Ze Szwecj�, s�siadem z p�nocy, zwi�zani byli�my niemal od zawsze. Zacz�o si� od podboju... polskiego w X w., gdy c�rka Mieszka I, Sygryda, zdoby�a serce Eryka VII. P�niejsza o par� wiek�w przygoda z dynasti� Waz�w przekona�a nas, �e wsp�lne morze nie tylko dzieli, ale te� zbli�a - czasem a� za bardzo... Nie spos�b zapomnie� szwedzkiej pomocy w czasach Solidarno�ci i stanu wojennego. Dzi� Szwedzi s� przyjacielem Polski w Unii Europejskiej i coraz mniej kojarz� si� nam z obl�eniem Jasnej G�ry, a bardziej z solidno�ci� i uczciwo�ci�, nowoczesnym pa�stwem dobrobytu, ale te� �wi�t� Brygid� czy filmami Ingmara Bergmana i Lukasa Moodyssona. Folkhem, czyli dom narodu Z Maciejem Zaremb�, historykiem idei i publicyst� szwedzkiego dziennika "Dagens Nyheter", rozmawia Andrzej Brzeziecki Stosunek do UE powoli si� zmienia, ale Szwecja nie b�dzie w niej odgrywa� wa�nej roli, bo jej nie rozumie. W tym kraju nie ma Grobu Nieznanego �o�nierza: od prawie 200 lat �aden wr�g nie depta� szwedzkiej ziemi. Szwedzi s� przekonani, �e pa�stwo opieku�cze to synonim pa�stwa narodowego i jakie� ponadpa�stwowe cia�o automatycznie kojarzy im si� z rozbiciem ich opieku�czego modelu. ANDRZEJ BRZEZIECKI: - Szwedzi zdecydowali o wej�ciu do Unii Europejskiej minimaln� wi�kszo�ci� 52 proc. g�os�w, niedawno wypowiedzieli si� przeciw euro. Sk�d taki sceptycyzm wobec UE? MACIEJ ZAREMBA: - Spyta�bym raczej, jak to si� sta�o, �e Szwecja w og�le wesz�a do Unii. To jest zaskakuj�ce! Dominuj�cy w �yciu politycznym socjaldemokraci od pocz�tku integracji europejskiej twierdzili, �e nie ma powod�w, by si� do niej przy��cza�, a wr�cz, �e by�oby to niezgodne z interesami Szwecji. I nagle, w 1990 r., bez �adnej debaty, premier Ingvar Carlsson, w�a�ciwie jako przypisek do programu gospodarczego zapowiedzia�: "I jeszcze poprosimy o cz�onkostwo w UE". Wszyscy byli zszokowani. Gdy socjaldemokraci przekonywali do Unii, dominowa�y argumenty ekonomiczne. Rz�d uwa�a�, �e je�li Szwedzi uznaj� Uni� za wsp�lnot� polityczn�, to powiedz� "nie" integracji - i mia� racj�. Szwedzi po prostu stwierdzili, �e ich przedsi�biorstwa nie poradz� sobie, je�li napotkaj� na mur celny. Ale mentalnie do dzi� s� poza UE. Owszem, nale�� do wsp�lnoty gospodarczej, ale o wsp�lnocie politycznej wi�kszo�� nie chce s�ysze�. Premier do dzi� m�wi o stosunkach "z Uni�", jakby to by�o obce cia�o. W lipcu Komisja Europejska przeprowadzi�a badania o stanie wiedzy obywateli UE - r�wnie� tych przysz�ych - na temat Konwentu Europejskiego: Szwedzi zaj�li ostatnie miejsce. Gdy Konwent zaczyna� prace nad Konstytucj�, premier G�ran Persson by� przekonany, �e jego obrady s� nieistotne. Dopiero pod wp�ywem innych cz�onk�w UE, g��wnie Niemiec, rz�d poj��, �e Konwent to wa�na sprawa. - Jak wi�c Szwedzi b�d� przyjmowa� dalsz� integracj� i federalizacj�, kt�ra wydaje si� nieunikniona? - Szeregu problem�w nie da si� rozwi�za� na poziomie krajowym: ochrona �rodowiska, walka z przest�pczo�ci�. Dzia�ania Unii w tych dziedzinach s� akceptowane. Natomiast krytykuje si� polityk� roln�. Szwedzi nie chc� p�aci� za francuskich rolnik�w - cz�ciowo dlatego, �e tylko 2 proc. z nich zajmuje si� upraw� i hodowl�. Ale krytykuje si� te� - i s�usznie - cynizm polityki, kt�ra przez europejski mur celny uniemo�liwia eksporterom Trzeciego �wiata odbicie si� od dna. S� obawy wobec wsp�lnej polityki zagranicznej, nie m�wi�c ju� o obronie. Stosunek do UE powoli si� zmienia, ale Szwecja nie b�dzie w niej odgrywa� wa�nej roli, bo jej nie rozumie. W tym kraju nie ma Grobu Nieznanego �o�nierza: od prawie 200 lat �aden wr�g nie depta� szwedzkiej ziemi. Niemcy, Francuzi, a teraz Polacy i W�grzy te� Unii nie kochaj�, ale uwa�aj� j� za co� koniecznego z przyczyn historycznych. Poza tym Szwedzi s� przekonani, �e pa�stwo opieku�cze to synonim pa�stwa narodowego i jakie� ponadpa�stwowe cia�o automatycznie kojarzy im si� z rozbiciem ich opieku�czego modelu. Jak wygl�da Szwed - W Szwecji jest du�y procent imigrant�w. Przed tym wyzwaniem stoi ju� ca�a zachodnia Europa. Szwedzcy socjaldemokraci chcieli zbudowa� spo�ecze�stwo wielokulturowe. Czy ten eksperyment si� uda�? - Gdy tu przyjecha�em, Szwecja by�a krajem monoetnicznym do tego stopnia, �e ja, Polak, wyr�nia�em si� na ulicy. Od tego czasu pojawi�o si� ponad p� miliona cudzoziemc�w, w du�ej cz�ci nie-Europejczyk�w. W jaki� przedziwny spos�b ten kraj wch�on�� ich bez wi�kszych konwulsji. Nie mo�na powiedzie�, �e ci ludzie s� zintegrowani, ale ciekawe, co by si� sta�o w Polsce, gdyby w ci�gu 30 lat zjawi�o si� tam, powiedzmy, dwa miliony ludzi z Afryki i Azji. - Chyba nie chcieliby�my tego zobaczy�... - Szwecja te� nie by�a na to przygotowana. A teraz w sztokholmskich szko�ach trudno znale�� klas� bez ucznia o �niadej cerze. M�odzie� w miastach jest przekonana, �e Szwed mo�e wygl�da� jakkolwiek. To ogromna zmiana. - Zmienia si� te� polityka pa�stwa. Zmniejszono dotacje dla �rodowisk emigracyjnych. Czy to wynik oszcz�dno�ci, czy nowego nastawienia wzgl�dem przybysz�w? - Nie wiem, czy najlepszym sposobem na integracj� s� subsydia. Je�li Kurdowie czy Polacy chc� wydawa� swoj� gazetk�, to znajd� na ni� fundusze. Wi�kszym problemem ni� obcinanie funduszy jest cicha dyskryminacja, trudno j� udowodni� i zwalcza�. W jej wyniku bezrobocie w�r�d imigrant�w - tak�e specjalist�w - jest du�o wy�sze. Wystarczy, �e pracodawca widzi na podaniu dziwne nazwisko i nawet nie wzywa na rozmow�. Do tego dochodzi element ideologiczny. Socjaldemokracja ma uraz do drobnych przedsi�biorc�w. Jej pomys� na integracj� to zatrudnienie emigrant�w w fabrykach i urz�dach. A przecie� Turcy, Arabowie czy ludzie z Dalekiego Wschodu maj� naturalny poci�g do drobnego handlu, wolnych zawod�w i us�ug, ale te sfery s� ob�o�one sporymi podatkami. - Czy nie grozi to powstaniem ni�szej klasy w spo�ecze�stwie? - Ona ju� jest. W Sztokholmie s� dzielnice w 80 proc. zamieszkane przez cudzoziemc�w. Bezrobocie si�ga tam 50-60 proc. Ale, o dziwo, nie spowodowa�o to nigdy zamieszek. - W krajach Europy pojawiaj� si�y polityczne nastawione wprost antyimigracyjnie. Czy Szwecji to nie grozi? - Szwedzi krytykuj� nie tyle imigrant�w, co polityk� pa�stwa, kt�re samo fabrykuje problemy. np. tworzy bezsensowne obozy dla imigrant�w albo lokuje ich w hotelach po sto dolar�w za dob�, a potem przerzuca w rejony o wielkim bezrobociu, co skutkuje gettami. Obawiam si�, �e gdyby ca�y problem pu�ci� na �ywio�, by�oby lepiej. - Czy stosunek Szwed�w do obcych nie jest determinowany stanem ich portfeli? Je�li pa�stwo dobrze funkcjonuje - nie ma problemu. Je�li gospodarka s�abnie, zaczyna si� dyskusja. - Tylko do pewnego stopnia. Szwedzi widz�, �e np. Ira�czycy pracuj� jak szaleni w swoich sklepikach i trudno im uwierzy�, i� imigranci wyleguj� si� na kanapie czekaj�c na pomoc pa�stwa. W Sztokholmie w�a�ciwie nie ma kiosku otwartego po 18.00 i prowadzonego przez Szweda. Po trzech dekadach imigracji Szwedzi ju� zrozumieli, �e je�li Turek �yje z zasi�ku, to mo�e nie dlatego, �e tak lubi. Teraz toczy si� tu dyskusja na temat ubezpiecze� spo�ecznych. W "najzdrowszych" cz�ciach kraju, gdzie jest �wie�e powietrze, a wod� mo�na pi� niemal�e z ka�u�y, jest najwi�cej chorych. To s� g��wnie etniczni Szwedzi. Zdarza si�, �e "ob�o�nie chorzy" poluj� na �osie. Po prostu na p�nocy panuje bezrobocie, lokalne w�adze zrzucaj� jego koszty na pa�stwo, a ci ludzie dostaj� chorobowe, np. na rok. Wi�c ksenofobiczna propaganda wytykaj�ca palcem paso�yt�w ma tutaj k�opot. Wiara w model - Szwecja jest krajem, w kt�rym zwi�zki zawodowe zawsze odgrywa�y wielk� rol�. Do dzi� s� powi�zane z pa�stwem i parti� rz�dz�c�. Jakie s� tego skutki? - Znaczenie zwi�zk�w zawodowych w ci�gu ostatnich 20 lat spad�o. Dawniej dziennikarze po nocach koczowali przed siedzibami central w oczekiwaniu na wyniki negocjacji p�acowych. Od tego czasu wiele si� zmieni�o, nast�pi�a dezintegracja - zwi�zki zawodowe maj� r�ne interesy. Centralny system negocjacji rozpad� si� i automatycznie os�ab�a rola zwi�zk�w. Kiedy� zwi�zki odgrywa�y dyscyplinuj�c� rol�. Kluczem do zrozumienia prosperity szwedzkiego przemys�u w latach 60. i 70. jest fakt, �e zwi�zki zani�a�y p�ace. Robotnicy Volvo czy Saaba zarabiali mniej ni� mogli, wi�c zyski tych firm by�y ogromne. To by�a polityka partyjno-przemys�owa. Teraz zwi�zki nie maj� ju� tego pos�uchu, nie potrafi� np. poskromi� strajk�w. - Zwi�zki zawodowe s�abn�, z drugiej strony socjaldemokraci utrzymuj� w�adz� od 70 lat. A na dodatek partia postkomunistyczna nie ma problem�w, by wej�� do parlamentu. Czy Szwedzi wci�� wierz� w socjalizm? - Raczej wierz� w sw�j model. Ale socjaldemokracja nie ma ju� prawie ideologii - poza utrzymaniem si� przy w�adzy. Gdy spyta�em pewnego polityka socjaldemokracji o ich ideologi�, odpowiedzia�: to partia, kt�ra zdobywa 45 proc. w wyborach. Socjaldemokracja ci�gle si� dopasowuje do elektoratu, bo nie potrafi sobie wyobrazi� bytu w opozycji. Na przyk�ad sposobem na zniszczenie partii ksenofobicznej by�o przej�cie kilku ich temat�w. W latach 90. XX w. rz�d zaostrzy� polityk� wobec uchod�c�w politycznych. Szwecja odsy�a ofiary tortur do Iranu czy Pakistanu, co jest niezgodne z konwencjami mi�dzynarodowymi, ale odbiera argumenty populistom. Z drugiej strony socjaldemokracja nie kontroluje ju� samej siebie. Wysz�o to przy referendum w sprawie euro: co drugi dzia�acz tej partii zag�osowa� na "nie". - Socjaldemokracja kontroluje za to w Szwecji chyba wszystko, co w demokratycznym pa�stwie mo�na kontrolowa�. W jakim stopniu pa�stwo i partia stanowi� jeden organizm? - Z pewno�ci� nie jest jak we W�oszech w czasach najwi�kszej korupcji. Chocia� w�a�nie mamy skandal, bo okaza�o si�, �e szefowie sklep�w z alkoholem (w Szwecji panuje monopol pa�stwowy) zostali przekupieni m.in. przez monopol wytwarzaj�cy alkohol: pa�stwowe monopole przekupuj� si� nawzajem. Smaczku dodaje, �e szefem koncernu zarz�dzaj�cego...
kopara1