II Narodzenie Najświętszej Maryi Panny
1. Początki kultu Narodzenia Maryi
Znaczenia etymologii imienia Maryi: gorycz, smutek, pani, napawająca radością, przyczyna naszej radości, ukochana przez Jahwe.
Ewangelie nie wspominają nic o narodzeniu Maryi. Pośrednio wskazuje na nie tylko dwukrotnie podana w nich genealogia Jezusa jako potomka Dawida, członka rodu królewskiego. (Mt i Łk)
Maryja jako córka Boga, ideał człowieka odkupionego. Narodzenie M. jest radością Ojca-bo narodziła się Oblubienica, Syna-bo narodziła się Matka, Ducha Św.-bo narodził się Jego Przybytek.
Protoewangelia Jakuba-najważniejsze źródło literackie, z którego czerpała ikonografia maryjna, opowiadające o narodzinach Maryi i jej życiu.
Ewangelia Pseudo-Mateusza- utwór apokryficzny opisujący śmierć i wniebowzięcie Maryi.
Obchody święta ku czci Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wywodzą się ze Wschodu. Termin obchodu święta 8 września, wiąże się z konsekracją bazyliki św. Anny wzniesionej przez Justyniana I ok. 550 r. w Jerozolimie w miejscu gdzie miał stać dom Joachima i Anny.
W Kościele zachodnim święto przyjęte zostało w VII w. Zwyczaj ten przynieśli ze Wschodu uciekinierzy syryjscy, szukający schronienia przed muzułmanami. W Polsce święto znane w liturgii X-XII w. Wymienia je Ewangeliarz Gnieźnieński, Sakramentarz Tyniecki a także XV-wieczne księgi liturgiczne płockie i wrocławskie. Od XVI w. data święta (8 września) przypada w Polsce na czas zbioru plonów i jesiennego siewu zbóż, dlatego otrzymało ono ludową nazwę święta Matki Bożej Siewnej. W kościołach błogosławi się w tym dniu ziarno, by przyniosło pomyślny plon.
2. Ikonografia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
W swoich początkach ikonografia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny jest chrystomorficzna (powtarza elementy toposu Bożego Narodzenia). Najczęściej przedstawiona jest św. Anna w połogu, leżąca na łożu, a jedna z położnych, stojąca najbliżej, pokazuje jej nowonarodzona córkę. Matka pokazana jest jako kobieta w podeszłym wieku, jej ubiór odpowiada raczej strojowi wyjściowemu zamężnej niewiasty niż położnicy. W tym czasie inne położnice przygotowują kąpiel dziecka.
Ikonografia bizantyjska już pod koniec X w. rozbudowała scenę Narodzin M. , pojawiają się goście z prezentami a służące karmią osłabioną Annę.
W malarstwie Kościoła wschodniego ikona Narodzenia Maryi należy do rzędu 12 świąt i bywa wyodrębniony tematem lub przynależy do cyklu ilustrującego życie Maryi.
Tryptyk Narodziny Maryi, 1342 Sienaà Miejscem Narodzin jest komnata przypominająca pastoforium przylegające do prezbiterium. Św. Anna w połogu leży na łożu pod sklepieniem gotyckiego wnętrza sakralnego. W sąsiednim pomieszczeniu u wezgłowia siedzi Joachim, wraz z arcykapłanem. W alegorezie chrześcijańskiej porównuje się pastoforia do łona Matki Bożej, w którym Jezus przyodział się w ciało stając się człowiekiem, tak jak kapłan, który w pastoforium nakłada na siebie kapłańskie szaty do celebracji eucharystycznej.
W okresie późnego średniowiecza przedstawieniu Narodzin przydane zostaje kilka nowych scen: m.in.: Spotkanie Joachima z Anną przy Złotej Bramie, Zwiastowanie Joachimowi, Spotkanie z pasterzami.
Wschodni nurt związany z alegorycznym myśleniem, doprowadził do utworzenia obrazu Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wewnątrz nawy lub prezbiterium gotyckiego kościoła.
Ewolucja ikonograficzna w XV w. wprowadziła dalsze zmiany, tworząc warianty Narodzenia M. przypominające sceny rodzajowe z życia mieszczańskiego. Św. Anna siedzi wyprostowana w łóżku, położna podaje jej M. owiniętą w pieluszki (przed lub po kąpieli) jedna ze służących karmi Annę, inna sprawdza temperaturę wody, jeszcze inne piorą i susza pieluszki nad otwartym ogniem. Wprowadzenie symboliki czystości (woda, pieluszki, kąpiel) wskazuje na tendencje immakulatystyczne, bądź na naukę o uświęceniu dziecka jeszcze przed narodzeniem. Komnata Narodzenia przybiera wygląd wnętrza mieszczańskiej izby i sprawia wrażenie sceny rodzajowej.
W okresie renesansu i baroku trwa nadal dwoistość podejścia do tematu. Z jednej strony sublimuje się treści teologiczne w nim zawarte, z drugiej, ubogaca się scenę. Przybywa służących, a atmosfera izby porodowej tchnie nastrojem pałacowych pokoi.
odk2008