Tove Jansson
O Paszczaku, który kochał ciszę (ze zbioru: "Opowiadania z Doliny
Muminków")
Tłumaczenie: Irena Szuch - Wyszomirska
Zoceerowała: Małgorzata "Zuzanka" Krzyżaniak
-----------------------------------------------------------------
Był sobie raz pewien Paszczak, który pracował w lunaparku,
co przecież nie musi od razu znaczyć, że było mu bardzo wesoło.
Dziurkował bilety odwiedzających lunapark, żeby nie mogli się
przypadkiem zabawić więcej niż raz, a już tylko taka rzecz może
przyprawić o smutek, jeśli się ją robi przez całe życie.
Paszczak dziurkował wciąż i dziurkował, i podczas tego
zajęcia marzył o tym, co będzie robił, kiedy wreszcie pójdzie na
emeryturę.
W razie gdyby ktoś nie wiedział, co oznaczają słowa: pójść
na emeryturę - wypada wyjaśnić, że to jest taki okres czasu,
kiedy można robić w całkowitym spokoju wszystko, na co ma się
ochotę, byleby się było dostatecznie starym.
Przynajmniej krewni Paszczaka wytłumaczyli mu to w ten
sposób.
Paszczak miał ogromnie dużo krewnych, całą masę olbrzymich,
hałaśliwych i gadatliwych Paszczaków, którzy klepali się wzajem
nie po plecach i wytaczali z siebie kolosalne kaskady
śmiechu. Lunapark był ich wspólną własnością; poza tym grali na
puzonie, rzucali młotem lub opowiadali wesołe historyjki, czyli,
ogólnie rzecz biorąc, zajmowali się straszeniem wszystkich
dookoła.
Nie mieli jednak złych zamiarów.
Paszczak zaś nie posiadał nic, wywodził się z bocznej linii,
to znaczy był krewnym pół na pół, a ponieważ nigdy nie umiał
nikomu niczego odmówić i nie czynił hałasu swoją osobą, zatrud
niano go jako niańkę do dzieci, kręcił też karuzelą oraz, jak
powiedzieliśmy, dziurkował bilety.
- Jesteś samotny i nie masz nic do roboty - mówili życzliwie
jego krewni. - Rozruszasz się trochę, jeśli nam co nieco po
możesz, a poza tym będziesz w towarzystwie!
- Ja nigdy nie jestem samotny - próbował im tłumaczyć
Paszczak. - Nie mam na to czasu. Tyle jest osób, które chcą mnie
rozruszać. Przepraszam, ale ja bym tak chętnie...
- Dobrze - mówili krewni, klepiąc go po ramieniu. - Tak być
powinno. Nigdy sam, zawsze na pełnych obrotach!
Paszczak dziurkował więc dalej i marzył o wielkiej, cudow
nej, cichej samotności, w nadziei, że postarzeje się możliwie jak
najszybciej.
Karuzele kręciły się, trąby grzmiały, a Gapsy, Homki i Mim
ble pokrzykiwały co wieczór w wagonikach torpedy.
Niejaki Edward wygrał pierwszą nagrodę za tłuczenie porce
lany i wokół rozmarzonego, smutnego Paszczaka tańczono i krzy
czano, śmiano się i kłócono, jedzono też i pito, aż w końcu
Paszczak zaczął się po prostu bać hałaśliwego tłumu, który zaba
wiał się w lunaparku.
Sypiał zaś w pokoju dziecinnym Paszczaków, jasnym i miłym za
dnia, lecz nie najprzyjemniejszym w nocy, gdyż dzieciarnia
budziła się co chwilę, a on musiał je uciszać nastawiając pozyty
wkę, aby zasnęły.
Potem, w ciągu dnia, zatrudniano go przy najróżniejszych
drobnostkach, wszędzie, gdzie tylko potrzebna była pomocna ręka,
w domu pełnym Paszczaków, i miał towarzystwo aż do nocy, a
wszyscy wokół byli w dobrych humorach i opowiadali, co myślą, co
robią i co będą robili. Ale nigdy nie dawali mu czasu na
odpowiedź.
- Czy ja będę już niedługo stary? - spytał raz Paszczak pod
czas obiadu.
- Stary? Ty? - wykrzyknął wesoło jego stryjaszek. - Nie,
jeszcze długo nie. Bądź w weselszym nastroju - każdy ma tyle
lat, na ile się czuje.
- Ale ja czuję się okropnie stary - powiedział Paszczak z
nadzieją.
- Tere-fere - odrzekł stryjaszek. - Dziś wieczór będziemy
mieli fajerwerki, żeby się trochę rozruszać, a orkiestra dęta
będzie przygrywała aż do wschodu słońca.
Ale fajerwerków nie było, natomiast spadł ogromny deszcz,
który padał całą noc i nazajutrz, i następnego dnia, i przez cały
tydzień.
Prawdę powiedziawszy deszcz padał bez przerwy przez osiem
tygodni. Nikt nigdy w tych stronach nie słyszał o czymś podobnym.
Lunapark stracił kolor i zwiądł jak kwiat. Zbladł,
zardzewiał i skurczył się - a że był zbudowany na piasku, wszys
tko powoli zaczęło się rozpadać.
Torpeda osiadła z westchnieniem, karuzele kręciły się w koło
w wielkich, szarych kałużach i zjeżdżały dzwoniąc cicho do nowych
rzek, które wyżłobił deszcz. Cała dzieciarnia - małe Homki, Mim
ble, Gapsy i jak się tam jeszcze nazywały, przykładając pyszczki
do szyb, patrzyły, jak lipiec przemija w deszczu i odpływa od
nich wraz z muzyką i barwami.
Zwierciadła z Gabinetu Luster rozprysły się na miliony
mokrych odłamków, a namokłe papierowe róże z Pawilonu Cudów
płynęły przez pola. W całej okolicy rozlegało się żałosne za
wodzenie dzieciarni.
Doprowadzała ona swoich tatusiów i mamy do rozpaczy, dzieci
bowiem nie miały co robić i tylko jęczały nad utraconym luna
parkiem.
Z drzew zwisały oklapłe proporczyki i puste powłoki balonów.
Pawilon Cudów pełen był błota, a słynny krokodyl z trzema głowami
wyruszył w kierunku morza, pozostawiając po sobie dwie głowy,
gdyż, jak się okazało, były one przymocowane za pomocą kleju biu
rowego.
Paszczaków to wszystko niezwykle bawiło.
Stali w oknach i śmiejąc się klepali nawzajem po plecach,
pokazywali palcami i krzyczeli:
- Patrzcie! Płynie kurtyna z Tajemnic Arabii! A tam podłoga
do tańca!
- Spójrzcie, na dachu Filifionki siedzi pięć nietoperzy z
Domku Strachów! Czy to nie wspaniałe!
Postanowili, w znakomitych humorach, uruchomić ślizgawkę, ma
się rozumieć, wówczas, gdy woda przemieni się w lód, i pocieszali
Paszczaka, że znowu będzie mógł dziurkować bilety.
- Nie! - rzekł nieoczekiwanie Paszczak. - Nie, nie, nie! Nie
chcę! Chcę natomiast iść na emeryturę. I robić to, na co mam
ochotę. I być absolutnie sam, gdzieś, gdzie jest cicho.
- Ależ, mój kochany - powiedział ze zdziwieniem jego
bratanek. - Czy mówisz poważnie?
- Tak - odrzekł Paszczak. - Każdziutkie słowo.
- Dlaczego więc nie powiedziałeś nam tego wcześniej? - zapy
tali jego krewni zdumieni. - Sądziliśmy, że jest ci wesoło.
- Nie miałem odwagi - wyznał Paszczak.
Wtedy śmieli się znowu, uważając, że to okropnie komiczne,
że Paszczak przez całe życie robił to, na co nie miał ochoty,
tylko dlatego, że nie potrafił odmówić.
- No, więc na cóż masz ochotę? - spytała jego ciotka tonem
zachęty w głosie.
- Chciałbym wybudować dom dla lalek - wyszeptał Paszczak. -
Najładniejszy na świecie dom dla lalek, wielopiętrowy, z ogromną
ilością pokoi, które byłyby jednakowo puste i ciche.
Wówczas Paszczaki tak zaczęły się śmiać, że aż część z nich
musiała usiąść. Kuksając się nawzajem w boki, krzyczały:
- Dom dla lalek! Słyszeliście! Powiedział: dom dla lalek! -
i śmiały się, wycierając łzy z oczu, i mówiły: - Ależ, kochany!
Rób to, na co masz ochotę! Damy ci stary park, ten babci. Powinno
tam być teraz zupełnie cicho. I możesz sobie robić, co zechcesz,
i bawić się, jak ci się podoba. Życzymy powodzenia i dobrej
zabawy.
- Dziękuję - powiedział Paszczak, czując skurcz w dołku. -
Wiem, że zawsze mieliście wobec mnie dobre zamiary.
.oOo.
Marzenie o domu dla lalek z pięknymi cichymi pokojami znikło
- Paszczaki przepędziły je swoim śmiechem. Właściwie nie było w
tym ich winy. Zmartwiłyby się najpewniej, gdyby powiedziano im o
tym. Tak. Opowiadać przedwcześnie o swoich najskrytszych tajemni
cach jest rzeczą bardzo niebezpieczną.
Paszczak poszedł do starego parku, który teraz był jego
własnością. Klucz miał z sobą.
Park był zamknięty i pusty od czasu, gdy babcia puszczając
fajerwerki zaprószyła kiedyś ogień w domu, a potem wyprowadziła
się wraz z całą rodziną.
Było to dawno temu i Paszczak z trudnością odnajdywał drogę.
Las rozrósł się, a ścieżki zalała woda. Gdy szedł, deszcz
przestał padać równie nagle, jak zaczął przed ośmioma tygodniami.
Ale Paszczak nie zauważył tego. Był całkowicie pochłonięty żalem
z powodu utraconych marzeń i ogromnie zmartwiony, że nie miał już
ochoty zbudować domu dla lalek.
Po jakimś czasie spostrzegł, że między drzewami prześwituje
mur. Tu i ówdzie był wyszczerbiony, lecz nadal pozostał jeszcze
bardzo wysoki. Żelazna furtka zardzewiała i Paszczak z trudnością
otworzył zamek.
Wreszcie wszedł i zamknął furtkę za sobą. I nagle zapomniał
o domu lalek. Bowiem po raz pierwszy w życiu otworzył własne
drzwi, a także zamknął je za sobą. Był u siebie. Nie mieszkał już
u kogoś.
Deszczowe chmury z wolna rozpraszały się i wyjrzało słońce.
Mokry ogród parował i skrzył się wokół niego zielony i beztroski.
Nikt nie przycinał tu gałęzi i nie sprzątał od bardzo dawna.
Drzewa sięgały gałęziami aż do ziemi, krzewy wspinały się na
drzewa, a wśród zieleni dzwoniły strumyki, które babcia zaprojek
towała w swoim czasie i kazała przekopać. Teraz nie służyły już
nawadnianiu, istniały same dla siebie, pozostało jednak nad nimi
wiele mostków, chociaż ścieżki znikły od dawna.
Paszczak pogrążył się w zielonej przyjaznej ciszy, otulał
się w nią, nasiąkał nią i czuł się młody jak nigdy przedtem.
"Och, jak to przyjemnie być wreszcie starym i przejść na
emeryturę - myślał. - 0, jakże kocham swoich krewnych! A
szczególnie teraz, gdy nie potrzebuję o nich myśleć".
Brodził w wysokiej błyszczącej trawie, obejmował drzewa, aż
w końcu zasnął na polance w samym środku ogrodu. Tam właśnie on
giś był dom babci. Czasy jej wielkich festynów z fajerwerkami
dawno już się skończyły. Rosły tu młode drzewa, a na miejscu syp
ialni wyrósł olbrzymi krzew polnej róży z tysiącem czerwonych
kwiatów.
Nadeszła noc pełna wielkich gwiazd, a Paszczak wędrował za
kochany w swoim ogrodzie, tak rozległym i tajemniczym, że nawet
można było w nim zabłądzić. Ale nie miało to większego znaczenia,
bowiem przez cały czas było się w domu.
Wędrował i wędrował.
Odnalazł stary sad owocowy, gdzie jabłka i gruszki leżały
rozsiane po ziemi, i przez chwilę myślał: "Jaka szkoda. Nie
zdołam zjeść nawet połowy. Trzeba by..." - ale potem zapomniał o
tym, oczarowany samotnością i ciszą. Jego własnością było światło
księżyca między pniami, zakochał się w najpiękniejszych drzewach,
wiązał wieńce z liści i wkładał je sobie na szyję, i żal mu było
przespać tą pierwszą noc.
Rano zadźwięczał stary dzwonek, który jeszcze wisiał przy
furtce. Paszczak zaniepokoił się. Ktoś chciał wejść z zewnątrz,
ktoś czegoś chciał od niego. Ostrożnie sunął pod krzakami wzdłuż
muru, starając się czynić to bez szelestu. Dzwonek odezwał się po
raz drugi. Paszczak wyciągnął szyję i zobaczył zupełnie małego
Homka, który stał i czekał przed furtką.
- Idź sobie! - krzyknął Paszczak. - To jest teren prywatny.
Ja tu mieszkam.
- Wiem - odpowiedział mały Homek. - Paszczaki przysłały mnie
tu z obiadem dla ciebie.
- Ach, tak, to milo z ich strony - powiedział pojednawczo
Paszczak.
Otworzył furtkę, wziął przez szparę koszyk, po czym zamknął
ją na powrót. Homek stal jeszcze i patrzył. Przez chwilę panowała
cisza.
- No, jak ci się wiezie? - spytał Paszczak niecierpliwie.
Stał, przestępując z nogi na nogę; pragnął jak najszybciej wrócić
do ogrodu.
- Źle - odpowiedział Homek szczerze. - Wszystkim wiedzie się
bardzo źle. Nam, którzy jesteśmy mali. Nie mamy już lunaparku.
Nic, tylko się smucimy.
- O - powiedział Paszczak patrząc w ziemię. Nie chciał, by
zmuszano go do myślenia o czymś smutnym, ale był tak przyzwycza
jony, żeby słuchać, gdy ktoś mówi, że nie mógł odejść.
- I tobie, widzę, smutno - powiedział Homek ze współczuciem.
- Dziurkowałeś bilety. Ale jeśli ktoś był bardzo mały, obdarty i
brudny, to dziurkowałeś w powietrzu! I pozwalałeś nam wchodzić
dwa albo trzy razy na ten sam bilet!
- Tylko dlatego, że trochę niedowidzę - wyjaśnił Paszczak. -
No, co? Nie idziesz jeszcze do domu?
Homek kiwnął głową, ale stał dalej. Podszedł do furtki i
wsunął pyszczek między pręty.
- Wujku - szepnął. - Mamy tajemnicę.
Paszczak przeraził się, ponieważ nie lubił cudzych tajemnic
i zwierzeń. Ale Homek, wyraźnie poruszony, mówił dalej:
- Uratowaliśmy prawie wszystko. Złożone jest w szopie Fili
fionki. Nie masz pojęcia, jakżeśmy tyrali - ratowaliśmy i ra
towali. Wymykaliśmy się w nocy i wyciągaliśmy wszystko z wody.
Ściągaliśmy z drzew, suszyliśmy i doprowadzali do porządku, jak
tylko się dało!
- O czym ty mówisz? - zapytał Paszczak.
- O lunaparku, jasne! - krzyknął Homek. - Wszystko, co
zdołaliśmy znaleźć, wszystkie kawałki, które pozostały! Czy to
nie wspaniale! Może Paszczaki poskładają części, a wtedy będziesz
mógł znowu dziurkować bilety.
- Oh! - wymamrotał Paszczak i postawił koszyk na ziemi.
- Pięknie, co? Ale żeś się zdziwił! - powiedział Homek, po
czym roześmiał się, pomachał łapką i znikł.
Nazajutrz rano Paszczak, niespokojny, czekał przy furtce i
gdy tylko pojawił się Homek z obiadem w koszyku, zaraz zawołał:
- No? Jak poszło?
- Nie chcą - odrzekł Homek; był przygnębiony. - Mają zamiar
zrobić ślizgawkę. A większość z nas zasypia snem zimowym;
zresztą, skąd byśmy wzięli łyżwy...
- To przykre - powiedział Paszczak i kamień spadł mu z ser
ca.
Homek nie odpowiedział. Był zanadto rozczarowany. Postawił
tylko koszyk na ziemi i poszedł z powrotem.
"Biedne dziecko" - pomyślał Paszczak. Potem zajął się
rozmyślaniami nad budową szałasu z gałęzi, który miał zamiar
wznieść na ruinach domu swojej babci.
Paszczak budował szałas cały dzień i cieszyło go to okrop
nie; budował, dopóki nie zrobiło się zbyt ciemno, żeby cokolwiek
widzieć, i zasnął szczęśliwy i zmęczony, i spał bardzo długo
następnego ranka.
Kiedy przyszedł do furtki, żeby wziąć obiad, okazało się, że
Homek już tam jest. Na wieku koszyka leżał list podpisany przez
całą masę dzieci.
Kochany wujku - czytał Paszczak. - Oddajemy ci wszystko,
ponieważ jesteś dobry, i może będziemy mogli wejść do środka i
pobawić się z tobą, ponieważ lubimy cię.
Paszczak nic nie mógł zrozumieć, ale straszne przeczucie za
częło uciskać mu żołądek.
Potem to zobaczył. Przed furtką dzieciaki poznosiły wszyst
ko, co znalazły w lunaparku. Nie było tego mało. Większość rzeczy
była połamana i zestawiona w niewłaściwy sposób, a wszystko ra-
zem wyglądało bardzo dziwnie i bezsensownie. Utracony, ale kolo-
rowy świat z drewna, jedwabiu, drutu, papieru i z zardzewiałego
żelaza. Świat ten patrzył na Paszczaka z żałoscią i oczekiwaniem,
a Paszczak odpowiadał mu spojrzeniem pełnym paniki.
W końcu wrócił do ogrodu i dalej budował swój szałas pustel
nika.
Budował i budował, ale nic mu się nie udawało. Pracował
niecierpliwie, w zamyśleniu, aż nagle dach runął, a cały szałas
położył się płasko na ziemi.
- Nie, nie - powiedział Paszczak. - Nie chcę. Akurat właśnie
nauczyłem się odmawiać. Jestem na emeryturze. Robię to, na co mam
ochotę. I nic poza tym. - Mówił tak kilkakrotnie, za każdym razem
coraz groźnej. Potem wstał, przeszedł na przełaj przez ogród, aby
otworzyć furtkę, i zaczął wciągać wszystkie połamane graty do
środka.
Dzieciarnia siedziała na wysokim, pobtłukiwanym murze wokół
ogrodu Paszczaka, niby szare wróble, tyle że zupełnie cicho.
Czasem któryś szepnął:
- Co on teraz robi?
- Ciicho - odpowiadał inny. - On nie chce rozmawiać.
Paszczak porozwieszał na drzewach lampiony i papierowe róże,
miejscami uszkodzonymi odwracając je do pni. Potem zajął się tym,
co kiedyś było karuzelą. Części jednak nie pasowały do siebie, a
polowy było brak.
- Nic z tego nie będzie! - krzyknął ze złością. - Spójrzcie
tylko! Wszystko to złom i rupiecie! Nie! Nie wolno wam tu
wchodzić i pomagać mi!
Z muru rozległ się pomruk zachęty i sympatii, ale nikt nic
nie powiedział.
Tymczasem Paszczak próbował zrobić dla siebie mieszkanie z
resztek karuzeli. Potem ustawił konie w trawie i łabędzie w
strumyku, resztę zaś odwrócił do góry nogami i pracował tak, że
pot zalewał mu czoło. "Dom dla lalek! - myślał z goryczą. -
Szałas pustelnika! Wszystko to na nic, cała robota do luftu,
będzie tylko gwar i krzyki, tak jak było przez całe życie..."
Potem spojrzał w górę i krzyknął:
- Nie siedźcie tam i nie gapcie się! Biegnijcie do
Paszczaków i powiedzcie, że jutro nie chcą obiadu. Natomiast
niech mi przyślą gwoździe i młotek, świecę, sznur i parę
dwucalowych desek. I to prędko!
Dzieciaki roześmiały się zachwycone i pobiegły.
- A nie mówiliśmy - zawołały Paszczaki klepiąc się nawzajem
po plecach. - Smutno mu tam, biedakowi. Tęskni biedaczek za swoim
lunaparkiem!
Posłali więc dwa razy tyle wszystkiego, o co prosił, a poza
tym jedzenia na cały tydzień, dziesięć metrów czerwonego aksami
tu, długie arkusze złotego i srebrnego papieru i na wszelki
wypadek pozytywkę.
- Nie, nie - powiedział Paszczak - pudła z muzyką tu nie
wpuszczę. I niczego, co hałasuje!
- Oczywiście, że nie - odrzekły dzieci, posłusznie stawiając
pozytywkę przed furtką.
Paszczak budował i budował. A podczas gdy budował,
stwierdzał mimo woli, że ta praca sprawia mu przyjemność. Na
drzewach migotały tysiące odłamków luster, kołysząc się na wiet
rze, a wysoko na wierzchołkach Paszczak wbudował małe ławeczki i
miękkie gniazdka, gdzie można było siedzieć i pić sok, nie będąc
przez nikogo widzianym, lub też spać. A na mocnych konarach po-
wiesił huśtawki.
Umieścić torpedę było bardzo trudno. Szyny musiały być trzy
razy krótsze niż dawniej, bo tylko tyle z nich zostało. Paszczak
pocieszał się jednak, że teraz nikt ze zjeżdżających nie będzie
miał stracha. A na zakończenie jazdy lądowało się w strumieniu...
ms500