GIERŁACH ELŻBIETA
REWALIDACJA Z TERAPIĄ PEDAGOGICZNĄ
III ROK STUDIA ZAOCZNE
METODY I SPOSOBY PRACY Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM PSYCHORUCHOWO DLA RODZICÓW
Wg. Badań H. Nartowskiej „nadpobudliwość psychoruchowa to zespół cech zachowania, który dotyczy czynności psychicznych i motorycznych. Występuje w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych. Występuje u ok. 12% dzieci.”
(H.Nartowska. Wychowanie dziecka nadpobudliwego. W-wa 1972.)
W wychowywaniu dzieci nadpobudliwych psychoruchowo należy pamiętać aby działania wychowawcze zmierzające do opanowania nadpobudliwości i przeciwdziałania jej skutkom rozpocząć jak najwcześniej.
Już w okresie niemowlęctwa dzieci nadpobudliwe są bardziej ruchliwe, mało śpią często miewają wahania apetytu. Dla tych dzieci wszelkie gwałtowne zmiany w zwyczajach, w rozkładzie dnia, a nawet w zachowaniu dorosłych są silnie pobudzające. Nadpobudliwe niemowle wymaga przede wszystkim spokoju. Należy unikać gwałtownych dźwięków, głośno nastawionego telewizora czy radia, podniesionych głosów. Również ruchy osób zajmujących się dzieckiem powinny być spokojne; zdecydowane ale nie gwałtowne. Nie należy nadużywać wszelkiego huśtania, podrzucania, łaskotania, pomimo że takie zabawy na ogół dziecko przyjmuje z zadowoleniem. W momencie zasypiania należy zapewnić mu ciszę i odosobnienie, czas poprzedzający moment zaśnięcia powinien być czasem wyciszenia i spokoju a nie zabawy. Należy przygasić światło, lecz nie gasić całkiem, i zejść z pola widzenia dziecka. W przypadku nadpobudliwości psychoruchowej duże znaczenie ma także kąpiel dziecka. Przeważnie działa ona uspokajająco, powinna jednak odbywać się wieczorem w spokojnych warunkach, bez zbytniego pośpiechu i przesadnych zabaw i igraszek w wodzie. Również karmienie niemowlaka powinno odbywać się w odosobnieniu, w ciszy i spokoju. Należy pamiętać aby nigdy nie wmuszać jedzenia w dziecko „za wszelką cenę”.
Właściwa atmosfera otaczająca niemowlę, spokój i równowaga opiekunów jest najistotniejszym warunkiem w zapobieganiu nadpobudliwości i przeciwdziałaniu jej skutkom.
W wieku poniemowlęcym nadpobudliwość dziecka przejawia się głównie w nadmiernej ruchliwości. Występuje także duże nasilenie reakcji emocjonalnych, dziecko jest płaczliwe, krzykliwe w wybuchach gwałtownej radości lub złości.
W sytuacji nagłego wybuchu złości czy sprzeciwu dziecka należy spokojnie, łagodnie spróbować zainteresować je czymś, odwrócić jego uwagę. Postawa rodziców powinna być wybitnie elastyczna, tak aby z jednej strony nie pozwolić się zawojować, z drugiej, nie wzmagać pobudliwości dziecka. Rodzice powinni wzajemnie ustalić hierarchię wartości swoich wymagań i zakres swobód dziecka tak, aby działać konsekwentnie, zawsze jednakowo w każdej sytuacji.
W przypadku gdy dziecko usilnie chce zdobyć jakiś przedmiot zakazany, matka powinna spokojnie pokazać go dziecku i wytłumaczyć że „nie wolno go ruszać samemu”, oraz postarać się odciągnąć jego uwagę od danego przedmiotu.
W kwestii wyrobienia u dziecka odruchu sprzątania po sobie zabawek należy, przyzwyczaić dziecko do sprzątania, gdy zabawa jest zakończona, lub skłonić dziecko do uporządkowania swojego kącika lub pokoju w trakcie zabawy wtedy, gdy widzimy, że nadmiar przedmiotów i powstały bałagan dezorganizuje działanie dziecka, przy czym konieczne jest współdziałanie z dzieckiem. Podczas zabawy należy zachęcać dziecko do samodzielności, czasami trzeba pokazać mu jedynie sposób zabawy, podsunąć nowy temat.
W wieku poniemowlęcym dzieci zaczynają bawić się w zabawy polegające na organizowaniu sobie różnych gier czy konkursów. Dzieci nadpobudliwe z reguły źle znoszą wszelkie porażki, dlatego w początkowym okresie należy celowo pozwalać im wygrać, aby móc pokazać swoim zachowaniem, jak się reaguje na przegraną. Następnie wygrane przez dziecko partie powinny się mieszać z wygranymi, przez co przyzwyczajamy dziecko do różnych sytuacji. W przypadku gdy nastąpi konieczność przerwania zabawy nigdy nie należy czynić tego nagle, zbyt energicznie i hałaśliwie, raczej stopniowo skierować uwagę dziecka na nową sytuację. Przy pierwszych kontaktach dziecka nadpobudliwego z rówieśnikami ważna jest obecność dorosłych gdyż może ono zrobić krzywdę kolegom. Konflikty z towarzyszami zabaw wymagają spokojnej interwencji opiekuna skłaniającej bądź do ustępstw, bądź zachęcającej do innej zabawy nie powodującej konfliktów. W krańcowych wypadkach należy przerwać tę zabawę i skierować uwagę dziecka gdzie indziej. Pozwolić z powrotem bawić się z kolegą dopiero wtedy, gdy nastąpi całkowite uspokojenie i dziecko zapomni o przykrym incydencie. Zmuszanie dziecka do przepraszania kolegi jest bezcelowe. Podczas zabawy z rówieśnikami możemy nauczyć dziecko hamowania swej nadmiernej ruchliwości, opanowania wybuchów złości lub płaczu.
W wieku przedszkolnym, który przypada na okres 3-7 roku życia, podstawową działalnością dziecka jest zabawa. Jednocześnie jest to ostatni okres, w którym dominującym czynnikiem w wychowaniu jest dom rodzinny.
Wymagania stawiane dziecku są stopniowo coraz większe, a dziecko nadpobudliwe często nie może im sprostać, gdyż samo nie może sobie poradzić z regulowaniem własnego działania.
Dziecko nadpobudliwe przedkłada ponad wszystko zabawy ruchowe, w które z dużą siłą angażuje się emocjonalnie. U dzieci, u których nadmierna ruchliwość jest cechą dominującą musimy dbać oto, aby z jednej strony nie hamować jej nadmiernie i pozwolić na zaspokojenie potrzeby ruchu w odpowiedniej formie, z drugiej strony należy „trenować” dziecko w zajęciach i czynnościach wymagających spokoju i skupienia. W wychowaniu w domu powinny być stosowane na przemian zabawy ruchowe, gry, z zajęciami „cichymi” – jak rysowanie, lepienie, słuchanie opowiadań. Nie można pozwolić aby dziecko cały dzień „szalało”, trzeba organizować mu zajęcia i brać w nich udział po to, by skłonić je do planowego, spokojnego działania. Musimy jednak pamiętać, że dziecko nadpobudliwe nie wytrzyma długo w spokoju. Należy wpływać na ukierunkowanie jego uwagi, zwolnienie tempa jego działania przez włączenie się do jego pracy, pomóc mu w niej i doprowadzić do zakończenia czynności. Wszelkie wskazówki i uwagi powinny być krótkie, zwięzłe, jasne, nie rozkaz, a raczej propozycja, bez oznak zniecierpliwienia. Zabawy na podwórzu powinny odbywać się pod kontrolą dorosłych gdyż dzieci nadpobudliwe łatwo popadają w konflikty z rówieśnikami.
Uwagi dotyczące snu dziecka są podobne jak w przypadku dzieci młodszych, pora wieczorna powinna być porą spokoju. Wtedy należy dziecku poczytać, pograć w gry i loteryjki, zająć je jakimś modelowaniem, majsterkowaniem, lub szyciem dla lalki, zaaranżować zabawę tematyczną. Działalność w godzinach poprzedzających sen, nie powinna być nadmiernie podniecająca, a raczej uspokajająca.
Jeśli chodzi o sprawę oglądania telewizji to ogólnie można powiedzieć, że w domach, gdzie są dzieci nadpobudliwe, problem ten powoduje liczne konflikty i niepokoje. Zbyt częste oglądanie audycji nie przeznaczonych dla dzieci obciąża i wyczerpuje ich układ nerwowy. Natomiast ograniczanie oglądania i niedopuszczanie do telewizora wywołuje stałe konflikty i napięcia między dzieckiem a dorosłymi lub starszym rodzeństwem.
Nadpobudliwość dziecka w wieku szkolnym powoduje różnorodne trudności w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu i dostosowaniu się do wymagań nauczycieli. Natomiast właściwe pokierowanie ich aktywnością, wykorzystanie jej dla celów społecznie pozytywnych może dać bardzo dobre rezultaty wychowawcze.
Należy jednak pamiętać że kierując aktywnością dzieci nadpobudliwych trzeba kierować się trzema ważnymi zasadami:
- cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie był zbyt odległy,
- konsekwentnie przyzwyczajać i wdrażać dziecko do finalizowania każdego przedsięwzięcia,
- stale kontrolować i przypominać dziecko o zobowiązaniach.
Przy wzmożonej nadpobudliwości emocjonalnej dziecko powinno nauczyć się kontrolować i opanowywać swoje reakcje. Dziecku nadpobudliwemu trzeba zaoszczędzić niepotrzebnych bodźców, lecz nie chronić przed wszelkimi bodźcami, co najczęściej przybiera formę ustępliwości, uległości i podporządkowania rodziców impulsywnemu dziecku. Wszelkie niepowodzenia oraz trudne sytuacje są dla tych dzieci bodźcami wybitnie negatywnymi. Wymaga ono wówczas podparcia a nawet pomocy w przezwyciężeniu trudności tak, aby zadanie zostało do końca wykonane przy zachowaniu względnej równowagi emocjonalnej. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy stopniować zarówno trudności, jak i zakres działania. Także nadmierna krytyka, żartowanie, pokpiwanie, wydawałoby się niewinne, często staja się przyczyną zaburzenia ich równowagi emocjonalnej.
Wszelkie dyskusje, rozmowy o znaczeniu wychowawczym musza odbywać się w atmosferze spokoju, a więc wtedy gdy minie napięcie emocjonalne dziecka, gdy będzie ono w stanie względnie obiektywnie ocenić sytuację. Trzeba pamiętać, iż wszelkie drastyczne środki wychowawcze, jak kary fizyczne, izolacja pod zamknięciem, agresja słowna czy długotrwałe dyskusje i walki u dzieci nadpobudliwych nie przynoszą żadnego skutku.
Ważnym czynnikiem w wychowaniu dziecka nadpobudliwego jest umiejętne wypełnienie jego wolnego czasu. Nasza kontrola powinna polegać nie na ciągłym strofowaniu, korygowaniu lub krytykowaniu dziecka, lecz na wkroczeniu w zabawę wtedy, gdy widzimy, że staje się ona chaotyczna, bezmyślna, a nawet nadmiernie podniecająca.Dziecko nadpobudliwe w wieku szkolnym powinno brać udział w zabawach ruchowych, lecz nie mogą to być zabawy zbyt spontaniczne i żywiołowe, gdyż one bardzo pobudzają.
W wieku dojrzewania na ogół nadpobudliwość psychoruchowa przybiera lżejsze formy niż w młodszym wieku szkolnym. Może się ona w ruchliwości zawężonej do ruchów manipulacyjnych oraz w zamiłowaniu do wyczynów sportowych lub zręcznościowych. Dlatego rodzice w tym okresie powinni zadbać o zapisanie dziecka nadpobudliwego do jakiejś zorganizowanej grupy, czy to harcerskiej, czy sportowej i zachęcać do wytrwania w niej. Znalazłszy tam zadowolenie, młodzież nadpobudliwa nie będzie szukać mocniejszych a jednocześnie łatwiejszych wrażeń.
LITERATURA:
H.Nartowska. Wychowanie dziecka nadpobudliwego. Warszawa 1972.
1
nakaima