: wywołać, ukształtować, wzbudzić np. nowe zainteresowania, nowe przekonania

- Cele optymalizujące – typu: zwiększyć, wzmóc, poszerzyć np. wrażliwość, zaangażowanie

- Cele minimalizujące – typu: osłabić, zredukować, ograniczyć np. agresję, nadmierną wrażliwość

- Cele korekcyjne – typu: przekształcić, zmienić np. postawę, przekonania

14. Pojęcie teleologii, aksjologii, pedeutologii.

Teleologia – wieloznaczny termin filozoficzny najczęściej oznaczający celowość lub pogląd, że coś jest celowe, zmierza do jakiegoś celu. Zdaniem filozofów teleologia jest nie tylko cechą człowieka lecz także własnością życia jako takiego. Jest składnikiem doktryny chrześcijańskiej uznającej, że świat zmierza do konkretnego celu; Jest to nauka o stanowieniu celów w świetle, której cele wychowania są przyznawane w stosunku do wychowania.

Aksjologia – nauka o wartościach, teoria wartości; zajmuje się badaniem natury wartości, ustalaniem norm i kryteriów wartościowania; też konkretny system wartości.

Pedautologia – (dział pedagogiki) nauka o sobie i zawodzie nauczyciela.

15. Główni przedstawiciele pedeutologii i ich poglądy dotyczące osobowości nauczyciela.

- J.W.Dawid – „dusza nauczycielstwa” – pojęcie osobowości, określił cechy niezbędne aby być dobrym nauczycielem.

Wzorzec osobowości nauczyciela:

Miłość do innych ludzi „miłość dusz”; Bogato rozwinięte życie wewnętrzne: Poczucie odpowiedzialności; Potrzeba doskonałości; Nieprzeparta potrzeba czynu; Wewnętrzna prawdziwość moralna; Odwaga postępowania zgodnie z własnym przekonanie.

- Iza Moszczeńska – „instynkt nauczycielski” – rzecz wrodzona

- Zygmunt Myszłakowski – „talent pedagogiczny”

- Stanisław Szuman – filozof zajmujący się pedagogiką; bogactwo własnej osobowości + sposób rozdawania oddziaływania na innych.

- Stanisław Baley – „psychika nauczyciela – zdatność wychowawcza”

- M. Kreutz – „psychika nauczyciela – zdatność sugestywna”

- Zygmunt Baumana – określił współczesne role nauczyciela

16. Współczesne role nauczyciela wg Z.Baumana.

1.Nauczyciel – przewodnik – prowadzi za sobą uczniów (po własnych śladach) z jednoczesnym otwieraniem przez nauczyciela perspektyw autokreacyjnych, związanych z ukazywaniem drogi rozwojowej, możliwości kreowania siebie i świata. Nauczyciel przewodnik zna cel wędrówki; drogi, którymi można dojść do celu i potrafi wśród nich wybrać tę najlepszą, wie wszystko o marszu, jego regułach, sposobie i tempie. Nie narzuca celu, drogi, sposobu marszu, oferuje je, odnawia, otwiera nowe znacznie. Nauczyciel idzie na czele pewien swej wiedzy o miejscach, ku którym prowadzi, jednocześnie musi dostrzegać, słyszeć i usłyszeć (wziąć pod uwagę) rację tych, którzy zostają z tyłu.

2. Nauczyciel – tłumacz – jego funkcją jest objaśnianie rzeczywistości, poczucie odpowiedzialności za tłumaczenie, pośredniczenie między jednostką a światem społecznym, kulturą. Zna język, kompetencje, sposoby interpretacji swoich słuchaczy, lecz jego własne kompetencje są znacznie szersze, gdyż wzbogacone o wielość języków, spojrzeń, punktów widzenia i odniesień.

3. Nauczyciel – refleksyjny praktyk – buduje swoje kompetencje w oparciu o własne doświadczenie praktyczne ze świadomością iż mają one charakter dialogowy, wymagają ciągłego sprawdzania, problematyzowania i usensawniania na nowo. Inteligentne twórcze działanie zrelatywizowane w stosunku  do konkretnej niepowtarzalnej sytuacji w której znajduje się praktyk. Refleksyjny praktyk „wie-co”, „wie jak”, „wie dlaczego”, „wie-kto” i „dlaczego ja”

4. Nauczyciel – badacz – badania edukacyjne powinny być integralną częścią szkolnej pracy nauczyciela. Podejmuje studia nad własnymi działaniami praktycznymi w klasach czy szkołach. Działania badawcze stwarzają możliwość do budowania samowiedzy nauczyciela.

5. Nauczyciel – wyemancypowany – rozumienie wolności i podmiotowości ucznia. Zdolność nauczyciela do modyfikacji tradycyjnych czynności, przyjęcie perspektywy ucznia, przekraczanie ograniczeń, uwalniania się od algorytmów i stereotypów.

17. Nauczycielskie normy moralne:

1. Dobrze uczyć:

- biegłość w swej specjalności

- właściwe przygotowanie do lekcji

- kwalifikacje zawodowe

2. Życzliwość dla ucznia:

- poważne traktowanie każdego ucznia

- respektowanie poczucia własnej wartości

- gotowość pomocy

3. Sposób bycia nauczyciela:

- zachowuj się tak, jakbyś chciał, żeby zachowywali się twoi uczniowie

- autorytet nauczyciela

4. Wprowadzenie w wartości kultury:

- emocjonalne zaangażowanie w wartości

- właściwa postawa w obliczu konfliktu wartości

18. Wyznaczniki współczesnej edukacji.

- „Uczyć się, aby wiedzieć” – czyli uczyć się aby umieć korzystać z możliwości, które Stawarza edukacja przez całe Zycie. Uczyć się tak, aby w większym stopniu opanować narzędzia wiedzy, aniżeli zdobywać encyklopedyczne i skodyfikowane wiadomości;

- „Uczyć się, aby działać” – czyli uczyć się, aby nie tylko zdobyć kwalifikacje  zawodowe, ale przede wszystkim uzyskać kompetencje, które umożliwiają rozwiązywanie życiowych problemów i wyposażą jednostkę w umiejętności pracy w zespole.

- „Uczyć się, aby żyć wspólnie” – czyli uczyć się współżycia z innymi, wzbogacać wiedzę o innych ludzi, ich kulturze i duchowości oraz podejmowania wspólnych działań z poszanowaniem pluralizmu i wzajemnego zrozumienia

- „Uczyć się, aby być” – uczyć się tak, aby edukacja była przede wszystkim wędrówką, której kolejne etapy wiążą się z nieustannym rozwojem osobowości.

19. Prawa dziecka wg J. Korczaka i Hubertusa von Schonebecka (Manifest Praw Dziecka)

Korczak:

- Prawo do szacunku – (dla niewiedzy, dla smutku, niepowodzeń i łez, dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności, dla pracy poznania, dla tajemnic i wahań ciężkiej pracy wzrostu, dla własnych słabości).

- prawo do tajemnicy – (tajemnicy osoby, jak i własnych spraw, przeżyć i doznań)

- prawo do samorządności – (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)

- prawo do własności – (siebie – do samo posiadania i do swoich rzeczy)

- prawo do miłości – (do piersi matki, atmosfery, troskliwości i przyjaźni)

- prawo do własnego rozwoju i dojrzewania,

- prawo do ruchu, do zabawy, do pracy i badania,

- prawo do sprawiedliwości w życiu,

- prawo do śmierci,

- prawo do dnia dzisiejszego,

- prawo do samostanowienia – (prawo antytezy, prawo do oporu, do protestu, do upominania się i żądania, do wypowiadania własnych myśli, do życia własnym wysiłkiem i własną aktywnością)

- prawo dziecka, by było tym „czym jest”.

Hubertus von Schonebeck (Manifest Praw Dziecka)

1. Prawo podstawowe:

- prawo do równości

- prawo do swobodnego rozwoju

- prawo do odpowiedzialności prawnej za swoje życie i czyny

- prawo do odmowy prawnej

...